صفحه نخست » اخبار روز » زیست محیطی

 زیست بوم.

دریاچه ارومیه که بزرگترین دریاچه درون سرزمینی در ایران است، چند سالی است که دچار بحران شده و روز به روز از وسعت آن کاسته می‌شود. خشک شدن دریاچه ارومیه به تایید سازمان محیط زیست ایران و اقلیم‌شناسان متعدد می‌تواند تبعاتی بسیار منفی بر زندگی انسان و همچنین محیط زیست مناطق اطراف دریاچه داشته باشد. ایجاد سونامی نمک، تاثیرات منفی بر سلامت انسان و همچنین زمین‌های کشاورزی، و از بین رفتن زیستگاه جانداران مختلف جزو عوارض منفی خشک شدن این دریاچه است.

تاکنون دلایل مختلفی برای خشک شدن تدریجی دریاچه ارومیه ذکر شده است. به جز وجود خشکسالی‌های پی در پی و بارش کم در سال‌های اخیر، عوامل انسانی نیز در این میان مقصر قلمداد شده‌‌اند. حفر چاه‌های غیر مجاز و برداشت بیش از ظرفیت از آب‌های زیرزمینی و همچنین ساختن سد روی رودخانه‌هایی که پیش‌تر به دریاچه وارد می‌شدند، باعث شده است تا منابع آبی دریاچه به شدت کاهش پیدا کند.

راه‌حل‌های مختلف

در این میان سازمان محیط زیست و بسیاری از کارشناسان معتقد هستند با بازگرداندن آب و دادن حق‌آبه دریاچه ارومیه، می‌توان امید داشت این دریاچه از خشک شدن نجات پیدا کند.

 

پرویز کردوانی، متخصص کویرشناس معتقد است تنها راه حل ممکن استخراج  و برداشت هرچه سریع‌تر نمک‌های موجود در دریاچه ارومیه است تا بیش از این به آب‌های زیرزمینی و محیط اطراف آسیب نزند. او همچنین پیشنهاد داده است پس از استخراج نمک، در قسمت‌های خشک شده و از میان رفته فضای سبز ایجاد شود تا از ایجاد گرد و غبار جلوگیری شود.

 

به گفته مسئولان وزارت نیرو نیز این وزارتخانه طرح‌هایی برای مقابله با خشک شدن دریاچه تهیه کرده است. از جمله مقابله با چاه‌هایی که به طور غیر مجاز در منطقه حفر شده‌‌اند، و همچنین آمادگی داشتن برای بازگرداندن بخشی از آب‌های پشت سدها به داخل دریاچه ارومیه. 

در این بین طرح‌‌های دیگری از جمله طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه نیز مطرح شده است.

پیش‌تر دولت از طرحی خبر داده بود که مطابق آن آب رودخانه ارس می‌بایست به دریاچه ارومیه انتقال می‌یافت. در تابستان سال ۱۳۹۱، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان اعلام کرد اقدامات اولیه برای انتقال آب رودخانه ارس به دریاچه ارومیه انجام و اکنون مسیر نهایی انتقال آب مشخص است و می‌توان سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب آب را به این دریاچه انتقال داد. به گفته‌ این مقام مسئول، دریاچه ارومیه با ۲۰ میلیارد مترمکعب کمبود آب رو به روست. در آن زمان کارشناسانی با این طرح مخالفت کردند و اجرای آن را باعث فشار به منابع آبی رودخانه ارس و مناطق همجوار آن دانستند.

اما غیر از تردید برخی کارشناسان ایرانی در مورد مفید بودن این طرح، جمهوری آذربایجان نیز با انتقال آب از رودخانه ارس مخالفت کرده است. ۴۷۵ کیلومتر از رودخانه ارس مرز مشترک میان ایران با جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان تشکیل است. به گفته استاندار آذربایجان غربی، طرح انتقال آب ارس با مخالفت شدید جمهوری آذربایجان رو به رو شده است.

آنها که از ارومیه قطع امید کرده‌‌اند

به جز مشکلات حقوقی که بر سر راه زنده کردن دریاچه ارومیه وجود دارد، برخی دیگر از کارشناسان به طور کلی هرگونه طرحی در این زمینه را دیگر بی‌فایده دانسته و باعث اتلاف منابع آبی می‌دانند. به اعتقاد این دسته از کارشناسان، به دلایل بسیاری از جمله پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، امکان زنده کردن این دریاچه دیگر وجود ندارد.

 

در این بین طرح‌‌های دیگری از جمله طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه نیز مطرح شده است. پیش‌تر دولت از طرحی خبر داده بود که مطابق آن آب رودخانه ارس می‌بایست به دریاچه ارومیه انتقال می‌یافت. اما ۴۷۵ کیلومتر از رودخانه ارس مرز مشترک میان ایران با جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان تشکیل است. به گفته استاندار آذربایجان غربی، طرح انتقال آب ارس با مخالفت شدید جمهوری آذربایجان رو به رو شده است.

 

پرویز کردوانی، متخصص کویرشناس، در همین زمینه به تازگی اعلام کرده است تمامی راه‌ها برای زنده کردن دریاچه ارومیه منتفی است و مسئولان باید میان زنده کردن موقت دریاچه و یا نجات هزاران هکتار از زمین‌های کشاورزی یکی را انتخاب کنند. به اعتقاد این پژوهشگر، تمام راه‌هایی که اکنون امتحان می‌شود، راه‌ حل‌های موقتی است و اگر قرار باشد این دریاچه را فقط برای مدتی کوتاه و به صورت ظاهری زنده نگاه داشت به کشاورزی و محیط زیست خیانت کرده‌ایم.

پرویز کردوانی در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا در ۱۶ آبان ۱۳۹۱ گفته است به دلیل پایین رفتن بیش از حد سطح آب‌های زیرزمینی، اگر آب از رودخانه‌ها به دریاچه ارومیه انتقال پیدا کند، باعث شور شدن آب‌های زیرزمینی در مناطق اطراف می‌شود که به نفع محیط زیست و کشاورزی نیست. به اعتقاد این کارشناس، تنها راه حل ممکن استخراج  و برداشت هرچه سریع‌تر نمک‌های موجود در دریاچه است تا بیش از این به آب‌های زیرزمینی و محیط اطراف آسیب نزند. او همچنین پیشنهاد داده است پس از استخراج نمک، در قسمت‌های خشک شده و از میان رفته فضای سبز ایجاد شود تا از ایجاد گرد و غبار جلوگیری شود.

روند آسیب وارد شدن به دریاچه ارومیه از حدود چهار دهه پیش و براثر حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق آغاز شد. بر اثر حفر این چاه‌ها، سطح آب‌های زیرزمینی پایین رفته و این آب‌ها بسیار شور شده است. آب دریاچه در گذشته از طریق بارندگی، آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها تامین می‌شده، اما اکنون این تعادل به دلیل وجود چاه‌های فراوان و همچنین سدسازی برهم خورده است.

گرچه کارشناسانی مانند پرویز کردوانی عملا نجات دریاچه ارومیه را ناممکن می‌دانند و معتقدند باید دست از زنده کردن آن برداشت و آن را از بین رفته فرض کرد، اما گروهی دیگر معتقدند به هر وسیله باید جلو نابود شدن دریاچه را گرفت، زیرا مشخص نیست تبعات زیست محیطی نابود شدن دریاچه چه خواهد بود. این دسته از کارشناسان همچنین می‌گویند میزان نمک دریاچه ارومیه حدود ۱۰ میلیارد تن است که عملا فرآیندی بسیار سخت و طولانی را برای استخراج و جا به جایی نیاز دارد.

دریاچه ارومیه مدت‌هاست به یکی از معضلات مهم در محیط زیست ایران تبدیل شده  و هنوز راه‌کاری اساسی برای مقابله با این بحران ارائه نشده است.

* بیژن روحانی