مادربزرگم همیشه جیب‌هایم را پر از مغزدانه‌ها می‌کرد و صبح‌ها برایم عدسی می‌پخت تا حافظه‌ام قوی شود. آن قسمت از سریال داستان‌های مجید را هم فراموش نمی‌کنم که به دنبال ملخ دریایی بود تا حافظه‌اش را تقویت کند، اما واقعا نوع تغذیه می‌تواند روی حافظه ما تاثیر مثبت یا منفی بگذارد؟ در این رابطه گفت‌وگویی با دکتر سیدعلی کشاورز، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و مدیرگروه تغذیه دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام دادیم که می‌خوانید:
سلامت: آقای دکتر! آیا با خوردن غذاهای مختلف می‌توانیم حافظه‌مان را تقویت کنیم؟
بله، تغذیه به روشهای مختلف روی حافظه انسان تاثیر می‌گذارد.
سلامت: چه موادی باعث تقویت حافظه می‌شوند؟
ماهی به علت داشتن چربی امگا3، گوشت قرمز و گوشت انواع پرندگان به دلیل داشتن آهن، ویتامین C موجود در میوه‌ها و سبزیجاتی مانند مرکبات، توت‌فرنگی، گریپ‌فروت، انار، گوجه‌فرنگی، کلم بروکلی، هویج و سویا به علت تاثیر آن در بهبود عملکرد سلول‌های عصبی، ویتامین‌های گروه B به‌ویژه B6 و B12 و تیامین که در مخمر، جوانه گندم، برنج قهوه‌ای، دانه سویا، جوی دوسر، عدس، تخمه آفتابگردان و گردو وجود دارند، روی که منبع آن گوشت، جگر، غلات سبوس‌دار، محصولات سویا، لوبیای خشک، تخم‌مرغ، پنیر، حبوبات و سبزیجات سبز تیره و زرد است و ید که بر عملکرد غده تیرویید اثر می‌گذارد.
سلامت: به امگا3 اشاره کردید، این چربی چطور باعث افزایش حافظه می‌شود؟
اسید‌های چرب امگا 3، باعث حفاظت غشای خارجی سلول‌های عصبی می‌شوند و مغز انسان می‌تواند فعالیت‌های خود را بهتر انجام دهد.
سلامت: امگا 3 غیر از ماهی در چه مواد غذایی دیگری وجود دارد؟
منبع امگا 3، ماهی‌های آزاد مانند سالمون، ساردین، میگو و شاه‌ماهی است و از دیگر منابع می‌توان به انواع مغزها، سویا، روغن بادام زمینی و روغن زیتون اشاره کرد. البته مقدار كمی از آن هم در تخم دانه كتان یا مغز گردو یا برخی روغن‌های گیاهی مثل روغن كنجد هم وجود دارد.
سلامت: آیا مصرف مکمل آن هم مفید است؟
بله، مصرف مكمل امگا3 نیز می‌تواند موثر باشد.
سلامت: به مصرف گوشت‌ها به دلیل داشتن آهن اشاره کردید. آهن چه نقشی در این میان بازی می‌کند؟
به اثبات رسیده افرادی كه دچار فقر آهن هستند و كم‌خونی دارند، دچار عدم تمركز و كاهش قدرت یادگیری می‌شوند. زیرا در مبتلایان به کم‌خونی ناشی از فقر آهن، اکسیژن کافی به سلول‌های مغزی نمی‌رسد و همین مساله باعث می‌شود فرد به عارضه کم‌حافظگی دچار شود.
سلامت: آهن جز در انواع گوشت در چه مواد غذایی دیگری یافت می‌شود؟
زرد‌آلو، آلو، حبوبات، سویا، تخم کدو و محصولات دریایی، البته میزان آهن در گوشت قرمز و گوشت شترمرغ بیشتر است!
سلامت: آیا برخی بیماری‌های داخلی هم می‌توانند باعث افت حافظه شوند؟
بله، مثلا اختلالات متابولیسمی ید روی حافظه تاثیر می‌گذارند. این موضوع بیشتر به فعالیت غده تیرویید بستگی دارد. وقتی فردی دچار اختلالات عملكرد غده تیرویید و متابولیسم ید می‌شود، باید همزمان با دارودرمانی غذاهای غنی از ید مثل انواع ماهی و نمك یددار مصرف كند تا بهبود یابد.
سلامت: درست است كه با گرسنه‌شدن قدرت تمرکز و حافظه‌مان کم می‌شود؟
بله. به‌طور كلی، گرسنگی هم بر قدرت حافظه و هم تمركز اثر منفی دارد. وقتی فردی گرسنه می‌شود اگر به موقع غذا نخورد، قندخونش پایین می‌آید و تمركز و قدرت یادگیریاش را از دست می‌دهد. سوخت منحصربه‌فرد مغز ما نوعی قند به نام گلوگز است. گلوگز از تجزیه نشاسته سیب‌زمینی و غلات به‌دست می‌آید. وقتی ما به اندازه كافی غذا نمی‌خوریم و نشاسته كافی دریافت نمی‌كنیم، این قند تامین نمی‌شود و وقتی سوخت مغز تامین نشود فرد بی‌حوصله است و قدرت تمركز و یادگیریاش را از دست می‌دهد. به همین دلیل مهم است ما حتی اگر اضافه وزن داریم 3 وعده غذایی‌مان را بخوریم یعنی هیچ‌یك از وعده‌های صبحانه، ناهار و شام را حذف نكنیم.
سلامت: چه عادت‌های غذایی‌ای برای حافظه ما مضر هستند؟
مصرف لبنیات همراه با غذاهای آهن‌دار یا قرص آهن مضر است. نباید در وعده ناهار و شام شیر مصرف كنیم و همرا با شام و ناهار حداكثر یك پیاله ماست یا یك لیوان دوغ بخوریم. مصرف چای بعد از غذا نیز جذب آهن و روی را مختل می‌كند در نتیجه فرد كم‌خون می‌شود. مصرف نوشابه‌های كولادار همراه غذا نیز همین اثر را دارند.
سلامت: آیا چاقی یا لاغری هم در میزان حافظه موثر است؟
چاقی و اضافه وزن و لاغری به معنی بدخوری و کمبود موادمغذی در بدن است و هر دو برای حافظه مضرند. داشتن رژیم غذایی متعادل در هر سنی و نظم غذایی می‌تواند به ما در داشتن حافظه‌ای قوی كمك كند.
سلامت: بهترین وعده‌ای که قدرت تمرکز را در انسان بالا می‌برد، کدام است؟
بهترین زمانی که مغز می‌تواند غذای کافی به‌دست آورد، صبح است. با خوردن صبحانه‌ای که حاوی موادقندی، غلات و چربی‌هاست، می‌توان عملکرد مغز را در طول روز افزایش داد اما در کل همه افراد در هر شرایطی لازم است 3 وعده غذایی صبحانه، ناهار و شام را مصرف کنند و حذف هر یک از این وعده‌ها به ضرر حافظه خواهد بود.