شی هواهوا کوچک ترین نژاد سگ ها است که به دلیل اینکه برای اولین بار در ایالت شی هواهوای مکزیک دیده شد، به این نام خوانده می شود. به نظر می آید که این نژاد، از نژاد تچیچی که از گونه های بسیار محبوب در مکزیک بوده است، مشتق شده باشد. تچیچی ها در قرن دوم میلادی در مکزیک می زیسته و از شی هواهواهای امروزی بزرگ تر بوده است البته این اندازه ها بر اساس تصاویر موجود در معابد قدیمی مکزیک ذکر می شود. این سگ ها در زمان اینکاها اهلی شده اند. آزتک ها اعتقاد داشتند که این سگ ها قدرت ماورایی داشته و به صاحبانشان کمک می کنند. شی هواهواهای فعلی خیلی کوچک تر از تچیچی ها هستند و این به دلیل مخلوط شدن با سگ های مینیاتوری چینی است که توسط اسپانیایی ها به آمریکای جنوبی آورده شدند. نژاد فعلی در سال ۱۸۵۰ در ایالت شی هواهوا در مکزیک شناسایی شده است. این ایالت هم مرز تگزاس و آریزونا (آمریکا) است. از آن زمان تا به حال این نژاد از نژادهای پر طرفدار در جهان محسوب می شود.

در سال ۱۹۰۴ استانداردهای شی هواهوا توسط مؤسسه آمریکایی “نژاد سگ ها” ثبت و اعلام گردید. در این رابطه ارتفاع سگ ها مهم نیست بلکه وزن و قیافه ظاهری آن ها مهم است. ارتفاع بین ۱۵ تا ۲۰ و ۲۵ ( بعضی وقت ها تا ۳۸ سانتی متر) و وزن زیر سه کیلوگرم برای این نژاد اعلام شده است (که البته مؤسسه انگلیسی “نژاد سگ ها” استاندارد وزن را زیر دو کیلوگرم، مطلوب می داند). هرچه وزن در نمونه بالغ کمتر باشد، با ارزش تر خواهد بود. پرورش دهندگان شی هوا هوا از اصطلاحاتی مانند مینیاتور، فنجانی، جیبی، اسباب بازی و آهویی برای نمونه های مختلف استفاده می کنند که هیچ کدام مورد تأیید مؤسسات استاندارد نژاد سگ ها نیست.

پوشش خارجی
مو: دو نوع پوشش خارجی برای این نژاد وجود دارد مو بلند و مو صاف که به آن مو کوتاه هم می گویند. این دو گونه از نظر ژنتیکی یکی هستند و نمونه مو کوتاه دارای موهای لطیف تر می باشد. مو بلندها موی نرم و کمی مجعد دارند که سطح پوستشان به راحتی قابل دیدن نیست و نیاز خاصی هم به نگهداری ندارند، فقط برس زدن منظم کفایت می کند. در صورت کوتاه کردن موها، مدت زیادی طول می کشد تا موهای آن ها دوباره بلند شوند.
رنگ: هر رنگ با هر نوع علامت مشخصه رنگی، برای این نژاد قابل قبول است یعنی از مشکی خالص تا سفید خالص، لکه دار، نقطه نقطه و یا با هر نوع طرحی بر روی بدن می تواند خالص باشد. نمونه های اندکی به رنگ قرمز، شکلاتی و یا حتی آبی خاکستری دیده شده است.

خصوصیات اخلاقی
سگ های شی هوا هوا درکل خیلی خوش اخلاق نیستند. این سگ ها علاقه وافری به حمله کردن و گاز گرفتن دارند. بنابر این بهتر است در منازلی که بچه کوچک دارند، نگهداری نشوند. آن ها سگ هایی بسیار باهوش هستند، دقت و توجه زیادی به محیط اطرافشان دارند و به همین خاطر نگهبانان بسیار خوبی هستند. به یک نفر علاقه شدید پیدا می کنند و در صورت دیدن آموزش های مناسب، می توانند به چند نفر عادت کنند. شی هوا هوا ها بسیار سرزنده، پرانرژی و مهربان در مقابل صاحبانشان هستند و می توانند حیوانات دست آموز بسیار خوبی باشند البته نه برای کودکان چون جثه کوچکشان، آسیب پذیری آن ها را بالا می برد و عصبانیتشان می تواند خطرناک باشد بنابر این بهتر است برای بچه های بالای ۱۲ سال در نظر گرفته شوند. این نژاد با هم نوعان خود به راحتی کنار نمی آید ولی با انسان بهتر انس می گیرد. “در سال ۲۰۰۹ در جنوب کالیفرنیا اتفاق جالبی افتاد و ۳ قلاده شی هوا هوا جان دخترک ۳ ساله ای را در مقابل یک شیر مهاجم نجات دادند….!”

مشکلات سلامتی
این نژاد معمولاً دارای مشکلات ژنتیکی به خصوص صرع و تشنج است. و از طرفی نیاز مبرمی به مراقبت از دندان ها دارد. سیستم تنفسی ضعیف حیوان نیز در مقابل تغییرات آب و هوایی بسیار آسیب پذیر است. برخی از آن ها در هنگام تولد دچار مشکلات در ناحیه سر و گاهی مغزی هستند که باید به این موضوع بسیار توجه داشت برای همین در شش ماهه اول زندگی باید دقت داشت تا ضربه ای به سر حیوان وارد نشود. از دیگر مشکلات آن ها می توان به پایین بودن قند خونشان اشاره نمود که این موضوع در توله های تازه به دنیا آمده بسیار خطرناک است و به راحتی می تواند حیوان را به کام مرگ ببرد. برای جلوگیری از این مشکل بهتر است تا حدود چهار ماهگی هر سه ساعت یکبار غذا در اختیار حیوان قرار داده شود و بعد از آن نیز به فاصله کم حیوان را تغذیه نمود.

علائم کمبود قند خون عبارتند از لرز، خواب آلودگی، انرژی کم، عدم علاقه به را رفتن، اسپاسم شدید عضلات گردن و کشیده شدن سر به یک سمت. بهتر است در هنگام پیاده روی صاحب حیوان حتماً مقداری قند یا عسل به همراه داشته باشد تا در صورت بروز علائم کاهش قند خون، مورد استفاده قرار گیرد. چشم های شی هواهوا ها بسیار حساسند، باید روزانه با استفاده از آب ولرم و پنبه تمیز شوند. این نژاد از سگ ها در مقابل سرما دچار مشکل می شوند، متابولیسم بسیار بالا، پایین بودن قند خون، نداشتن پوشش انبوه در سطح بدن از دلایلی است که باعث می شود حیوان در سرما دچار ناراحتی شود، بنابر این باید در زمستان لباس مناسب برای حیوان در نظر گرفته شود.

اگر یک شی هوا هوا در شرایط خوب و مناسب نگهداری شود می تواند تا ۱۷ سال عمر کند. شی هواهوا ها عادت دارند که کم کم غذا بخورند و بعضی وقت ها هم به برخی غذا ها عادت کرده و جز آن ها چیزی نمی خورند، باید توجه داشت که فقط در موقع گرسنه بودن به آنها غذا خوراند و نباید به زور به آنها غذا داد. توجه به نوع غذا و حجم آن بسیار مهم است چون پرخوری می تواند به راحتی باعث چاقی حیوان می شود و بالا رفتن وزن هم خود مشکلات شدید مفصلی، کلاپس ریوی و مشکلات تنفسی و حتی مرگ ناگهانی را برای حیوان رقم می زند.
باید توجه داشت “از در اختیار قرار دادن استخوان مرغ و گوسفند، کاکائو و مشتقات آن به این نژاد از سگ ها خودداری کرد چون این موارد می توانند در روند سلامتی حیوان، مشکلات عدیده ای را به و جود آورند”.