نکته ای که والدین باید به آن دقت کنند این است که علایم این بیماری ها شبیه سرماخوردگی است و همراه با تب، علایم تنفسی و درد استخوانی است. علت دسته بزرگی از این بیماری ها ناشناخته است اما ژنتیک در ابتلای فرد به این بیماری ها نقش مهمی دارد.
بیماری های روماتیسمی عوارض جدی مانند تخریب مفاصل، اختلالات بینایی و معلولیت به همراه دارد و در صورتی که به موقع تشخیص داده و درمان شود از شدت این عوارض کاسته خواهد شد. آشنایی با چند بیماری روماتیسمی شایع در میان کودکان هدف تهیه این مطلب است که امیدواریم مفید واقع شود.دکتر محمدرضا هاتف روماتولوژیست و استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد با صبوری بسیار پاسخگوی سوالاتمان در این باره بود.
واسکولیت
دکتر هاتف درباره این بیماری به خراسان می گوید: واسکولیت به معنای التهاب عروق است و دسته ای از بیماری های روماتیسمی با این علامت شناخته می شود. واسکولیت ممکن است در عروق کوچک یا در عروق متوسط مثل عروقی که کار خون رسانی به عضلات را انجام می دهد یا در عروق بزرگ مثل عروقی که از قلب خارج می شود رخ دهد. تفاوت بین واسکولیت بزرگسالان و کودکان این است که واسکولیت عروق کوچک در کودکان شایع تر است.در بیماری منوخ یا پورپورا شاهد واسکولیت عروق کوچک هستیم که درکودکان۵ تا ۱۲سال شایع تر است.
این بیماری علایم عمومی شبیه سرماخوردگی دارد. درد مفاصل و ضایعات پوستی در اندام تحتانی روی ساق پا و ران ها که برجسته تر از سطح پوست است، از دیگر علایم این بیماری است.گاهی تورم در مفاصل بزرگ اندام تحتانی مثل زانو یا مچ پا مشاهده می شود و ممکن است مفاصل دست ها یا آرنج را درگیر کند. از دیگر علایم بیماری، علایم گوارشی است مثل دل درد که گاهی گذرا و گاه شدید و همراه با تهوع و استفراغ است و ممکن است اسهال و خونریزی گوارشی را به همراه داشته باشد. در مواردی کلیه درگیر و خون در ادرار مشاهده می شود.
علایم در ۹۸درصد بیماران مشاهده می شود. بنابراین گرفتن شرح حال بیمار و معاینه بالینی در تشخیص بیماری به پزشک کمک زیادی می کند.این بیماری خوشبختانه یک بیماری خود محدود شونده است و والدین نباید نگران شوند، زیرا این بیماری با آزمایش خون از دیگر بیماری های خطرناک خونی افتراق داده می شود.
در آزمایش خون پلاکت خون این دسته از کودکان طبیعی است در صورتی که در کودکان مبتلا به سرطان خون که علایم شبیه این بیماری را دارند، پلاکت خون پایین آمده است برای درمان این بیماری داروهای سبک مثل آسپرین، داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی ایبوپروفن تجویز می شود که به خوبی جواب می دهد.اگر بیماری با این داروها کنترل نشد، از داروی کورتیکو استروئید یا کورتن استفاده می شود. این دارو فقط به بیمارانی که علایم شدید دارند در یک دوره ۲ یا ۳ هفته داده می شود و در بیشتر موارد پاسخ خوبی می گیریم. از آن جا که کورتن ممکن است در رشد کودک اختلال ایجاد کند باید با دقت بسیار زیادی تجویز شود و فقط در صورتی که دیگر درمان ها موثر واقع نشد به مدت محدودی مصرف شود تا کمترین عوارض را برای کودک دربرداشته باشد.
کاواساکی
یکی دیگر از بیماری های واسکولیت، بیماری «کاواساکی» است که در ۸۰درصد موارد در کودکان زیر ۵سال و بیشتر در سنین ۲ تا ۴سالگی بروز پیدا می کند.علت این بیماری ناشناخته است اما به نظر می رسد یک عامل عفونی در بروز آن نقش داشته باشد. کاواساکی در کشورهای آسیایی و ژاپن شایع تر است علایم عمومی بیماری شبیه سرماخوردگی است و با عفونت تنفسی همراه است.گاهی به دنبال عفونت روده ای و یا علایمی مثل دل درد، اسهال و تب خود را نشان می دهد. علامتی که در تشخیص بیماری اهمیت بسیار زیادی دارد، ضایعات پوستی - مخاطی است که طی آن مخاط دهان کودک قرمز می شود و به رنگ توت فرنگی درمی آید.
همچنین لب ها و چشم ها گلگون و بسیار قرمز است. روی دست ها و پاها ضایعات قرمز رنگ دیده می شود و گاه حالت پوسته ریزی پیدا می کند. علایم مفصلی هم به صورت درد و تورم مفاصل بروز می کند. نکته این جاست که در واسکولیت ها مفصل تخریب نمی شود و یا تغییر شکل پیدا نمی کند اما حرکت مفاصل با درد همراه است و ممکن است حرکات و فعالیت های بدنی کودک مختل شود. همچنین بزرگ شدن غدد لنفاوی در بعضی موارد گزارش می شود اما عارضه بسیار مهم این بیماری درگیر کردن عروق کرونر است که خون رسانی به عضله قلب را به عهده دارد.طبق آمارها این بیماری در یک چهارم موارد به التهاب عروق کرونر منجر می شود و باعث گشاد شدن یا کیسه ای شدن رگ ها یا ایجاد لخته خون در رگ ها می شود.
اگر بیماری دیر تشخیص داده شود ممکن است با مرگ و میر همراه باشد و در ۳ درصد موارد به مرگ می انجامد. عوارض عروقی در هفته سوم و چهارم بروز پیدا می کند و زمانی که علایم بیماری تخفیف پیدا کرد، قلب باید تحت نظر باشد. بهترین درمان این دسته از کودکان تزریق ایمونوگلوبولینی داخل ورید است که اگر به سرعت تشخیص داده و درمان آن آغاز شود، از عوارض جدی بیماری کاسته می شود. آسپرین هم که درمان بسیار مناسبی است که به صورت همزمان تجویز می شود.
روماتیسم جوانان
یکی از بیماری های شایع روماتیسمی بزرگسالان یعنی آرتریت روماتوئید در کودکان تحت عنوان «روماتیسم جوانان» شناخته می شود. این بیماری که یکی از بیماری های شایع مفصلی کودکان است، همان طور که در بزرگسالان به تخریب مفصل منجر می شود در کودکان هم ممکن است به تخریب مفصل و اختلال رشد منجر شود. این بیماری به طور کلی در کودکان ۲ تا ۴ سال شایع است ولی گاهی در سنین پایین تر یا بالاتر مشاهده می شود.
این بیماری انواع متفاوتی دارد ممکن است کمتر از ۴ مفصل یا بیشتر از ۴ مفصل را درگیر کند اما در مورد دوم شباهت بیشتری به آرتریت روماتوئید بالغان دارد. در این حالت بیماری بیشتر انگشتان و مچ دست ها را می گیرد، سیر پیش رونده ای دارد و در صورتی که درمان به موقع آغاز نشود باعث تخریب مفصل می شود. نوع دیگر این بیماری، نوع سیستمیک آن است که به استیل (Stills) معروف است و بسیار پر سر و صدا و پرعلامت است. کودک تب بسیار بالایی دارد و حال عمومی بد بیمار علایم دیگر را تحت الشعاع قرار می دهد.
به تدریج مفاصل زانو یا ران یا دست ها متورم و دردناک و حساس می شود. گاهی راش های جلدی به صورت ضایعات قرمز رنگی در پوست ظاهر می شود که در اوج منحنی تب در شب ها تظاهر می کند. تب این کودکان شب ها به اوج می رسد و به همین دلیل یکی از بهترین راه های تشخیص بیماری است.اگر بیماری به موقع تشخیص داده نشود ممکن است مفصل کاملا تخریب و کودک دچار معلولیت شود. در این شکل از روماتیسم، درگیری قلبی شایع نیست. طبق آمارها نیم درصد از کودکان ممکن است به این نوع از روماتیسم مبتلا شوند که به دلیل مزمن بودن بیماری کیفیت زندگی فرد تحت تاثیر قرار می گیرد. این بیماری در برخی موارد به اختلال رشد منجر می شود زیرا خود بیماری به مفاصل حمله می کند و از طرفی درمان هایی که ارائه می شود ممکن است به اختلال رشد بینجامد.
به ویژه کورتن که به اختلال رشد می انجامد. همچنین داروهایی مثل MTX در دوزهای پایین برای درمان روماتیسم کودکان مورد استفاده قرار می گیرد. این دارو در واقع داروی بیماران HIV مثبت است اما باعث می شود مفاصل کودکان مبتلا به روماتیسم تغییر شکل پیدا نکند و طول دوره درمان با کورتن را کاهش می دهد. نکته دیگر این است که روماتیسمی که کمتر از ۴ مفصل را درگیر می کند در مواردی اختلال چشمی را نیز به همراه دارد. در این بیماری قسمت قدامی چشم گرفتار می شود و اگر به موقع تشخیص داده نشود، ممکن است به نابینایی منجر شود.
برای تشخیص این نوع از بیماری تست موسوم به «آنا» توصیه می شود که کودک همواره باید تحت نظر باشد تا چشمش درگیر نشود. از دیگر بیماری های روماتیسمی که ممکن است چشم را درگیر کند، سوریازیس است که در بزرگسالان و کودکان ممکن است پس از مشکل مفصلی، به اختلال بینایی بینجامد ولی معمولا به علت تشخیص علایم ، منجر به نابینایی نمی شود. در اغلب موارد درگیری چشم قابل پیش گیری و عوارض چشمی قابل کنترل است.