سبزيجات تازه با طعم كود شيميايي
جام جم آنلاين: طي 2 تا 3 سال اخير برخي كارشناسان بخش كشاورزي و نيز متخصصان گوارش نسبت به تبعات استفاده بيش از حد كودهاي شيميايي تك‌عنصره كه درصد نيترات و كادميوم آنها بيش از حد استاندارد است و خود زمينه‌ساز بروز بيماري‌هاي مختلف و ازجمله سرطان‌هاي گوارشي هستند، بارها هشدار داده و ابراز نگراني كرده‌اند، اما نه‌تنها شاهد افزايش درصد ابتلا به برخي بيماري‌ها در كشور هستيم، بلكه خبرهاي تاسفبارتري از واردات ده‌ها هزار تن كودهاي شيميايي غيراستاندارد از كشورهايي همچون چين نيز مي‌شنويم.
گرچه بسياري از دست‌اندركاران حوزه كشاورزي در قبال پرسش ما در مورد اين دست واردات يا اظهار بي‌اطلاعي كرده يا ورود آن را از طريق مبادي قانوني بعيد دانستند و با احتمالي خواندن واردات آن به صورت قاچاق، از ارائه پاسخ مورد قبول در اين مورد طفره رفتند، اما واقعيت اين است كه ترديدها در اين باره وجود دارد و بسياري از كارشناسان حوزه سلامت را نگران كرده است.
محصولات كشاورزي بيماري‌زا
شايد بتوان گفت كه بحث آلوده بودن محصولات كشاورزي به كودهاي شيميايي، چندي پيش، براي نخستين بار به طور صريح، توسط رسانه‌ها در قالب گفت‌وگويي با رئيس موسسه تحقيقات آب وخاك كشور مطرح شد.
دكتر محمدجعفر ملكوتي گفته بود كه طبق گزارش سال 2007 سازمان بهداشت جهاني، رتبه بهداشتي جامعه ايران بسيار پايين است كه علت اصلي آن سوء‌تغذيه و نهايتا عدم رعايت اصول مصرف بهينه كود در مزارع و باغ‌‌ها و نيز وجود ميوه‌ها و سبزيجات بظاهر درشتي است كه فاقد طعم و خاصيت‌هاي چند دهه پيش خود است. حال آن كه اين اتفاقات ناشي از استفاده بي‌رويه از كودهاي شيميايي و سموم دفع آفات و باقي ماندن تركيبات آنها در محصولات است. اين در حالي است كه با اطمينان مي‌توان گفت كه بسياري از سبزيجات و ميوه‌ها، به نيترات و كادميوم به عنوان 2 عامل بيماري‌زا و سرطان‌زا آلوده هستند. با وجود همه اين مخاطرات، همچنان دولت يارانه 800 ميليارد توماني را به واردات كودهاي شيميايي اختصاص مي‌دهد، در حالي كه قانون مصوب سال87 براي دادن يارانه به كودهاي آلي كه ضرري براي انسان و محيط زيست ندارد، هنوز اجرايي نشده است.
به گفته رئيس موسسه تحقيقات آب و خاك كشور، علت شيوع بسياري از بيماري‌هاي گوارشي، در پايين بودن كيفيت خاك‌هاي زراعي و برنگرداندن مجدد عناصرغذايي برداشت‌شده از خاك، بويژه ريزمغذي‌هاست.
تاثير نيترات در آب و غذا
بر اين اساس دكتر ستار جعفري، متخصص گوارش در گفت‌وگو با جام‌جم مي‌گويد: تاثير نيترات در آبي كه مي‌خوريم يا غذاهايي كه درصد نيتراتشان بيش از حد استاندارد است چون سوسيس و كالباس، كنسروها و نيز مواد غذايي نمك سود شده در بروز سرطان‌هاي مري و معده ثابت شده است.
وي مي‌افزايد: بدون شك مصرف بيش از حد كودهاي نيتراته در مزارع كشاورزي نيز مي‌تواند از طريق مصرف سبزيجات و صيفي‌جات و همچنين از طريق آب‌هاي آلوده زيرزميني وارد بدن شود و با تجمع بيش از حد نيترات در بدن به عنوان يك عامل مهم در بروز سرطان معده مطرح شود. كما اين كه نيترات واردشده به بدن توسط ميكروب‌هاي معده تبديل به تركيب نيتروز آمين مي‌شود كه يك ماده سمي خطرناك و سرطان‌زاست.
به گفته اين متخصص، در اين كه سرطان‌هاي گوارشي چون سرطان كولون (روده بزرگ) و سرطان معده بيش از پيش در كشور شيوع يافته‌اند، شكي نيست و اينها هم سرطان‌هايي هستند كه بروزشان به طور مستقيم به نوع تغذيه وابسته است. حال اين كه بحث كودهاي آلوده و مصرف محصولات تغذيه شده با آنها چقدر در اين قضيه موثر است، مقوله‌اي است كه بايد مورد بررسي جدي قرار بگيرد.
نبود استاندارد كود در كشور
كاوه حاتمي، كارشناس محيط زيست و كشاورزي در گفت‌وگو با جام‌جم با تاكيد بر اين‌كه كمبود بارش‌هاي جوي و بحث كيفيت خاك، در كنار تلاش براي افزايش توليد محصول در واحد سطح، كشاورز را به استفاده از كودهاي تك عنصره سوق مي‌دهد، مي‌افزايد: اين درست است كه كشاورز براي افزايش محصول تمايل زيادي به افزايش بيش از حد كودهاي شيميايي كه با قيمت يارانه‌اي هم در اختيارش قرار مي‌گيرد، دارد. نكته مهم ديگر اينجاست كه مصرف‌كنندگان ما هم به جهت ناآگاهي، به خريد محصولاتي كه با همين كودها پرورش يافته‌اند يعني محصولاتي كه صرفا ظاهر خوب و قيمت پايين‌تري دارند، تمايل نشان مي‌دهند.
مهرناز بني اعمام، كارشناس محيط زيست و كشاورزي نيز مي‌گويد: متاسفانه در كشور ما تاكنون استاندارد مدوني كه مبتني بر تاييد مراجع بين‌المللي معتبر باشد، تدوين نشده است، اما طي يك سال اخير، بخش ترويج وزارت كشاورزي، اقدام به تاسيس كانون كود كشور كرده است كه مراحل اجرايي آن در حال طي شدن است. هدف اين كانون، تدوين و تصويب استانداري براي كود مصرفي كشاورزان، متناسب با شرايط محيطي كشور و مبتني بر استانداردهاي بين‌المللي معتبر است. حتي سازمان گياه پزشكي كشوراز حدود 2 تا 3 سال پيش، ميزان باقيمانده نهاده‌ها يعني كود و سم را در 4000 محصول كشاورزي مورد بررسي كارشناسي قرار داده است كه در نهايت هدفشان اين است كه كودهاي آلي و زيستي را جايگزين كودهاي شيميايي كشاورزان بكنند.
آيا نظارت وزارت كشاورزي كافي است؟
اما نكته تعجب‌آور در اين ميان اين است كه جاي وزارت بهداشت به عنوان متولي اصلي سلامت عمومي مردم، در روند تاييد و نظارت براي تامين و استفاده از كود در بخش كشاورزي كشور خالي است و اين مهم نيز صرفا توسط وزارت كشاورزي صورت مي‌گيرد!
حاتمي با تاكيد بر اين كه در كنار دولتمردان و در واقع وزارت كشاورزي، مردم هم بايد در استفاده از محصولات سالم كمك كنند، مي‌افزايد: براي اجرايي شدن اين طرح، ابتدا بايد كشاورز را به توليد اين نوع محصولات با استفاده از كودهاي آلي و زيستي ترغيب كرد يا به نوعي رتبه‌بندي براي كشاورزاني كه محصولات سالم‌تري را توليد كنند، در نظر گرفت. در عين حال بايد به كشاورز اطمينان داد كه با كاهش ميزان توليد، كاهشي در درآمدش، به واسطه حمايت دولت و نيز مصرف‌كنندگاني كه تنها اين نوع محصولات را مي‌خرند، ايجاد نخواهد شد.
نكته: نكته تعجب‌آور آن كه جاي وزارت بهداشت به عنوان متولي اصلي سلامت عمومي مردم در روند تاييد و نظارت براي تامين و استفاده از كود در بخش كشاورزي كشور خالي است
از سوي ديگر، يكي از كارشناسان سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور كه نمي‌خواهد نامش فاش شود، در گفت‌وگو با «جام‌جم» با ابراز تاسف از اين‌كه ساز و كاري براي رعايت استانداردهاي نظارتي از مرحله ورود كود، توزيع، استفاده و ورود محصول توليد شده به بازار، در وزارت كشاورزي وجود ندارد، مي‌افزايد: البته اقدامات خوبي در حال شكل‌گيري است، ازجمله زمينه‌سازي كه براي توليد محصولات ارگانيك در كشور صورت گرفته است، اما نكته اينجاست كه نه تنها نظارتي بر ورود كود و توزيع آن وجود ندارد، بر كشاورز هم نظارتي صورت نمي‌گيرد. به اين ترتيب محصولي با مصرف بيش از حد استاندارد كودهاي نيتراته توليد شده به دست مصرف‌كننده‌اي كه از آگاهي لازم براي تشخيص آن برخوردار نيست، مي‌رسد كه نتيجه‌اش چيزي جز افزايش انواع بيماري‌ها همچون سرطان‌هاي دستگاه گوارشي نيست.
وي مي‌افزايد: نكته قابل تامل اين كه وزارت بهداشت، با وجود اين اتفاقات كه سلامت عمومي مردم را بشدت به چالش كشيده است، از دخالت و نظارت بر كيفيت محصولات توليدي چه در مرحله خروج از مزرعه و چه هنگام ارائه، توسط فروشندگان، طفره مي‌رود!
ضرورت شبكه مراقبت از محصولات كشاورزي
دكتر رضا عزتيان، مسوول بهداشت كشاورزي وزارت بهداشت، درمان و خدمات پزشكي هم در گفت‌وگو با جام‌جم، با تاكيد بر اين‌كه آئين نامه اعمال مديريت بر كود، آيين‌نامه امسال بوده و وزارت بهداشت نيز در آن، به عنوان عضو هيات نظارتي، حضور فعال داشته است، مي‌گويد: از آنجا كه پيش از اين مطالعه‌اي روي كودهاي مصرفي در محصولات كشاورزي صورت نگرفته بود، نمي‌توان در ارتباط با اثرات بيماري‌زايي احتمالي ناشي از كود محصولات كشاورزي، اظهارنظر قطعي كرد. با اين حال ارائه محصولاتي كه برچسب‌گذاري شده‌اند، مي‌توانند براي مردم تاييدي بر سلامت محصولات كشاورزي تلقي شوند.
وي مي‌افزايد: به‌رغم آن كه وزارت بهداشت از آمادگي كافي براي ارائه گواهي عاري بودن كود از تركيبات ناسالم برخوردار است، با اين حال براي رسيدن به نتيجه مطلوب در اين زمينه بايد يك شبكه مراقبت در كشور با همكاري تمام سازمان‌هاي مسوول تشكيل شود تا بتوان در حين مراحل كاشت، برداشت و توزيع محصولات آنها را رهگيري كرده و مورد نظارت قرار داد، هرچند بدون ترديد ايجاد چنين شبكه‌اي به چند سال وقت نياز دارد.
محصولات سالم را چگونه بشناسيم؟
كارشناسان كشاورزي با ارائه يك راه تشخيص كلي براي انتخاب محصولات سالم‌تر مي‌گويند: مردم از خريد محصولات بخصوص صيفي‌جاتي كه به طور غيرعادي، مغزشان سفيد رنگ هستند، همچون گوجه‌فرنگي و هندوانه‌هايي كه در ظاهر سرخ رنگ و مغزشان به سفيدي مي‌زند، بشدت خودداري كنند.
حاتمي نيز اضافه مي‌كند: طرح برچسب‌گذاري امسال آغاز شده و اميدواريم كه تا پايان سال اجرايي شود، به دنبال رسيدن به اين هدف است كه مردم با خريد محصولاتي كه برچسب دارند از سلامتشان اطمينان حاصل كنند. حال اين مردم هستند كه بايد با افزايش آگاهي، از اين طرح حمايت كنند. به گفته وي در اين طرح، تمام اطلاعات مربوط به محصول، جهت اطلاع‌رساني به مصرف‌كنندگان، روي آن درج مي‌شود. به بيان ديگر برچسب‌گذاري مواد غذايي يا مكمل‌هاي رژيمي ـ غذايي ورزشي به معني ارتباط ميان توليدكننده و فروشنده با خريدار و مصرف‌كننده است.
براساس اين طرح، تمام مكمل‌هاي رژيمي ـ غذايي و ورزشي و تمام مواد غذايي بسته‌بندي شده، آماده فروش و مواد اوليه (اعم از توليد داخل يا وارداتي) مشمول اخذ پروانه ساخت، پروانه بهداشتي ورود و شناسه نظارت مطابق با قانون مواد خوردني، آشاميدني، آرايشي و بهداشتي كاربرد دارد و اجراي آن از ابتداي فروردين 1389 الزامي شده و مراحل اجرايي آن قرار است تا پايان امسال به اتمام برسد.
بهاي خريد سلامتي چقدر است؟
بنا بر نظر برخي كارشناسان كشاورزي كشور، تغذيه نامتعادل محصولات كه متاسفانه به نوعي گريبانگير بخش كشاورزي ما شده است، منجر به ايجاد عوارض زيادي در ميان مردم همچون ريزش مو، بداخلاقي، سرماخوردگي‌هاي مزمن، كم‌حوصلگي، خستگي مفرط، درد مفاصل، پوسيدگي دندان، كوتاهي قد، افسردگي، كم خوني، ايمني پايين بدن و سرطان‌هاي دستگاه گوارش شده است.
اين در حالي است كه حساسيت عمومي مردم نسبت به سلامتشان را همچنان مباحث اقتصادي تحت پوشش قرار مي‌دهند. يعني به واسطه كاهش قدرت خريد مردم، همچنان خريد محصولات ارزان‌تر بدون توجه به كيفيت، در سبد غذايي آنها حرف اول را مي‌زند. حال اگر طرح برچسب‌گذاري محصولات غذايي و توليد محصولات سالم، به نتيجه برسد، اين مردم هستند كه بايد تصميم بگيرند كه براي حفظ سلامتشان چه بهايي را بپردازند.