گزارشی از مصرف بی رویه آنتی بیوتیکها در پرورش دام و طیور؛سودجویی به بهای ذبح سلامت مردم

مهناز خجسته نیا

در سالیان نه چندان دور، بسیاری از مردم در منازل خود دام و طیور برای مصرف خود پرورش می دادند. اما با افزایش روزافزون جمعیت و توسعه زندگی شهری و صنعتی، امکان استفاده از روشهای سنتی برای تأمین نیاز مصرف کنندگان وجود ندارد. از طرفی نمی توان
منتظر ماند تا یک مرغ روال طبیعی و طولانی خود را برای رشد مناسب طی کند.

در این میان، مرغداریهای صنعتی، راه تبدیل جوجه های یک روزه به مرغی با وزن مناسب کشتار را کوتاه کرده اند.

امروزه به مدد داروها و مکملهای غذایی برای تبدیل یک جوجه تازه از تخم درآمده به یک مرغ سوخاری دلچسب و لذیذ بین ۴۵ تا ۶۰ روز بیشتر زمان لازم نیست، اما آیا مکمل های غذایی، واکسنها و داروهای مورد استفاده در صنعت پرورش دام و طیور، سلامت موادغذایی تولید شده از آنها را تحت الشعاع قرار نمی دهد؟ و آیا باقی ماندن این مکملها تهدیدی برای سلامتی مصرف کنندگان نیست؟

به عنوان مصرف کننده همواره انتظار داریم محصولاتی که خریداری و غذایی که تهیه می کنیم پاک، تازه و عاری از آلودگیهای مختلف همچون مواد شیمیایی، باکتریها و … که بیماری زا هستند، باشد.

اما مصرف بی رویه و غلط دارو و مسأله باقیماندگی دارویی در غذاهایی با منشأ دامی و آثار سوء آن در انسان و حتی محیط زیست، هشداری بر این موضوع است.

سابقه کشف این داروها، نسبتاً طولانی است و از گذشته های دور تا به حال به عنوان داروهایی مؤثر جهت از بین بردن باکتریهای مضر و بیماری زا توسط پزشکان و دامپزشکان تجویز می شوند. اکثر این داروها که منشأ آنها قارچها و باکتریها هستند موادی طبیعی به شمار می روند اما بعضی از آنها نیز موادی شیمیایی و مصنوعی هستند.

این مواد شیمیایی که همان آنتی بیوتیکها هستند در انسان هم برای درمان بیماریهای عفونی مصرف می شوند اما واقع امر این است که مقاومت به یک داروی خاص همواره به موازات مصرف آن دارو رشد و توسعه می یابد.
تا قبل از کشف آنتی بیوتیکها و استفاده از آنها، مسلماً هیچ مقاومتی نبوده ولی حالا که مدت مدیدی از زمان شروع استفاده از آنتی بیوتیکها می گذرد مقاومت باکتریها به آنها هم بسیار وسیع شده و به معضلی نگران کننده برای انسان تبدیل شده است.

دکتر مرادیان یکی از دامپزشکان منتقد مصرف بیش از حد آنتی بیوتیکها می گوید: مصرف آنتی بیوتیکها در دامپروری ها با صنعتی شدن پرورش دام افزایش یافته است زیرا در دامداری به شیوه صنعتی که تعداد زیادی دام و یا طیور در کنار هم نگهداری می شود احتمال ابتلای آنها به بیماریها و شیوع بیماریهای واگیر بشدت زیاد و در صورت ابتلا و همه گیری، درمان قطعی بسیار مشکل است و لذا تلفات زیاد و خسارتهای اقتصادی سنگینی را متوجه صاحبان دامداریها می کند و به علاوه اینکه به اقتصاد کشور نیز ضربه خواهد زد.

به گفته وی متخصصان سلامت عمومی که در زمینه سلامت جامعه انسانی تحقیق و فعالیت می کنند، همواره به مصرف بی رویه و غلط آنتی بیوتیکها در دامها و مسأله باقی ماندن اثر دارویی در غذاهایی با منشأ دامی هشدار می دهند اما متخصصان پرورش دام در نقطه مقابل، استفاده از آنتی بیوتیکها را به دلیل فوایدی که به همراه دارند اجتناب ناپذیر عنوان می کنند.

این متخصص اظهار می دارد: مدافعان استفاده از آنتی بیوتیکها این طور استدلال می کنند که کاربرد این داروها به دلیل از بین بردن باکتریهای مضر دستگاه گوارش دامها، زمینه هضم و جذب بیشتر غذا را فراهم می کنند.

استفاده از نان خشک، کود مرغی، پودرماهی و ضایعات کارخانه‌های بیسکوییت‌سازی در جیره غذایی دام‌های کشور، هر روز رو به گسترش است که اگر مبارزه جدی با استفاده از این مواد در دامداری‌ها انجام نشود؛ در آینده خسارت جبران‌ناپذیری بر سلامت جمعیت انسانی و دامی کشور وارد خواهد شد.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، گرانی برخی اقلام علوفه و مشکلات اقتصادی دامداری‌های کشور سبب شده که برخی دامداران از ضایعات نان و بیسکوییت برای تغذیه­ی دام‌های‌شان استفاده کنند که به علت کپک‌زدگی این نان‌ها و بیسکوییت‌ها و آلوده بودن آن‌ها به قارچ آفلاتوکسین، زهرابه­ی این قارچ به راحتی از طریق مصرف شیر دام به انسان منتقل می‌شود.

بنا به گفته­ی کارشناسان تغذیه، جمع شدن زهرابه­ی قارچ آفلاتوکسین در بدن انسان عوارض ناگواری مانند ایجاد سرطان به ‌دنبال دارد و به همین‌ دلیل است که اتحادیه­ی اروپا و کشورهای پیشرفته از ورود محصولات غذایی با دوز خیلی پایین آفلاتوکسین به کشورشان جلوگیری می‌کنند؛ اما در کشور ما با استفاده از نان‌های کپک زده به راحتی این قارچ را به مصرف‌کننده منتقل می‌کنیم.

تقاضای مناسب برای شیر در کشور در برخی مواقع سبب شده که شیر با رعایت استانداردهای اولیه روانه­ی بازار مصرف شود و به باقیمانده­ی داروهای آنتی­بیوتیک و مواد مضر دیگر در آن توجه چندانی صورت نگیرد.

اما استفاده از کود مرغی برای افزایش تولید شیر در دامداری‌های سنتی و برخی دامداری‌های صنعتی نیز در حال افزایش است.

«سیدجاوید آل‌داوود»، عضو هیات علمی‌ دانشگاه دامپزشکی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، یکی از معضلات موجود در تغذیه­ی دام در برخی دامداری‌ها را استفاده از مواد غذایی آلوده هم چون نان خشک عنوان کرد و افزود: «برخی از این مواد، آلوده به قارچ هستند و سم‌ آفلاتوکسین که سمی‌ سرطان‌زا و قابل انتقال به انسان است را از طریق شیر آلوده به انسان انتقال می‌دهند.»

او با تاکید بر لزوم کنترل و نظارت بر تغذیه دام در دامداری‌ها گفت: «متاسفانه در برخی دامداری‌ها و مرغداری‌های موجود در کشور ناظر متخصص در این خصوص وجود ندارد.»

آل داوود تاکید کرد: «متاسفانه بسیاری از علوفه‌های وارداتی مانند ذرت نیز آلوده به افلاتوکسین هستند.»

«محمدقلی نادعلیان»، استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران نیز با بیان این که گاهی دامداری‌ها برای تغذیه­ی دام‌های بزرگ از پودرماهی استفاده می‌کنند،

افزود: «باکتری سالمونلا یکی از بیماری‌های مشترک میان انسان و دام است که پودرهای ماهی ممکن است به این باکتری آلوده باشند و دام‌های نشخوار‌کننده را مبتلا کرده، آلودگی را به انسان منتقل کنند.

همچنین «مهدی وجگانی»، دانشیار گروه علوم درمانگاهی دانشگاه تهران با بیان این که دامداری‌های صنعتی به هیچ وجه از این مواد استفاده نمی‌کنند، سقط جنین را عوارض استفاده از نان خشک‌های کپک زده در گاوهای شیرده دانست.

او تاکید کرد: «حتا نان خشکی‌هایی که کپک نزده‌اند نیز به مرور زمان مشکلاتی را برای گاو شیرده ایجاد می‌کنند.»

این دانشیار دانشگاه تصریح کرد: «در صورتی که گاو‌های گوشتی تا ۷۲ ساعت قبل از ذبح، از نان خشک‌های کپک زده مصرف کنند، گوشت آن‌ها آلوده بوده، سلامتی انسان را به خطر می‌اندازند.»

«سیدجمال ‌هاشمی»، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز خاطرنشان کرد: «مصرف تدریجی این گونه مواد در ابتدا باعث بروز مشکلات مستقیمی‌ در دام از جمله مسمومیت، بیماری‌های کبدی و کلیوی شده، با تجمع این گونه مواد در برخی بافت‌های بدن دام و با آلوده­کردن گوشت آن، علاوه بر دام، انسان‌ها نیز با مصرف این گوشت دچار مشکل می‌شوند.»

او ادامه داد: «وقتی مایکوتوکسین وارد بدن دام می‌شود؛ دچار متابولیسمی‌ شده که این متابولیسم آن سم را به اشکال دیگر درآورده و از طریق شیر دفع می‌شود؛ به دلیل ساختمانی پروتیینی، این سم حتا با دمای بالاتر از پاستوریزه یا استریلیزه کردن همچنان باقی مانده و وارد بدن انسان می‌شود.»

هاشمی ‌تصریح کرد: «این سم به مقدار کم، علایمی ‌را در انسان نشان نمی‌دهد؛ ولی با تمرکز و تجمع در کبد انسان، بدون این که دلایل بیماری مشخص شود با ضایعاتی مثل توموری کبدی خود را نشان می‌دهد که متاسفانه کمتر به این جریان توجه می‌شود.»

او افزود: «ما تحقیقات زیادی در زمینه سموم قارچی در ذرت‌های وارداتی و تولیدی در منطقه­ی شمال کشور و در شیر‌های پاستوریزه و غیرپاستوریزه در برخی شهرهای کشور انجام دادیم که متاسفانه با اندازه‌گیری سم آفلاتوکسین مشاهده شده که میزان این سم از حد مجاز هم خیلی بیش‌ترست و متاسفانه کسی هم به این جریان توجه ندارد.»

به هر حال، توجه به سلامت نسل فعلی و آینده کشور ایجاب می‌کند که مسوولان با جدیت بیش‌تر بر تغذیه دامداری‌ها و مرغداری‌ها نظارت کنند.

با تغذیه­ی مناسب در دامداری‌ها می‌توان انتقال سموم و بیماری‌ها به بدن مصرف‌کنندگان را کاهش داد.