انگل ایك چیست؟
مقدمه:
ایكتیوفتیریوزیكی از بیماریهای رایج ماهیان پرورشی اكواریومی و وحشی بوده و عامل آن تك یاخته مژه دار نسبتا درشتی به نام ایكتیوفتیریوس مولتی فیلیس میباشد. اندازه
انگل بالغ حدود 1 - 5 / 0 میلیمتر بوده و به راحتی با بزرگنمایی كم میكروسكوپ قابل مشاهده است بنابراین تشخیص بیماری ساده بوده و با تهیه یك گسترش مربوط از پوست و آبشش عملی می باشد. این
انگل گسترش جهانی داشته و در ماهیان مختلف گزارش شده است به اكثر درمانهای رایجی كه بر علیه دیگر تك یاخته ها استفاده میشود مقاوم بوده و به سختی از استخر یا آكواریوم آلوده ریشه كن می گردد. این بیماری بیشتر در فصل پائیز و زمستان اتفاق می افتد كه دلیل آن احتمالا كم شدن فعالیت فتوسنتزی در آب (در نتیجه ایجاد كمبود اكسیژن) و كم شدن ایمنی ماهی در اثر كاهش دما و عوامل دیگر می باشد.دكتر مخیر (1976) وجود این
انگل را در ماهیان ایران گزارش كرده اند.
در مرحله پیشرفته نقطه های سفید بسیاری همانند خاكه برنج سراسر بدن ماهی را می پوشانند. در این حالت ماهی خود را به اشیاء داخل محیط آبی می مالد و سعی دارد تا
انگل را از پوستش جدا كند. مدتی بعد شدیدا تنبل و بی حال شده و رفته رفته
انگل ها با چشم غیرمسلح به صورت لكه های سفید تا یك میلی متر قطر بر روی پوست ماهی قابل رؤیتند. Ichthyphthirius روش زندگی دوره ای دارد. آن برای تولید مثل ماهی ها را ترك می كند. پس از تولید مثل سوراخ بزرگی در پوست ایجاد میكند كه برای عفونت ثانویه باكتریایی یا قارچی باز است.
انگل به كف مخزن رفته و یك پوشش ژله ای مانند به نام كیست در اطراف خودش ترشح می كند. آن درون این كیست به نوزادان بسیاری تقسیم می شود. سپس كیست می تركد و نوزادان بیرون می ریزند كه در حال شنای آزاد میزبان جدیدی را جستجو می كنند. همانند Cryptocaryon مرحله بین پوست و مرحله كیست هر دو نسبت به درمان مقاومند.
زمان لازم جهت رشد یاخته در زیر پوست به دو عامل اصلی درجه حرارت و قدرت دفاعی بدن ماهی بستگی دارد. هر چه ماهی قوی و سالمتر باشد رشد یاخته به مراتب كندتر خواهد بود. در هر صورت یك یاخته در درون جداره ای كه به دور خود میسازد می تواند طی 8 تا 24 ساعت بیش از 1000 یاخته به وجود آورد.
چرخه زندگی
انگل ایك
معمولا بدن ماهی های مبتلا به این بیماری پس از بهبود تا حدود زیادی در مقابل آن مقاوم می شود. در این حالت گلبولهای سفید خون دور یاخته ها كیستهایی ساخته و آنها را محسوب می كنند. تنها زمانی كه قدرت دفاعی بدن ماهی ها بنا به عللی از جمله شرایط غیربهداشتی محیط زیست تغذیه نادرست كمبود اكسیژن و ضعف ناشی از سایر بیماری ها تحلیل رود یاخته های محبوس در كیست ها مجددا فعال شده و خود ماهی یا حتی ماهی های تازه به آكواریوم وارده شده را مبتلا می سازند.
درمان
می توان در مراحل ابتدایی با استفاده از روش افزایش درجه حرارت آب تا بیش از 30درجه سانتیگراد به مقابله با این بیماری پرداخت ولی در مراحل پیشرفته وقتی كه
انگل در پوست ماهی و یا در مرحله كیست است قابل درمان نمی باشد. جهت از بین بردن Ichthyophthirius پیش از شكل گیری كیست و یا پس از تركیدن آن باید داروی اختصاصی به مخزن اضافه شود. به هنگام كاربرد دارو گیاهان و ذغال اكتیو فیلتر را از مخزن خارج كنید.
معالجه از طریق گرما
دما را به تدریج افزایش دهید به طوری كه این افزایش از یك درجه سانتیگراد در ساعت فراتر نرود. هدف ایجاد شرایطی است كه ناقل بیماری یا قادر به حیات نباشد و یا حداقل قدرت تولید مثل خویش را از دست بدهد.
برای ماهیان حساس به افزایش دما از شیوه های درمان دارویی استفاده كنید. جهت سایر ماهی ها افزایش 2 تا 3 درجه سانتیگراد طی 2 تا 3 روز بسیار مفید خواهد بود. این عمل جدا از نابودی بسیاری از ناقلین بیماری ها سبب افزایش پادزهر لازم در خون شده و قدرت دفاعی بدن ماهی را افزایش می دهد.
یكی از پیش شرط های لازم جهت درمان از طریق افزایش دما تمیزی آب و اكسی?ن كافی محلول در آب می باشد.
معالجه از طریق دارو
برای درمان با دارو باید از اكریفلاوین مالاشیت گرین و یا سولفات كینین یا هیدروكلریدكینین استفاده كرد.
الف) درمان با اكریفلاوین (تریپافلاوین Acriflavin = Trypaflavin)
این دارو در درمان تیرگی پوست و باله ها گندیدگی پوزه و باله ها ضدعفونی در جراحات كوچك و به ویژه به هنگام ابتلاء به ایك كاربرد دارد. جهت درمان ابتداء باید از دارو محلول مادر تهیه كرد. برای این كار یك گرم اكریفلاوین را در یك لیتر آب حل كنید. پس از تهیه محلول در ظرفی جداگانه به ازاء هر لیتر آب 50 میلی لیتر از محلول مادر ریخته و ماهی را به مدت 2 تا 4 روز در آن حمام دهید.
توجه : این دارو آب را شدیدا رنگی می كند.
ب) درمان با مالاشیت گرین (Malachit green)
مالاشیت گرین در معالجه بیماری های قارچی پوست كدر شدن و یا جوش زدن پوست كابرد دارد. جهت مداوا ابتلا یك گرم از دارو را كه به صورت بلورهای ریزی میباشد در یك لیتر آب حل كنید. سپس 6 میلی لیتر از این محلول مادر را در 100 لیتر آب حل كرده و ماهی ها را به مدت 12 روز در آن حمام دهید. در روزهای سوم ششم و نهم نصف مقدار داروی تجویز شده را به آب بیافزایید. پس از 12 روز نصف آب موجود باید تعویض شده و آب تازه وارد مخزن آبی گردد.
در صورت انجام درمان در ظرفی جداگانه به دلیل تجزیه دیرتر دارو در آب تازه مقدار 4 میلی لیتر از محلول مادر در 100لیتر آب كفایت می كند.
روش دیگر درمان با مالاشیت گرین حل كردن 13 تا 15 میلی گرم مالاشیت در 100 لیتر آب است كه ماهی ها به مدت 3 تا 4 روز در آن حمام داده می شوند.
توجه : مالاشیت گرین بسیار سمی است كه به هنگام تماس با پوست یا وارد دهان شدن باید به سرعت به پزشك مراجعه كرد.
توجه : از نگهداری مالاشیت یا محلول مادر آن در یخچال حاوی موادغذایی اجتناب ورزید زیرا علاوه بر سمی بودن سرطان زا می باشد. كاربرد مالاشیت در درمان و یا ضدعفونی در مورد ماهیان پرورشی خوراكی در برخی كشورها به طور كلی ممنوع اعلام شده است و در سایر كشورها پس از كاربرد در معالجه باید ماهی دوره ای در حدود 2 تا 6 ماه را پیش از عرضه به بازار مصرف بگذراند.
ج) درمان با سولفات كینین یا هیدروكلریدكینین
(Quinine Sulfat or Quinine Hydrochloride)
یك گرم كینین را در 100 لیتر آب حل كرده و ماهی ها را 3 روز در آن قرار دهید. سعی كنید معالجه در ظرفی مجزا انجام شود. اگر آب به هنگام معالجه كدر شد باید محلول تازه ای تهیه كرده و ماهی ها را به داخل آن انتقال دهید.
توجه : این درمان را برای ماهی های بسیار كوچك و یا بسیار حساس نباید به كار برد.
باتوجه به این كه یكی از خصوصیات
انگل نفوذ به لایه های زیرین بافت پوششی می باشد لذا تكرار درمان برای حاصل شدن نتیجه مطلوب ضروری است لذا به همین دلیل تجویز دارو سه بار به فاصله 48 ساعت تكرار گردید و پس از نوبت سوم جهت برطرف كردن عوامل مساعد كننده بیماری ماهیان به استخری با شرایط نگهداری مناسب تر انتقال داده شدند كه نهایتا نتیجه مطلوب بدست آمده و ماهیان درمان شده از آلودگی پاك گردیدند.
در خاتمه باتوجه به سیكل زندگی
انگل برای پیشگیری از وقوع این بیماری رعایت نكات یاد شده ذیل توصیه می شوند:
1- خشك كردن استخر و ضدعفونی آن با آهك قبل از آبگیری و انتقال ماهیان به استخر.
2- اصلاح و بهبود وضعیت نگهداری ماهیان (استفاده از آب مناسب دمای مناسب استخرهای استاندارد تغذیه صحیح ...).
3- جلوگیری از ورود ماهیان وحشی به استخر با نصب فیلترهای مناسب.
4- نمونه گیری منظم از ماهیان و بررسی بهداشتی آنها
.