امروزه با پیشرفت علم دامپزشکی و کشف دلایل بسیاری از بیماری ها، عمر مفید حیوانات خانگی بیشتر شده و دامپزشکان توجه بیشتری به پیشگیری نسبت به درمان دارند. نمونه بارز آن انجام دقیق و به موقع معاینات دوره ای ، واکسیناسیون و درمان های ضدانگل می باشد.

دهان و دندان حیوانات خانگی نیز از این امر مستثنی نبوده و جهت پیشگیری از بیماری های آنها، مراقبت روزانه توسط صاحب حیوان و معاینات دوره ای و منظم توسط دامپزشک الزامی بوده و عدم توجه به آن بسیار خطرناک و گاهی غیر قابل جبران می باشد.
برای جلوگیری از ابتلای حیوان به بیماری های دهان و دندان باید برنامه ای منظم جهت مراقبت از آن داشت و در مواقعی هم از دامپزشک کمک خواست. ابتدا بهتر است با چند اصطلاح در این مورد آشنا شویم:

پلاک های دندانی (Dental Plaques):
دندان های حیوانات خانگی کمتر دچار حفره های دندانی می شوند ولی به دلیل عدم نگهداری صحیح به سرعت به مشکلات لثه و دندان مبتلا می شوند. پلاک های دندانی در اثر باقی ماندن غذا و باکتری ها برروی دندان ها و لثه ها تشکیل می گردند و پس از سه تا پنج روز از زمان تشکیل با مواد معدنی موجود در بزاق ترکیب شده و محکم می شوند.

جرم های دندانی (Dental Tartars):
اگر پلاک های دندانی با مسواک زدن منظم و روزانه برداشته نشوند، با مواد معدنی موجود در بزاق دهان حیوان ترکیب و به جرم دندانی تبدیل شده و به سطح دندان می چسبند.
جرم های دندانی پس از گذشت زمان اندکی موجب حساس شدن و التهاب لثه ها و در نهایت بروز بیماری های لثه که در بعضی موارد غیرقابل برگشت می باشند، می گردند.

بیماری های لثه (Periodontal Diseases):
اگر جرم های دندانی توسط دامپزشک برداشته نشوند این عارضه پیشرفت بیشتری کرده و به زیر لثه ها نفوذ می کند که در مراحل ابتدایی سبب بیماری ژنژویت (Gingivitis) می شود که در این بیماری هنوز آسیبی به ساختارهای محافظ دندان مثل لیگامنت دندانی و استخوان فک وارد نگردیده است و قابل درمان است.
در صورتی که در این مرحله جلوی پیشرفت بیماری گرفته نشود حیوان به پریودنتیت (Periodontitis) مبتلا می گردد که در این زمان به تدریج لثه ها از دندان جدا شده و بسیار دردناک می شوند و حیوان دچار آبسه های دندانی می شود. در مراحل پیشرفته تر عفونت به استخوان رسیده و حتی ممکن است باکتری ها وارد خون شده و منجر به التهاب دریچه های قلب (اندوکاردیت)،‌ عفونت کبد و کلیه ها گردد که در این مرحله بیماری برگشت ناپذیر است و لیگامنت دندانی که ریشه دندان را به استخوان فک متصل می کند هم ممکن است از بین رفته و دندان ها لق شده و بیافتد.

بهترین برنامه برای مراقبت و نگهداری از دهان و دندان های حیوان خانگی به شرح زیر می باشد:
الف. معاینه دقیق و منظم دهان و دندان های حیوان توسط دامپزشک هر ۶ ماه یک بار
ب. جرم گیری و تمیز کردن دندان های حیوان توسط دامپزشک (در صورت لزوم)
ج. مسواک زدن و نگهداری روزانه دندان ها توسط صاحب حیوان

الف. معاینه دهان توسط دامپزشک:
دامپزشک می تواند با معاینه منظم و دقیق، صاحب حیوان را از مشکلات دهان و دندان مثل پلاک ها و جرم های دندانی تشکیل شده و یا در حال تشکیل،‌ بیماری های لثه،‌ دندان های شکسته و یا آبسه کرده،‌ مطلع کرده و جهت درمان اقدامات لازم را به عمل آورد.

دامپزشک هنگام معاینه دهان حیوان:
* سر و صورت را جهت بررسی عدم تقارن ها،‌ التهاب ها و یا ترشحات غیرطبیعی معاینه می کند.
* حفره دهان،‌ تمام سطوح دندان ها،‌ زبان، لثه ها، محل اتصال لثه به دندان ها،‌ کف و سقف دهان و همچنین لوزه ها را معاینه می کند.

ب. تمیز کردن دندان ها توسط دامپزشک:
برای جلوگیری از بیماری های دهان و دندان، حیوان به مراقبت روزانه نیاز دارد و برای این کار شما باید حداقل دو بار در روز دندان های او را مسواک بزنید. مسواک زدن سبب از بین رفتن پلاک های دندانی می شود ولی جرم های دندانی با مسواک زدن از بین نمی روند و در صورت وجود جرم های دندانی دامپزشک باید بوسیله دستگاه اولتراسونیک اسکیلر (Ultrasonic Scaler) آن ها را بردارد.

ج. مراقبت و نگهداری روزانه از دهان و دندان :
مراقبت روزانه در خانه شامل بررسی های روزانه‌ دهان و دندان ها و مسواک زدن می باشد. هنگام بررسی دهان حیوانتان باید هر گونه علائمی از بیماری لثه مثل بوی بد دهان،‌ لثه های قرمز رنگ شده،‌ پلاک ها و جرم های دندانی که به رنگ زرد-قهوه ایی برروی دندان ها تشکیل شده اند، ‌درد و خون ریزی هنگامی که دهان و یا لثه ها را لمس می کنید، آبریزش غیرطبیعی و زیاد از حد، دندان های شکسته، افتاده و یا لق شده،‌ همچنین هر توده غیر عادی در دهان را جدی گرفته و به دامپزشک اطلاع دهید.
برای مسواک زدن، بهتر است از مسواک های مخصوص سگ و گربه ها که برسی نرم دارند، استفاده کنید و فقط از خمیردندان های مخصوص حیوانات و یا از خمیردندان های خوراکی کودکان استفاده نمایید. استفاده از خمیردندان های غیر خوراکی که مخصوص انسان هاست باعث دل درد، استفراغ و بروز مشکلات گوارشی می گردد.
سگ ها و گربه ها معمولاً هنگام مسواک زدن مقاومت می کنند و به صاحب خود اجازه این کار را نمی دهد ولی با چند تمرین بسیار ساده می توانید او را به مسواک زدن علاقه مند سازید.
۱٫ ابتدا باید به احساس ترس حیوان در هنگامی که مسواک را به داخل دهان او می برید،‌ غلبه کنید. برای این کار،‌ روزانه ۲ بار انگشت خود را به داخل آب گوشت یا آب مرغ فرو برده و خیلی آرام و در حین بازی کردن با او، انگشت خود را به داخل دهان او برده و حرکاتی شبیه به مسواک زدن انجام دهید،‌ این کار را ۳ روز متوالی انجام دهید.
۲٫ در مرحله بعد به جای انگشت از مسواک مخصوص او که به آب گوشت و یا آب مرغ آغشته کرده اید، استفاده کرده و همان کارها را دوباره و به مدت ۳ روز دیگر ادامه دهید.
۳٫ در مرحله‌ آخر مسواک را به خمیردندان مخصوص حیوانات و یا خمیردندان های خوراکی مخصوص کودکان آغشته کرده و روزانه دو بار مسواک بزنید.
علاوه بر مسواک زدن، می توان از خوراکی ها و یا اسباب بازی هایی که به منظور جلوگیری از تشکیل پلاک و جرم های دندانی وجود دارد نیز استفاده کرد.