---

شبکیه یک بافت عصبی حساس به نور است که به صورت یک لایه نازک در داخل بخش خلفی کره چشم قرار گرفته است و نور را به پیامهای عصبی تبدیل کرده، به مغز می فرستد. بنابراین شبکیه یک نقش کلیدی در فرایند بینایی دارد.
پرده شبکیه بیشتر اکسیژن و مواد مصرفی خود را از یک لایه عروقی به نام مشیمیه (کوروئید) دریافت می کند که دور تا دور شبکیه را احاطه کرده است. هر گاه ارتباط شبکیه با مشیمیه زیرین قطع شود به دلیل کمبود اکسیژن و مواد غذایی ابتدا شبکیه کارکرد خود را از دست می دهد و فرد دچار مشکل بینایی می شود، به علاوه اگر این وضعیت طول بکشد، بافتهای شبکیه به تدریج می میرند یا اصطلاحاً دچار نکروز می شوند که یک وضعیت غیر قابل برگشت است.
به همین دلیل جدا شدگی پرده شبکیه یک اورژانس چشم پزشکی تلقی می گردد.
جدا شدگی پرده شبکیه به سه شکل اتفاق می افتد:
▪ نوع اول که بسیار شایع تر از بقیه انواع است، بر اثر ایجاد سوراخ در شبکیه پدید می آید، به این صورت که پس از ایجاد سوراخ در شبکیه، زجاجیه (مایع داخل چشم) که حالت آبکی پیدا کرده، از راه سوراخ به پشت شبکیه نفوذ می کند و آن را از لایه های خارجی تر جدا می کند. اکثراً این سوراخ به دنبال جدا شدن مایع سفت زجاجیه از پرده شبکیه ایجاد می شود. یکی از علایم شایع در مراحل اولیه مگس پران و جرقه است.
▪ نوع دوم که جدا شدگی کششی نام دارد، وقتی اتفاق می افتد که رشته های زجاجیه یا بافتهای غیر طبیعی از سمت داخل شبکیه را تحت کشش قرار دهند و آن را از روی بافتهای زیرین بلند کنند. این حالت بیشتر در افراد دیابتی اتفاق می افتد.
▪ نوع سوم جدا شدگی شبکیه که چندان شایع نیست، بر اثر تراوش یا ترشح غیر طبیعی مایع در حد فاصل شبکیه و بافتهای زیرین اتفاق می افتد. این حالت معمولاً ناشی از التهاب، خونریزی یا توده های غیر طبیعی داخل چشم است و بندرت به صورت خود به خودی اتفاق می افتد.
افراد با خطر بالا برای جدا شدگی شبکیه شامل سن بالا، نزدیک بینی با شماره بالا، سابقه خانوادگی جدا شدگی شبکیه، دیابت، ضربه به چشم و بیماریهای التهابی و تومور می باشند.
● علایم
▪ دیدن جرقه های نور در میدان بینایی (بویژه اگر بخشی از شبکیه تحت کشش باشد، احتمال بروز این علامت بیشتر است)
▪ دیدن اجسام شناور در جلوی چشم که ممکن است به صورت مگس پران، لکه های تاریک یا تار عنکبوت دیده شود.
▪ تغییر شکل و کج و معوج شدن اشیا مثل وقتی که فرد از پشت یک شیشه موجدار به چیزی نگاه می کند.
▪ احساس وجود پرده یا سایه در جلوی چشم
● کاهش دید ناگهانی
باید توجه داشت که جدا شدگی پرده شبکیه باعث درد یا قرمزی چشم نمی شود و در مراحل ابتدایی هیچ تغییری در ظاهر چشم ایجاد نمی کند. بنابراین در صورت بروز هر یک از مشکلات فوق در اسرع وقت به چشم پزشک مراجعه کنید.
● تشخیص
تشخیص توسط چشم پزشک با معاینه شبکیه انجام می شوند. برای این منظور معمولاً لازم است مردمک با قطره های مخصوص باز شود و شبکیه با یک وسیله مخصوص به نام «افتالموسکوپ» بررسی شود. پزشک در این معاینه با بررسی محل و اندازه و نوع جدا شدگی شبکیه در مورد روش درمانی مناسب تصمیم گیری می کند.
در موارد نادری که مثلاً به علت خونریزی، دیدن شبکیه با دستگاه افتالموسکوپ مقدور نباشد، سونوگرافی چشم می تواند اطلاعات مفیدی در مورد وسعت، محل و گاهی علت جدا شدگی شبکیه در اختیار پزشک قرار دهد.
● درمان
تنها درمان مؤثر برای جدا شدگی شبکیه، جراحی است. جدا شدگی شبکیه به هیچ وجه خود به خود و یا با مصرف دارو بهبود نمی یابد و باید جراحی هرچه سریع تر انجام شود. نوع جراحی مناسب بر اساس محل، اندازه، نوع و شدت جدا شدگی شبکیه تعیین می شود.
دو اصل اساسی در درمان جدا شدگی شبکیه عبارتند از:
▪ بستن سوراخها
▪ نزدیک کردن شبکیه به لایه های زیرین و دیواره خارجی چشم، به طوری که شبکیه بتواند سر جای خود بچسبد.
بر این اساس روشهای درمانی مختلفی وجود دارد:
▪ چسباندن شبکیه با استفاده از لیزر یا انجماد: در این روش دور تا دور سوراخ لیزر یا منجمد می شود تا سوراخ بسته شود. این روش فقط برای بستن سوراخ است.
▪ چسباندن شبکیه با استفاده از گاز: برای بعضی از انواع جدا شدگی شبکیه مؤثر است.
▪ باکل اسکلر: این روش، شایع ترین روش درمان جدا شدگی پرده شبکیه است. در این روش یک باکل ( یک اسفنج یا نوار سیلیکونی نرم) با بخیه به اسکلرا (صلبیه یا همان سفیدی چشم) دوخته می شود و مثل یک کمربند تنگ دیواره خارجی را به سمت داخل فشار می دهد و آن را به شبکیه کنده شده نزدیک می کند تا شبکیه فرصت کند در جای خود بچسبد.
در صورتی که مایع زیادی در پشت شبکیه جمع شده باشد، در حین جراحی این مایع تخلیه می شود تا شبکیه سریع تر به دیواره خارجی چشم بچسبد. به علاوه در حین عمل لبه سوراخهای شبکیه نیز با استفاده از لیزر یا قلم کرایوتراپی بسته می شود.
باکل اسکلرا به صورت دائمی در جای خود باقی می ماند و نیازی به خارج کردن ندارد ( مگر آنکه مشکل خاصی ایجاد کند). باکل از بیرون دیده نمی شود و تغییر بارزی در ظاهر چشم ایجاد نمی کند، اما به دلیل ایجاد فشار و تغییر شکل کره چشم می تواند باعث نزدیک بینی شود.
▪ ویترکتومی: در موارد شدید، پیشرفته و عارضه دار جدا شدگی شبکیه از روشهای فوق نمی توان برای درمان استفاده کرد. روش ویترکتومی، جراح را قادر می کند که به طور مستقیم طی عمل جراحی وارد چشم شود و مایع داخل چشم (زجاجیه) را بر دارد، سوراخ شبکیه را ببندد و سپس با تزریق مواد خاصی داخل چشم سبب چسبیدن شبکیه گردد.
● نتیجه جراحی
نتیجه جراحی چسباندن شبکیه به دو عامل مهم بستگی دارد:
▪ طول مدت زمانی که شبکیه از جای خود کنده شده بوده است.
▪ وضعیت مرکز بینایی (ماکولا)
ماکولا یا مرکز بینایی بخش مرکزی شبکیه است که برای دید دقیق مستقیم است. در صورتی که قبل از عمل، ماکولا از جای خود کنده نشده باشد نتیجه عمل نسبتاً خوب است، اما در صورتی که ماکولا از جای خود کنده شده باشد، بیمار پس از عمل دید ضعیفی خواهد داشت.
نتیجه بهتر موقعی حاصل می شود که عمل جراحی خیلی زود پس از اتفاق افتادن جدا شدگی شبکیه انجام شود.
همان طور که گفته شد، وضعیت دید پس از عمل به وضعیت ماکولا و مدت زمانی که شبکیه از جای خود جدا شده بوده، بستگی دارد. به طور کلی هرچه جداشدگی پرده شبکیه کوچکتر و از مرکز شبکیه دورتر باشد، نتیجه جراحی بهتر و هر جه جدا شدگی بزرگتر و به مرکز شبکیه نزدیکتر باشد، نتیجه بدتر خواهد بود.
● پیشگیری
در صورت بروز هر گونه علامت؛ احساس وجود پرده یا سایه در جلوی چشم، دیدن جرقه های نوری، بروز مگس پران جدید و یا افزایش تعداد مگس پران (اجسام شناور در جلوی چشم)، دیدن شبکه های تور مانند در جلوی چشم، هر نوع کاهش دید ناگهانی سریعاً برای بررسی بیشتر به چشم پزشک مراجعه نمائید.
____________________
گرداورنده:دکترافسانه زرگر