صفحه نخست » گزارش ویژه » گیاهان

همشهري آنلاين:
هر ساله حدود صدهزار نفر در دنیا قربانی مارگزیدگی می‌شوند. سازمان بهداشت جهانی یک بانک اطلاعاتی‌ در اینترنت منتشر کرده که شامل تصویر مارهای سمی، مواد موثر ضد سم آنها و دیگر راهنمایی‌های لازم است. مارها اینقدر خطرناکند؟ولفگانگ بومه می‌گوید: «حقیقت این است که مارهای سمی در اصل بی‌آزارند، چون اغلب فرار را ترجیح می‌دهند.» بومه از ۴۰ سال پیش تا کنون در مورد مارهای سمی تحقیق و نمونه‌هایی از آنها را جمع‌آوری می‌کند. او را تا به حال هیچ ماری نگزیده است. در دفتر کار ولفگانگ بومه در موزه جانورشناسی شهر بن ظرف‌های شیشه‌ای حاوی الکل به چشم می‌خورد که در هر کدام از آنها گونه‌ای مار جا خوش کرده است. کوچک، بزرگ، سمی یا بی‌خطر، آن هم از نقاط مختلف جهان.
مار سمی تنبل یا خشن؟
حدود دوهزار و هشتصد گونه مختلف مار در دنیا وجود دارد که تنها ده درصد آنها یعنی حدود ۲۸۰ گونه سمی هستند. بومه می‌گوید که میان این ۲۸۰ گونه نیز تفاوت‌های زیادی وجود دارد. او اضافه می‌کند: «از مارهای سمی به شدت خشن گرفته تا مارهای اساسأ تنبل که حوصله گاز گرفتن ندارند.» برای مثال، زهر مارهای آبی سمی‌ترین نوع زهر مار است، اما مارهای آبی علاقه‌ای به گاز گرفتن ندارد. بومه می‌گوید:«البته نه همیشه! اگر عصبانی شوند و گاز بگیرند خیلی خطرناک و گاه مرگ‌آور است.»
به گزارش دويچه‌وله، او توضیح می‌دهد که مارهای آبی در مقایسه با مارهای خشکی نیازی به استفاده از خشونت در محیط زندگی خود ندارند. بومه می‌گوید: «در عوض مامبای درختی تمام مدت آماده گاز گرفتن است. رفتار خشن در محیط زندگی مامبا، برای بقای او ضروری است. مثلأ برای شکار یک مارمولک، پرنده یا قورباغه درختی این مارها بایستی به سرعت برق واکنش نشان دهند تا هدف را طعمه کنند.»
انواع زهر مارها
مارهای سمی ترجیح می‌دهند که طعمه را نکشند. اثر سمی زهر اثرات دیگری دارد. ولفگانگ بومه توضیح می‌دهد: «نخستين عملکرد زهر کمک به هضم غذا در دستگاه گوارش مار است. طعمه‌ای که یکباره بلعیده شده بایستی هضم شود.» زهر مار در حقیقت چیزی نیست جز بزاق غلیظ شده مار که می‌تواند کشنده باشد. نوع این زهر به خوراک مار بستگی دارد. به همین دلیل زهر مار صحرایی آفریقایی کاملأ متفاوت از زهر همان گونه مار در نقطه دیگری از دنیاست.
اما در مجموع مارهای سمی به دو دسته بزرگ تقیسم می‌شوند: مارهایي که زهر آنها خون را آلوده می‌کنند و مارهايی که زهرشان سیستم عصبی را هدف قرار می‌دهند. زهر مارهای دسته نخست گلبول‌های قرمز خون را متلاشی می‌کند. در نتیجه بافت‌های درونی بدن تخریب می‌شوند. ولفگانگ بومه می‌گوید: «در این حالت بایستی محل مارگزیدگی را برش داد تا سم همراه خونریزی از بدن خارج شود.» در بدترین حالت بایستی عضو مارگزیده را قطع کرد. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی سالانه ۳۰۰ هزار مورد قطع عضو به دلیل مارگزیدگی رخ می‌دهد.
زهر مارهايی که سم آنها سیستم عصبی را هدف قرار می‌دهد به مراتب خطرناکترند. این سم به طور مستقیم اعصاب مرکزی را هدف قرار می‌دهد و ارتباطات سیناپسی را مختل می‌کند. در مدت زمان کوتاهی، گاه حتی چند دقیقه بعد سم موجب فلج شدن شش‌ها و مرگ در اثر خفگی می‌شود. تنها راه نجات فرد مارگزیده تزریق ماده ضد زهر به اوست.
بدترین نوع مارها آنهایی هستند که هر دو نوع سم را دارند، مثل مار جعفری و مار زهرافکن. اما جای ترس نیست. چون مارها به مجرد این که آدمی را می‌بینند به سرعت فرار می‌کنند. ولفگانگ بومه می‌گوید: « باید محکم قدم بردارید و نترسید چون مارها خیلی ترسو هستند و اگر متوجه شوند که ممکن است خطری تهدیدشان کند فرار می‌کنند.»