---

گياهان خانواده براسيکا ((Brassica جزء مهمي از خوراک انسان را از روزگار باستان تشکيل مي دهند و شامل کلم (Cabbage)، تربچه (Radish)، کلم پيچ (Kale)، خردل (Mustard) و گل کلم (Cauli flower) هستند. نام علمي منداب "براسيکا ناپوس" و از تيره شب بو يا چليپائيان که يک گونه آمفي ديپلوئيد حاصل از تلاقي گونه هايي از کلم با شلغم، در طبيعت مي باشد. علاوه بر گونه براسيکا ناپوس، گونه هاي شلغم روغني (B.campestris)، خردل هندي (B.nigra) و خردل حبشي (B.carinata) نيز در بازارهاي جهاني تحت عنوان منداب (Rapeseed، که يک نام انگليسي مي باشد) و کلزا (که يک نام فرانسوي مي باشد) شناخته مي شوند.
رشد سالانه توليد منداب طي دهه اخير، از سويا، پنبه دانه، آفتابگردان و بادام زميني بيش تر بوده است و توليد جهاني آن از رتبه پنجم به سوم ارتقاء پيدا کرده است. اسيد اروسيک و گلوکوزينولات ها به عنوان مواد ضد تغذيه اي شناخته شده در منداب هستند. گياهان جنس براسيکا بر حسب ميزان مواد ضد تغذيه اي اسيد اروسيک، گلوکوزينولات و الياف به صورت زير تقسيم مي شوند:

- ارقام صفر (0)، در اين ارقام ميزان اسيد اروسيک به حد بسيار اندکي تقليل يافته است.

- ارقام دو صفر (00)، دراين ارقام علاوه بر اسيد اروسيک، ميزان گلوکوزينولات ها نيز بسيار کاهش يافته است.

- ارقام سه صفر (000)، در اين ارقام هر سه ماده نامطلوب اسيد اروسيک ،گلوکوزينولات و الياف به حداقل رسيده و کم ترين مقدار خود دارا مي باشند.


شايد استفاده از کلمات "کانولا" و "منداب" در زبان فارسي گيج کننده باشد. کلمه"منداب"، نام قديمي براي گروهي از محصولات دانه هاي روغني در خانواده براسيکا مي باشد. منداب (براسيکا. ناپوس و براسيکا. راپا) مي توانند به دو دسته تقسيم شوند: منداب اصلاح شده و منداب صنعتي. اين دو گروه بر اساس خصوصيات شيميايي و پروفيل اسيدهاي چرب خود قابل تشخيص مي باشد."کانولا"، که نوعي منداب اصلاح شده است (Canola مخفف "Canadian oil, low acid" مي باشد) يک نام تجاري ثبت شده براي دانه هاي روغني منداب خوراکي است که مقدار اسيد اروسيک (C 22:1، اسيد چرب بلند زنجيري که در خانواده خردل يافت مي شود) آن کم بوده و با L.E.A.R شناخته مي شود. مقدار اسيد اروسيک در کانولا، کم تر از 2 درصد و مقدار گلوکوزينولات آن کم تر از 30 ميکرو مول مي باشد. اين تعريف در سال 1995 تغيير کرد و به 15 ميکرو مول گلوکوزينولات محدود گرديد. منداب صنعتي، داراي مقدار اسيد اروسيک بالا و يا H.E.A.R مي باشد که در آن مقدار اسيد اروسيک بيش از 45 درصد بوده و مقدار گوکوزينولات آن مي تواند کم و يا زياد باشد. برخي کشورها، به خصوص در اروپا از واژه "منداب هر دو پايين يا دو صفر"، (اسيد اروسيک و گلوکوزينولات آن پايين بوده و توسط انجمن استاندارد اروپا تعيين گرديده است) استفاده مي کنند که داراي کم تر از 35 ميکرو مول مجموع گلوکوزينولات ها مي باشد. اين تعريف نيز در سال 1992 تغيير کرد و به20 ميکرو مول مجموع گلوکوزينولات ها رسيد. اين تغيير، تعاريف منداب اروپايي وکانادايي را بسيار به هم نزديک نمود. نام منداب کانادايي (کانولا) در سال 1979 جهت استعمال در کانادا براي تمام واريته هاي "هر دو پائين" پذيرفته شد.

پس با توجه به کاربرد وسيع کنجاله منداب در تغذيه دام ( به ويژه در سال هاي اخير) و اين امر که کنجاله منداب کنوني داراي سطوح بسيار پاييني از مواد ضد تغذيه اي (گلوکوزينولات و اسيد اروسيک) بوده و نيز به دليل اين امر که کلمه کانولا يک نام تجاري براي منداب اصلاح شده در کانادا مي باشد و گونه هاي اصلاح شده ديگري در کشورهاي مختلف وجود دارد، به نظر مي رسد که استفاده از واژه فارسي معادل اين کلمات، که همان منداب است، صحيح تر باشد.



مواد مغذي

سطح پروتئين در کنجاله منداب، از حدود 32 تا40 درصد متغير است. كنجاله منداب داراي تركيب اسيد آمينه بسيار مناسبي براي تغذيه حيوانات مزرعه اي است. كنجاله منداب نيز همانند ديگر منابع پروتئين گياهي در مقدار ليزين محدوديت دارد، اما از نظر اسيد آمينه هاي گوگرد دار در سطح مناسبي قرار دارد. کنجاله منداب يک مکمل پروتئيني در تغذيه دام و طيور محسوب مي شود.کنجاله منداب يک منبع عالي از هيستيدين، متيونين، سيستئين و ترئونين است. اطلاعات به دست آمده حاكي از آن است كه كنجاله منداب، منبع مناسبي از مواد معدني ضروري مي باشد، به ويژه اين که ميزان سلنيوم و فسفر اين كنجاله نسبت به كنجاله ساير دانه هاي روغني بالاتر است. از طرف ديگر قابليت دسترسي کلسيم، آهن، منگنز، فسفر، سلنيوم و منگنز در کنجاله منداب نسبت به کنجاله سويا نيز بالاتر مي باشد. کنجاله منداب داراي ميزان زيادي كولين، فوليک اسيد، تيامين، نياسين و بيوتين نيز مي باشد

_______________________
تهیه و تدوین:دکترافسانه زرگر