با دكتر محمدرضا فراهانچی، ارتوپد و جراح زانو و آرتروسكوپی و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، درباره همین موضوع گفتوگو كرده‌ایم.
آقای دكتر! تا به حال زیاد شنیده‌ایم یكی از دوستانمان دچار پارگی منیسك یا رباط زانو شده باشد. به طور كلی منیسك و رباط‌ها چه نقشی در زانو دارند؟
منیسك‌ها 2 غضروف هستند كه در 2 طرف زانو قرار گرفته‌اند. هر زانو یك منیسك داخلی و یك منیسك خارجی دارد. منیسك، سطح مفصل استخوان را می‌پوشاند و باعث استقامت و پایداری زانو میشود. با توجه به اینكه سطح فوقانی غضروفی استخوان ساق پا كه در ساختمان زانو شركت می‌كند مسطح است و قسمت غضروفی استخوانی ران كه در ساختمان زانو شركت می‌كند گرد است، برای تطبیق بهتر این دو سطح، غضروف‌ها نقش اساسی دارند و باعث می‌شوند قسمت غضروفی ران و ساق پا در یك وضعیت مناسب با هم حركت كنند. در زانو 4 نوع رباط اصلی داریم؛ رباط‌های ضربدری كه به صورت قدامی و خلفی هستند و 2 رباط داخلی و خارجی. در مجموع رباط‌ها به كمك منیسك‌ها، عضلات و تاندون باعث مقاومت مفصل زانو می‌شوند.
سلامت: چه نوع صدمه هایی باعث پارگی منیسك یا رباط می‌شوند؟
2 نوع آسیب منیسك داریم؛ یك نوع در جوان‌های زیر 35 سال و به دنبال صدمات و آسیب‌های ورزشی و تصادفات اتفاق می‌افتد و میزان پارگی آن به شدت آسیب بستگی دارد و نوع دیگر در افراد میانسال و از سن 50-45 سالگی به بعد دیده میشود و به شدت آرتروز بستگی دارد. گاهی خوردگی تدریجی مفاصل باعث پارگی منیسك و رباط‌ها میشود و درد شدیدی ایجاد می‌كند.
سلامت: آیا درد همیشه علامت اصلی است؟
پارگی‌های خفیف شاید با درد چندانی همراه نباشند ولی پارگی منیسك با احساس گرفتگی، قفل شدن یا صدایی مثل تق‌تق همراه است یعنی زانو قفل میشود و با یك صدا قفل‌شدگی برطرف میشود. اگر پارگی در منیسك داخلی رخ داده باشد، قسمت داخلی و میانی زانو و اگر در منیسك خارجی باشد، در قسمت خارجی و میانی زانو هنگام نشستن، راه‌رفتن، ایستادن و چرخیدن درد شدیدی ایجاد میشود. در پارگی رباط، زانو هنگام راه رفتن بسیار ناپایدار است.
از این حالت به
خالی شدن تعبیر میشود و فرد احساس می‌كند هر لحظه ممكن است تعادل خود را از دست بدهد و زمین بخورد. گاهی فقط به زانو ضربه وارد میشود و پارگی رخ نمی‌‌دهد. التهاب پرده داخل زانو باعث تورم و درد موقتی میشود ولی با معاینه پزشك و درمان‌های دوره‌ای، درد و علایم به طور كامل فروكش می‌كند.
سلامت: چگونه متوجه پارگی منیسك یا رباط بیمار می‌شوید؟
در پارگی منیسك، علایم بالینی و پرسش از بیماران به ما در تشخیص كمك می‌كند. بیشتر بیماران از درد و قفل شدن زانو شاكی هستند. گاهی هم زانو متورم است. عضله چهار سر ران معمولا به دلیل پارگی و درد شدید ضعیف و لاغر میشود. چه پارگی باشد چه نباشد، از همان بدو ورود بیمار به كلینیك، تقویت عضله چهار سر ران كه به درد هم حساس است، شروع میشود تا مراحل تشخیص قطعی طی شود.
فیزیوتراپی عضله4 سر ران را تقویت می‌كند و بیمار می‌تواند حركات مفصل را بعد از كاهش درد، شروع كند. معاینه‌های مختلفی برای پی بردن به پارگی منیسك و رباط‌ها وجود دارد ولی تشخیص قطعی و نهایی با MRI و آرتروگرافی (عكس رنگی) است. برای تشخیص پارگی رباط‌ها از MRI استفاده می‌كنیم ولی در پارگی منیسك‌ها آرتروگرافی بسیار كمك‌كننده است.
سلامت: در صورت وجود پارگی چه باید كرد؟
در این حالت منیسك‌ها و رباط‌های آسیب‌دیده باید ترمیم شوند. نقش منیسك در زانو بسیار مهم است. در گذشته برای درمان پارگی‌ها جراحی باز انجام می‌دادند و منیسك را به‌طور كامل برمی‌داشتند اما امروزه دیگر جراحان حق چنین كاری را ندارند. با استفاده از آرتروسكوپی 2 یا 3 سوراخ 5-4 میلی‌متری در اطراف زانو ایجاد میشود و با یك دوربین داخل زانو كاملا مورد بررسی قرار می‌گیرد و پارگی به راحتی ترمیم میشود. تجربه نشان داده در افراد میانسالی كه منیسك كاملا از بین رفته و له شده و درد شدیدی هم دارند، با برداشتن منیسك درد تا 80 درصد كاهش می‌یابد ولی تا آنجا كه ممكن است سعی می‌كنیم بافت را ترمیم كنیم. در بیماران میانسال (60-55 سال به بالا) با توجه به نقش منیسك، فقط قسمت پاره شده برداشته میشود اما استثناء دیگری هم داریم و آن ورزشكاران حرفه‌ای هستند. بعد از ترمیم منیسك لازم است بیمار حدود 6 ماه استراحت كند اما برای ورزشكاران حرفه‌ای كه باید سریعا به تمرین تیم برگردند جراح به ناچار قسمت پاره‌شده را برمی‌دارد.
سلامت: آیا ترمیم رباط مانند ترمیم منیسك است؟
ترمیم رباط و آرتروسكوپی كاملا با هم متفاوتند. آرتروسكوپی روش راحتی است و در پارگی منیسك‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بیمار صبح عمل جراحی را انجام می‌دهد و عصر به منزل بازمی‌گردد. مدت كوتاهی را باید با چوب زیربغل راه برود ولی با شروع فیزیوتراپی و به محض اینكه احساس راحتی كرد، می‌تواند چوب‌های زیربغل را كنار بگذارد اما جراحی رباط، جراحی ترمیمی نیست بلكه رباط باید جایگزین شود. این عمل جراحی بسیار دشوار است و مدت زمان طولانی هم برای بهبود كامل نیاز است.
سلامت: ورزشكاران یا میانسالان برای پیشگیری از پارگی رباط و منیسك باید به چه نكاتی توجه كنند؟
گرم كردن و حركات كششی قبل از ورزش، افزایش تدریجی تمرین‌ها و آمادگی ورزشكار نكات مهمی هستند كه مربیان ورزشی باید همه آنها را رعایت كنند. مربیان باید به ورزشكاران آموزش‌های مناسبی بدهند تا از برخورد آنها هنگام ورزش و با یكدیگر یا لگد زدن به ساق پا یا زانو خودداری كنند. در مورد میانسالان، نشستن دو زانو روی زمین و بلند شدن سریع ممكن است باعث پارگی منیسك شود. به هر حال افزایش سن و آرتروز و تغییرات مكانیكال منیسك و رباط‌ها را مستعد پارگی می‌كند. با كم كردن وزن، استفاده از صندلی و توالت فرنگی و تختخواب و به طور كلی كم كردن فشار به زانوها، می‌توان جلوی آسیب به منیسك و رباط‌ها را گرفت.