عقیم سازی رایج ترین روش ناباروری در حیوانات می باشد و عبارت است از حذف اندام جنسی که می-تواند شامل بخشی یا تمام آن شود. معمولا در حیوانات نر از کلمه اخته کردن و در حیوانات ماده از کلمه عقیم کردن استفاده می گردد، هرچند هردو آنها تقریبا یک معنا بوده و گاه به جای یکدیگر استفاده می-شوند.

امروزه در جوامع پیشرفته انسانی، پناهگاه ها و گروه های حمایت از حیوانات و صاحبان حیوانات خانگی به منظور جلوگیری از تولد توله های ناخواسته اقدام به عقیم سازی آنها کرده و بدین ترتیب در جلوگیری از افزایش بیش از حد جمعیت حیوانات بدون صاحب مشارکت می کنند.

برای عقیم سازی فواید دیگری نیز عنوان شده که اشاره ای به آنها خواهیم داشت.

1. بهبود رفتارهای وابسته به جنس مانند خود ارضایی به خصوص در سگ ها،اسپری نمودن ادرار توسط گربه های نر و برخی از اشکال خشونت در نرها (در ارتباط با سگ های ماده فحل) که بهبود این رفتارها به دلیل کاهش سطح هورمون های جنسی بعد از عقیم سازی انفاق می افتد.

2. شواهدی وجود دارد که عقیم سازی قبل از30 ماهگی تا حدودی مانع از بروز سرطان پستان می شود و حتی چنانچه این عمل قبل از بلوغ انجام شود نیز خطر ابتلاء به میزان بالایی کاهش می یابد. سرطان پستان یکی از مشکلات رایج در سگ های ماده می باشدو در 4/3% از سگ ها اتفاق می افتد. که از این تعداد 9/50% آن از نوع بدخیم می باشد. تحقیقات نشان می دهددرصد زنده ماند سگ هایی که یک سال پیش از خروج توده سرطانی عقیم شده اند تقریبا 45% افزایش می یابد.

سایر مزایای عقیم سازی عبارت است ازجلوگیری از عفونت رحم، سرطان رحم، تخمدان و بیضه، از بین رفتن لکه گذاری در دوره فحلی، جلوگیری از فحلی کاذب (که در نیمی از سگ های عقیم نشده اتفاق می افتد) و در نهایت از بین رفتن تمامی شکلات آبستنی.

عقیم-سازی-در-حیوانات-خانگی-2
عوارض عقیم سازی
متعاقب هر عمل جراحی طبیعتاً خطراتی نیز وجود دارد که در این رابطه می توان به عفونت و خونریزی بعد از جراحی، عوارض ناخواسته بیهوشی وحتی مرگ اشاره کرد. هرچند موارد گفته شده برای یک حیوان سالم در شرایط عادی به ندرت اتفاق می افتد.

کاهش قدرت یادگیری، تغییرات در چرخه خواب و بیداری،پیشرفت اختلالات شناختی، افزایش بی-اختیاری ادرار در هر دو جنس (در صورت عقیم سازی پیش از سه ماهگی)، کم کاری غده تیروئید، افزایش میزان خشونت در سگ های ماده به دنبال عقیم سازی ناموفق (باقی ماندن تخمدان ها و یا حتی بخشی از آنها)، افزایش ترس در سگ های نری که در سنین خیلی پایین عقیم شده اند.

افزایش وزن و چاقی، افزایش خطر ابتلاء به سرطان های همانژیوسارکوم، دستگاه ادراری، لنفوم، پروستات استئوسارکوم (به خصوص در نژاد های بزرگ)، دیسپلازی مفصل لگن و آلوپسی پاسخ دهنده به هورمون. در این خصوص باید توجه داشت عوارض ناخواسته و مضرات عقیم سازی در حد ناچیزی است و شاید این آمارها توجیه مناسبی برای توقف و انصراف از این عمل نباشد.

روش های مرسوم عقیم سازی و نابارور سازی

حیوانات ماده
در حیوانات ماده عقیم سازی والقا ناباروری به سه روش باز، بسته و تزریق واکسن صورت می پذیرد. روش معمول در حیوانات ماده روش بازمی باشد که دسترسی به اندام های جنسی از طریق شکاف جراحی صورت می پذیردکه طول شکاف جراحی بسته به مهارت جراح و جثه حیوان متفاوت می باشد.در این روش بسته به شرایط یکی از روش های ذیل اتخاذ می گردد.

o برداشت رحم و هر دو تخمدان: روش معمول در حیوانات خانگی به خصوص برای حیوانات بالغ می باشد.

o برداشت هر دو تخمدان: این روش بیشتر در سگ ها و گربه های جوان صورت می گیرد.

o برداشت رحم و باقی ماند یک و یا هر دو تخمدان: گاهی در حیوانات مزرعه و حمایتی به دلایلی مورد توجه است.

o بستن لوله فالوپ: این روش، روش انتخابی افرادی است که نمی خواهند تغیری در سطح هورمون-های جنسی حیوان ایجاد شود.

o روش بسته (لاپاراسکوپی): در این روش برداشت تخمدان ها از طریق دو شکاف کوچک به طول نیم تا یک سانتی متر صورت می پذیرد. از مزایای این روش می توان به درد کم . بهبود سریع تر زخم اشاره کرد. هر چند این روش تا به حال به دلیل قیمت بالای تجهیزات لاپاراسکوپی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

o تزریق واکسن: در این روش از نوعی واکسن موسوم به Spay Vac استفاده می شود. تزریق یک دوز واکسن باعث ناباروری به مدت بیست و دو ماه تا هفت سال می گردد (بسته به نژاد و …)

نکته: روش های دیگری مانند روش های دارویی نیز وجود دارد که جز در موارد خاص توصیه نمی شود.

عقیم-سازی-در-حیوانات-خانگی-3
حیوانات نر
اخته کردن در سگ های نر به منظور کنترل کردن رفتارهای نامناسب (خودارضایی، خشونت، اسپری نمودن ادرار و…)، کنترل جمعیت و جلوگیری از تولد توله های ناخواسته و پیشگیری و درمان برخی بیماری ها به یکی از روش های ذیل صورت می پذیرد.

o روش برداشت هر دو بیضه: مرسوم ترین روش می باشد و طی عملیات جراحی هر دو بیضه توسط جراح و تحت بیهوشی کامل حذف می گردد.

o وازکتومی: این روش که با بریدن و گره زدن وازدفران صورت می گیرد، روش انتخابی افرادی است که نمی خواهند تغیری در سطح هورمون های جنسی حیوان ایجاد شود و فقط می خواهند از تولد توله های ناخواسته جلوگیری کنند.

عقیم-سازی-در-حیوانات-خانگی-4

یکی از رایج ترین سوالاتی که مطرح می شود این است که بهترین زمان برای عقیم سازی سگ و یا گربه چه زمانی است؟
بهترین زمان عقیم سازی در سنین پایین و در واقع پیش از بلوغ می باشد. این روش به خصوص در پناهگاه ها و مراکز نجات حیوانات مورد استفاده قرار می گیرد و مورد تأیید انجمن دامپزشکی آمریکا، کانادا و بیمارستان های حیوانات آمریکا می باشد.

از مزایای این روش می توان به خطر کمتر بیهوشی و تغییر رفتار و مشکلات سلامتی اشاره کرد. توصیه می گردد به منظور جلوگیری از بی اختیاری ادرار و سایر خطرات احتمالی این کار بین چهار تا شش ماهگی و یا در موارد خاص و صلاحدید دکتر دامپزشک مجرب بعد از شش ماهگی و پیش از بلوغ صورت پذیرد.