با توجه به اين که نوع رايج و
خطرناک بيماري پيکا،
خاک خواري است، در اين نوشتار سعي کرديم که راجع به اين اختلال بيشتر صحبت کنيم.
علت
خاک خواري را به کم خوني ناشي از فقر آهن نسبت داده اند که با علايمي از قبيل: رنگ پريدگي، خستگي مزمن، ضعف، ريزش مو ، ناخن هاي نازک، شکننده و قاشقي شدن ناخن ها ، قرمز شدن زبان و تورم آن(Glossitis)، ميزان خيلي کم آهن در خون و غلظت پايين هموگلوبين همراه است.
خاک خواري علاوه بر اين که غيرمغذي مي باشد، مي تواند مشکلات بهداشتي فراواني را ايجاد نمايد که در ادامه به آن خواهيم پرداخت.
البته در برخي مناطق اروپايي و آمريکايي، خوردن گل رس مشروعيت اجتماعي داشته و در برخي فروشگاه ها به صورت بسته بندي به فروش مي رسد.
در ايران نيز در بسياري از مناطق روستايي و حتي شهري، خانم هاي باردار براي رفع ويار و همچنين گاهي اوقات کودکان نيز
خاک خواري مي کنند.
خاک، تعداد بي شماري انگل، قارچ، باکتري و... دارد که سبب ايجاد بيماري هاي متعددي در افراد مي شود. از جمله کرم هاي موجود در
خاک مي توان آسکاريس، کرم هاي قلاب دار، کرم شلاقي و... را نام برد.
"کيست هيداتيک"(نوعي انگل) نيز از طريق خوردن
خاک آلوده به تخم انگل و يا تماس با آن، قابل انتقال به انسان مي باشد. بايد توجه داشت که سگ، شکل بالغ انگل فوق را در بدن دارد و با پراکندن تخم انگل از طريق مدفوع و با ليسيدن، محل سکونت و زمين بازي کودکان را آلوده کرده و موجب انتقال بيماري به فرد مي شود.
سگ در هر بار دفع حدود 366720 تخم انگل دفع مي کند که اين تخم در حرارت 26 درجه سانتي گراد به مدت 54 روز مقاوم است.
همچنين انگل ديگري به نام "توکسوکاريازيس" از طريق خوردن تخم انگل موجود در
خاک که با مدفوع سگ وارد آن شده، انسان را مبتلا مي کند و علايم بيماري عبارت اند از: بزرگي کبد و طحال، درد سراسري در بدن و تب که نوع چشمي آن
خطرناک بوده و خطر کوري چشم را به دنبال خواهد داشت.
"توکسوپلاسموز" بيماري ديگري است که عوارض آن شبيه "توکسوکاريازيس" مي باشد. در اين بيماري تخم انگل توسط مدفوع گربه وارد
خاک شده و اگر از طريق دهان وارد بدن فرد شود، او را مبتلا مي کند.
خوردن خاک باعث کمبود پتاسيم و روي در بدن مي گردد. براي مثال در مطالعه اي در ترکيه مشخص شده که کمبود روي در کودکان مبتلا به خاک خواري، باعث کندي رشد و تأخير در بلوغ آنان شد.
در مناطق شهري خاک با سرب ناشي از دود ماشين ها آلوده شده و در صورتي که خاک خواري توسط کودکان صورت پذيرد، تاثيرات مخرب خود را بر روي هوش، رفتار و رشد کودکان خواهد گذاشت.
يبوست، کاهش جذب مواد غذايي در بدن، درد شديد شکم، انسداد و سوراخ شدن روده نيز از جمله عوارض ناشي از انباشته شدن خاک در بدن است.
تشخيص خاک خواري
خاک خواري از طريق بررسي دندان ها که فرسودگي زياد دارند و راديوگرافي شکم، امکان پذير است. در راديوگرافي شکم، توده هاي شفاف
خاک در روده ي بزرگ قابل مشاهده مي باشد.
علت خاک خواري
در مورد رابطه ي بين کم خوني فقر آهن و تمايل به
خاک خواري تا به حال بحث هاي زيادي مطرح شده و اين که کدام يک معلول ديگري است، مورد بررسي قرار گرفته است.
در برخي مطالعات به نظر مي رسد که
خاک خواري پيامد کم خوني فقر آهن مي باشد، يعني هر فردي که کم خوني(آنمي) دارد، تمايل به خوردن
خاک دارد.
برخي عقيده دارند که افراد مبتلا، به ويژه خانم ها، در دوران بارداري کمبود آهن پيدا کرده و به طور غريزي براي جبران کمبود آهن،
خاک مي خورند. در اين خصوص بايد گفت که آهن موجود در
خاک غيرقابل جذب است و ترکيباتي ايجاد مي کند که جذب آن براي بدن مشکل مي شود؛ در حقيقت پيکا خود باعث کم خوني فقر آهن مي شود. هم چنين موادي مثل گِل رُس، باعث جلوگيري از جذب آهن گوشت مي شود.
در همين راستا در يک بررسي علمي مشخص شده که خوردن
خاک باعث کاهش ميزان هموگلوبين مادر شده و حتي منجر به زايمان غيرعادي و مرگ مادر در حين زايمان نيز مي گردد.
برخي ديگر معتقدند که در افراد مبتلا به کم خوني فقر آهن، چون ميزان "آپوفريتين"* مخاط کاهش يافته، علايم در مخاط مري به صورت سوزش و التهاب بروز مي کند که با خوردن موادي مثل يخ، خاک، مواد نشاسته اي و گل رس تسکين مي يابد.
گزارش هاي متعددي نيز وجود دارد که نشان مي دهد با درمان کم خوني، مشکل بيماران حل شده است. اما امروزه متخصصان تغذيه، ضمن اين که اين فرضيه را رد نمي کنند، معتقدند که پيکا بيشتر جنبه ي فرهنگي و رواني دارد، چرا که در مواردي، پيکا در افراد غير کم خون نيز گزارش شده است.
در پايان بايد گفت: مجموعه ي مطالعات و بررسي ها نشان مي دهد که بايد آموزش گسترده اي آغاز شود تا بتوانيم از پيکا جلوگيري کنيم.
پي نوشت:
* سلول هاي مخاطي روده با ساخت پروتئين آپوفريتين (APOFERRITIN) جذب آهن را كنترل مي كنند. (با كاهش ذخاير آهن، ساخت اين پروتئين نيز كاهش مي يابد و در هنگام افزايش ذخاير آهن، توليد اين پروتئين افزايش مي يابد.)
بهاره عسگري- کارشناس تغذيه