نشانه قطعی وجود این اختلال باشد و برای رسیدن به نتیجه نهایی، بررسی‌های تكمیلی رفتاری مورد نیاز است...
با این حال چهار نشانه اصلی در افراد دچار این اختلال به‌طور مشترك وجود دارد:
1 این كودكان نمی‌توانند حتی برای مدت كوتاهی، بدون حركت در یك جا بمانند. حتی در شرایطی كه آنها را مجبور به این كار كنند، مدام در جای خود تكان می‌خورند و با وسیله‌ای (دسته‌های صندلی یا ریشه‌های فرش) بازی می‌كنند. گاهی سر جای خود نیم‌خیز می‌شوند، می‌ایستند و آرام و قرار ندارند.
2 به‌طور معمول آستانه توجه در این كودكان پایین است. یعنی وقتی مشغول كاری هستند، هر صدا و علامتی از اطراف می‌تواند توجه آنها را به سوی خود جلب كند. در واقع كودكان بیش‌فعال همیشه گوش به زنگ وقایع جانبی هستند.
3 تمركز در كودكان بیش‌فعال ضعیف است. این نشانه كه در اصل مربوط به آستانه تحریك پایین در آنهاست، باعث می‌شود كودك نتواند ذهن خود را به موضوع‌هایی كه نیاز به تمركز دارند، معطوف كند.
4 كودكان مبتلا به بیش‌فعالی معمولا كودكان پرخطری هستند. این كودكان از فعالیت‌های پرخطر ترسی ندارند و معمولا آن را به راحتی انجام میدهند. مثلا بارها دیده شده كه بدون ترس از افتادن، بدن خود را تا نیمه از پنجره ساختمان بیرون می‌برند یا به راحتی و بدون ترس طبیعی‌ای كه كودكان از وسایل برنده مثل چاقو دارند، با این وسایل كار می‌كنند.
این چهار نشانه معمولا از نشانه‌های اصلی برای شناسایی افراد دچار بیش‌فعالی است اما به غیر از اینها، مواردی نیز وجود دارد كه آنها نیز می‌توانند در تشخیص بیش‌فعالی كودكان موثر باشند:
5 كودكان مبتلا به بیش‌فعالی معمولا افراد قانونمندی نیستند. اطاعت از قوانین و مقررات معین مدرسه، خانه، شهر و... معمولا برای آنها دشوار است.
6 موتور حركتی این كودكان بسیار فعال و دینامیك است.
7 در سنین بالاتر (سنین مدرسه) اغلب دچار افت تحصیلی هستند. این نشانه نیز می‌تواند به دلیل عدم تمركز كافی آنها باشد.
8 به سختی می‌توانند تكالیف روزمره‌شان را انجام دهند. معمولا این كودكان از انجام تكالیفی مثل تكالیف مدرسه طفره می‌روند.
9 معمولا در مدت بسیار طولانی تكالیفشان را انجام میدهند.
10 در سنین مدرسه، برای اجازه گرفتن از معلم برخلاف بقیه دانش‌آموزان كه بدون بلند شدن از جای خود، اول از معلم اجازه می‌گیرند و بعد به سمت در خروجی، تخته‌سیاه یا سطل زباله حركت می‌كنند، از جایشان بلند می‌شوند، نزد معلم می‌روند و از او برای انجام كار خود اجازه می‌گیرند.
11 این كودكان معمولا دوست دارند در انجام همه كارها دخالت كنند.
12 از دیگر نشانه‌های كودكان بیش‌فعال این است كه معمولا نمی‌توانند دوستان پایدار و منظمی داشته باشند. این وضعیت معمولا به این دلیل پیش می‌آید كه به دلیل بروز رفتارهای خاص، معمولا به سرعت دوستان خود را از دست میدهند و نمی‌توانند آنها را حفظ كنند.
بـایـدها
شاید پرسش بسیاری از خانواده‌ها در مورد کودک بیش‌فعالشان این باشد که چه کارهایی را باید در برخورد با آنها انجام دهند؟
1 اولین و اساسی‌ترین اقدام، افزایش آگاهی و دانش درباره این مشکل است. خانواده‌ای که اصول صحیح برخورد با کودک بیش‌فعال را بداند، بهتر می‌تواند به او برای مقابله با این مشکل کمک کند.
2 خیلی از خانواده‌ها در مقابل بیش‌فعالی فرزندانشان از مکانیسم انکار استفاده می‌کنند و نمی‌خواهند این مشکل را بپذیرند اما این انکار، فقط پاک کردن صورت مساله است در حالی که مشکل همچنان باقی است.
3 برخی خانواده‌ها همچنان با این تفکر قدیمی که امکان دارد داروهای مورد استفاده برای کودکانشان اعتیادآور باشد، داروهای او را قطع می‌کنند که این کار می‌تواند تمام تلاش‌های گروه برای دارودرمانی را از بین ببرد. خانواده‌ها باید با روان‌پزشک در دارودرمانی، حداکثر همکاری را داشته باشند.
4 خانواده‌ها می‌توانند کودکان خود را برای ایجاد تمرکز بیشتر به انجام بازی‌های ایستا و فکری تشویق کنند.
5 یکی از کارهای بسیار مفید برای کودکان بیش‌فعال، ثبت‌نام آنها در کلاس‌های آموزشی ورزشی است که می‌تواند نیاز به تحرک و جست‌وخیز در این کودکان را ارضا کند.
6 از دیگر روش‌هایی که خانواده‌ها می‌توانند آن را در مورد کودک بیش‌فعال خود به‌کار بگیرند، تقسیم کارهای محوله به آنها به بخش‌های کوچک‌تر است. مثلا با توجه به اینکه این کودکان از انجام مستمر تکالیف مدرسه زود دلزده می‌شوند، خانواده‌ها می‌توانند برنامه‌ای تنظیم کنند که کودک این تکالیف را در چند نوبت انجام دهد.
نبـایـدها
بیش‌فعالی مانند هر پدیده دیگری در روانشناسی در کنار اقدام‌های صحیح برای اصلاح، باعث به وجود آمدن برخی باورهای غلط و درنتیجه شکل‌گیری رفتارهای نادرست از سوی خانواده‌ها می‌شود که نه تنها وضعیت کودک بیش‌فعال را بهبود نمی‌دهد بلکه ممکن است عوارض دیگری را نیز برای او به وجود آورد:
1 تنبیه بدنی برای اصلاح این کودکان به هیچ‌وجه صحیح نیست و خانواده‌ها باید از این کار اجتناب کنند.
2 حتی‌المقدور باید از پیام‌های کلامی پرهیز و بیشتر پیام‌ها را به صورت رفتاری منتقل کرد.
3 کودکان بیش‌فعال را نمی‌توان با اعمالی مثل حبس کردن به اصطلاح تأدیب کرد زیرا این کارها را ارادی انجام نمی‌دهد.
4 نباید مدام او را با دیگران مقایسه کرد و رفتار صحیح کودکان هم‌سن و سال را به رخش کشید.
5 انتظار نداشته باشیم که این کودکان به نصیحت‌ها و دستورات ما گوش دهند و عمل کنند.
6 در مدرسه، آموزگاران باید توجه داشته باشند که با کوچک‌ترین خطا، این کودکان را از کلاس اخراج نکنند. درواقع اخراج از کلاس برای کودکی که نمی‌خواهد و نمی‌تواند یک جا بنشیند، یک جایزه است.
7 نباید این کودکان را در کلاس جدا از دیگر دانش‌آموزان نشاند.
8 از برچسب زدن و استفاده از کلمه بیش‌فعال برای این کودکان بپرهیزید و با عبارت‌هایی مانند «امان از دست تو» و... آنها را مورد خطاب قرار ندهید.
9 تشویق کردن یک رفتار غلط نمی‌تواند تاثیر مطلوبی در اصلاح آن داشته باشد بنابراین خانواده‌ها نباید رفتارهای غلط کودک خود را با تشویق، حمایت کنند.