گیر کردن تخم (Egg binding) یک وضعیت شایع، و خطرناک و جدی است که برای پرندگان ماده ی بالغ رخ میدهد، و در آن پرنده به دلیل گرفتگی های فیزیکی مجرای تناسلی قادر به عبور دادن تخم از مجرای خود نیست و در نتیجه تخم در نزدیکی این مجرا یا در داخل دستگاه تناسلی گیر میکند. این وضعیت برای هر پرنده ی ماده با هر نژادی ممکن است پیش بیاید اما در پرندگان کوچک مثل باجریگارها، مرغ عشقها (معروف به طوطی های برزیلی)، فنچ ها و کاکاتیلها بیشتر رایج است. بعلاوه پرندگان کوچک سریعتر در اثر این مخاطره دچار آسیب و یا مرگ میشوند.

پتانسیل آسیب زدن به بافتها و اندامهای بدن بوسیله ی این مشکل و یا امکان شکستن تخم نیز وجود دارد، که این اتفاق میتواند منجر به ایجاد عفونت در داخل بدن یا آسیب زدن به بافتهای داخلی بشود، و اگر درمانی صورت نگیرد، مرگ پرنده را بدنبال دارد.
ممکن است که تخم با ماساژ دادن و اقدامات درمانی خانگی دیگر به آرامی از مجرای تناسلی خارج بشود، اما اگر اینکار به خوبی صورت نگیرد و تخم را نتوان خارج کرد در اینصورت دامپزشک متخصص باید تخم را با اقدامات پزشکی مختلف و در صورت نیاز با جراحی و اعمال تخصصی کار را انجام دهد. 



دلایل عمده ی گیر کردن تخم و پیشگیری از آنها

- کمبود کلسیم یا سندرم هیپوکلسمیا (Hypocalcaemia) که مربوط به کمبود کلسیم در خون است. تغذیه ی پرنده با یک رژیم غذایی غنی از کلسیم یکی از عوامل مهم برای جلوگیری از این مشکل است.
شما میتوانید یک ظرف را از پوسته ی تخم مرغ خرد شده پر کنید (تخم مرغ باید برای از بین رفتن باکتریها آبپز شده باشد) و در اختیار پرنده بگذارید، یا همچنین یک بلوک کلسیم از پت شاپها تهیه کنید و به پرنده ارائه دهید. برخی از سبزیها، میوه ها و دانه ها مانند اسفناج، انواع کلم، بادام، پرتقال، کنجد، و سبزیجات تیره رنگ و برگدار نیز سطول کلسیم بالایی دارند و به همین دلیل باید در رژیم غذایی پرنده گنجانده شوند.

- کمبود ویتامین D نیز در این وضعیت نقش مهمی دارد. در محیط هایی که دسترسی به نور طبیعی خورشید محدود است (مثلا در نیمکره ی شمالی در فصل زمستان)، لامپهای طیف کامل (full-spectrum) را میتوان برای ارائه ی اشعه های UAV و UAB مورد نیاز پرنده مورد استفاده قرار داد. این لامپهای مخصوص در برخی پت شاپها موجود هستند. در محیط هایی که نور خورشید در دسترس است، میتوان مدتی از روز پرنده را در معرض آن قرار داد (توجه به این تاپیک: http://persianpet.org/forum/thread145487.html#post788558). همچنین برخی منابع غذایی و طبیعی غنی از ویتامین D مانند غلات غنی شده و زرده ی تخم مرغ (که مصرف آن به دلیل چرب بودن باید کم باشد) موجود هستند که باید در مورد استفاده از این منابع و مکمل های غذایی ویتامین D با دامپزشک متخصص مشورت کنید. مکمل های ویتامین D باید حتما تحت نظر و بررسی دامپزشک مصرف شوند، زیرا که مصرف بیش از خد این ویتامین به صورت مکمل، منجر به آسیب به کلیه ها و به تعویق انداختن رشد میشود.

- سؤ تغذیه ی ناشی از رژیم غذایی ای که فقط شامل دانه ها میباشد و یا کمبود پروتئین در پرنده نیز از دلایل گیر کردن تخم است. پرنده باید از رژیم غذایی متنوع شامل انواع سبزیجات، میوه ها، پلتهای تجاری، دانه ها و مغزیجات تازه و سالم و طبیعی برخوردار باشد و برای تامین پروتئین او میتوان از انواع مغزیجات، پلت و دانه های متنوع، حبوبات خیس خورده و برخی سبزیجات و میوه جات مثل کلم ها و توتها و هندوانه استفاده کرد.

- سبک زندگی کم تحرک و فعالیت کم بخصوص برای پرندگانی که در محوطه ها یا قفس هایی که برای آنها بسیار کوچک است نگهداری میشوند. کمبود فعالیت و ورزش موجب تضعیف عضلات و چاقی میشود که این موارد میتوانند در مواقعی به گیر کردن تخم منجر شوند. استرس فراوان ناشی از محیط پر استرس و رفتار نامناسب با پرنده، و محیط زندگی سرد نیز میتواند در این مخاطره نقش داشته باشد. 

- پرندگانی که دچار عفونت یا ناهنجاری در دستگاه تناسلی هستند (مانند دیستوشیا یا زایمان سخت، که ممکن است برای پرندگانی که برای اولین بار یا خارج از فصل تخمگذاریِ مخصوص نژادِ خود، تخم میگذارند، بوجود بیاید.) نیز گاهی دچار این مشکل میشوند. استرس فراوان نیز میتواند در این مخاطره نقش داشته باشد.

- پرندگان ماده و بالغ بدون جفت (که تخم هایی بدون نطفه میگذارند)، پرندگانی که برای بار اول تخم میگذارند، و پرندگان بیمار و یا پیر نیز بیشتر در معرض مشکل تخم ماندگی هستند.

پیشگیری کلی:

طبق مواردی که ذکر شد ارائه ی یک رژیم غذایی متنوع، پر کالری، و غنی از کلسیم و پروتئین، نگه داری پرنده در یک محیط مناسب و کم استرس و نسبتا بزرگتر و رعایت موارد دیگر ذکر شده برای جلوگیری از این مخاطره بسیار یاری دهنده است. توصیه میشود که به طور سالانه پرنده را برای بررسی و چکاپ پزشکی به نزد یک دامپزشک ببرید تا از سالم بودن او و نداشتن هیچگونه کمبود در کلسیم و سایر مواد مغذی مورد نیاز او اطمینان حاصل کنید.




علائم و نشانه های بالینی گیر کردن تخم

همیشه حواستان به پرنده ی ماده ی خود باشد؛

- از دست دادن اشتها، افسردگی، فاصله داشتن پاها از یکدیگر، شکم متورم، تکان دادن دم، افتادگی بالها، نفس نفس زدن یا سخت نفس کشیدن، فشار آوردن و زور زدن پرنده در ناحیه ی شکم، و نشستن در کف قفس به صورتی که پرها پُف کرده اند مواردی است که نشان دهنده ی گیر کردن تخم پرنده میباشند. 

- بعضی از پرندگان ممکن است در طول تخم ماندگی مدفوع های بزرگ و مرطوبی داشته باشند در حالی که برخی دیگر ممکن است هیچ مدفوعی را دفع نکنند، به این دلیل که تخم از خارج شدن مدفوع جلوگیری میکند. 

- به علاوه ی این موارد پرنده ای که در چند روز اخیر به تعداد زیادی تخم گذاشته است، و همچنین پوسته ی تخم های او نرم یا نازک یا با شکلی غیر عادی و ناقص است یا حتی شاید پوسته ای ندارد، این موارد نشانه ای از امکان گیر کردن تخم در تخمگذاری های بعدی هستند و ممکن است در گذاشتن تخم های بعدی پرنده دچار چنین مشکلی بشود. چنین تخم هایی بدلیل وجود داشتن عفونت و یا ناهنجاری در قسمتی از دستگاه تناسلی، یا کمبود کلسیم تشکیل میشوند.
لازم به ذکر است که برای پرندگانی که قبلا دچار گیر کردن تخم در مجرای تناسلی شده اند، بیشتر احتمال دارد که دوباره چنین اتفاقی بیفتد.

اگر به این که تخم در مجرای تناسلی پرنده گیر کرده است یا نه شک دارید، توجه داشته باشید که اگر پرندتان در حال تخم گذاری بوده و در روزهای قبل چند تخم از او مشاهده کردید و نشانه ها و علائم بالینی ذکر شده در او دیده میشود پس امکان گیر کردن تخم وجود دارد. برای اطمینان میتوانید بلافاصله او را به یک دامپزشک نشان دهید. دامپزشک بهتر قادر به تشخیص و یا لمس کردن آن در شکم پرنده است. برای تشخیص بهتر ممکن است از اشعه ی ایکس نیز استفاده بشود.