حکیم مهر - آشنایی با نژادهای اسب در ایران / مهندس میرکاظم پیشنماززاده کارشناس پرورش اسب وزارت جهاد کشاورزی

اسب عرب ایران (Persian Arab)

خصوصیات ظاهری:
پیشانی عریض، کمی برجسته و مسطح، روی بینی کوژ و صاف، گوش کوچکتر از گوش ترکمن، چشم درشت، گرد با حدقه برجسته، گونه مشخص و گرد، اتصال سر و گردن قوی، گردن قوئی و شمشیری شکل می‌باشد.
از نظر خصوصیات ظاهری غیرقابل اشتباه از سایر نژادهای دنیا می‌باشد. سر به طرز خاصی به گردن وصل شده و به طور آزاد می‌تواند در همه جهات حرکت نماید. کمر قوسی و کپل طویل و تخم مرغی شکل است.
اسب عرب دارای تیره‌های متعددی مانند کهیلان، همدانی، عبیان، سگلاوی و حدبان است.
اسب عرب اسبی است بسیار باهوش، شجاع و پرخون توأم با نجابت.
رنگ غالب، خاکستری و یا سمند است.
ارتفاع اسب: 15 وجب (4/152 سانتیمتر)
موارد استفاده: پرش و سرعت
جمعیت و پراکنش:
در حال حاضر جمعیت قابل ملاحظه‌ای از این نژاد در نواحی جنوب غربی کشور و به خصوص استان خوزستان و همچنین استان تهران وجود دارد و می‌توان تعداد آن را بین 5000ـ2500 راس تخمین زد.

اسب ترکمن (Torkaman Horse)

خصوصیات ظاهری:
پیشانی عریض نبوده صاف و اندکی برجسته و دو طرف گوش تنگ می‌شود. روی بینی کاو و صاف، گوش‌ها ظریف، خوش حالت با حرکات زنده، چشم‌ها درشت و کشیده دارای مورب ویژه و حدقه برجسته نیست اتصال سر و گردن به تنه معمولا مستقیم می‌باشد.
اسب ترکمن بسیار مطیع و ملایم بوده و در مسافت‌های طولانی پرنفس و مقاوم دارای توانائی زیاد در پرش از مانع می‌باشد و خونگرم است و دارای چهار نعل است.
رنگ بدن کهر، کرنگ، قره کهر و نیله می‌باشد.
اسب ترکمن دارای دو تیره به اسامی آخال تکه (Akhal Tekeh) و یموت (Yamout) می‌باشد.
موارد استفاده: سواری و استقامت ذخیره ژنی در آمیخته‌گریها.
ارتفاع اسب: در تیره آخال تکه 15 وجب (4/152 سانتیمتر)
در تیره یموت 2/15 وجب (4/154 سانتیمتر)
جمعیت و پراکنش:
احتمالاً تا 2000 راس می‌توان شناسایی کرد و منطقه پراکنش نیز استان گلستان و شمال خراسان می‌باشد.

اسب خزر (Caspian Horse)

خصوصیات ظاهری:
پیشانی برجسته و گنبدی شکل است. سوراخ منخرین از حالت عادی کمی پائین‌تر بوده استخوان حدقه چشم گشاد است. روی بینی مقعر و گوش‌ها کوچک، کمر کمی گود، دارای سم بسیار قوی کوچک و بیضی شکل است.
اسبی است بسیار باهوش و در برابر انسان از اندام دفاعی خود استفاده نمی‌کند. خوش اندام و ظریف بوده که به مینیاتور اسب عرب می‌ماند و خونگرم است.
رنگ بدن عموماً قهوه‌ای، سمند و شاه‌بلوطی می‌باشد.
ارتفاع اسب: بین 2/11ـ10 وجب (هر وجب برابر با 4 اینچ و هر اینچ 54/2 سانتیمتر است.)
موارد استفاده: حمل‌ونقل و سواری (استفاده در سیرک‌ها و باغ‌وحش‌ها)
جمعیت و پراکنش:
تعداد 400 سر از این نژاد در ایران به طور رسمی شناخته شده و احتمال وجود بیش از 800 سر از این نژاد در ایران وجود دارد.
سواحل دریای خزر مأمن اصلی اسب خزر است.

اسب کردی (Kordy Horse)

خصوصیات ظاهری:
پیشانی عریض، کمی برجسته و مسطح، روی بینی کوژ و صاف، گوش‌ها کوچکتر از ترکمن، چشم‌ها گرد با حدقه برجسته، گونه مشخص و گرد، اتصال گردن به تنه بسیار قویی و حجیم بوده و معمولاً سر را بالا می‌گیرد. بطور کلی اسب کردی، اسبی است پرنفس و از استقامت بالایی برخوردار است. قدرتمند و عضلانی بوده دارای سربزرگ و ستیغ‌های برجسته گونه، مقاوم برای مسافت‌های بلند و کوهستانی.
دارای تیره‌های متفاوت از قبیل جاف، افشار و سنجابی دارد. رنگ جاف سیاه و سفید، اسب افشار بیشتر به رنگ کهر، قره‌ کهر، (قهر) و رنگ اسب سنجابی معمولا به رنگ‌ها یکهر (کهر روشن) و خرمائی دیده می‌شود.
موارد استفاده: چوگان‌بازی
ارتفاع اسب: کوچکتر از اسب عرب و بین 148ـ145 سانتیمتر است.
جمعیت و پراکنش:
در استان‌های غربی کشور دارای جمعیتی در حدود 1000ـ500 سر می‌باشد.

اسب قره‌باغ (Kara Bagh)

خصوصیات ظاهری:
دارای تنفس زیاد برای صعود از بلندی‌ها، دست و پای بسیار قوی، سری متناسب، دمی کوتاه و هیکلی بسیار قوی و پرتحرک. اتصال گردن به تنه در سطح وسیع بوده و دارای خط گورخری در ناحیه از سر تا محل اتصال دم به تنه می‌باشد که این خط گورخری بارزترین نشان مشخصه این اسب می‌باشد. ران قوی و عضلانی، تناسب تنه با دست و پا بسیار جالب است،گوش‌ها متوسط و پرتحرک. اسب قره‌باغ پرانرژی و خوش رفتار می‌باشد و رنگ غالب در این نژاد، سمند و نیله و کهر می‌باشد.
موارد استفاده: سواری، چوگان‌بازی و مسابقه‌ای.
ارتفاع اسب: 2/14 وجب (2/144 سانتیمتر)
جمعیت و پراکنش:
بین 100ـ50 راس قابل شناسایی می‌باشد و منطقه پراکنش در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل است.

اسب بومی ایران

بطور کلی می‌توان گفت که براساس مقتضیات جغرافیایی، اسب بومی ایران خیلی درشت اندام نبوده اما در عوض قوی، صبور اطمینان بخش است. این اسبان قرن‌های متمادی برای انجام کارهای سخت مورد استفاده قرار گرفته است. از معروف‌ترین این اسبان می‌توان از اسبان فلات ایران که اکثراً خونی از اسب عرب ایرانی دریافت کرده‌اند به اسبان لری، بختیاری، قشقایی، دره‌شوری و همچنین اسبان طالشی اشاره کرد.