نگین درخشان

شنيده‌ام که بيمار است و به خاطر همين بيماري نتوانسته به اجراي نمايش «تماشاچي محکوم به اعدام» برسد. قرار بود که بعد از 32 سال محمد علي کشاورز را دوباره روي صحنه تئاتر ببينيم اما اين مساله به خاطر مريضي‌اش ميسر نشد. وقتي در منزلش را به رويمان باز مي‌کند، کمي‌از نگراني‌ام کم مي‌شود. حال او اگرچه خيلي خوب نيست و به سختي راه مي‌رود، اما همين که با پاهاي خودش به استقبال‌مان مي‌آيد و با قهوه و شيريني‌هاي خرمايي در خانه‌اي که پر از عکس‌هاي خود و دخترش و تابلوهاي هنري دخترش است از ما پذيرايي مي‌کند کمي‌ خيالم راحت مي‌شود. محمدعلي کشاورز که دخترش را از 18 سالگي به اروپا فرستاده است، اين روزها تنها زندگي مي‌کند، هرچند خود او فکر مي‌کند که تنها نيست و با خودش زندگي مي‌کند.
چرا پنج سال است که نه در تلويزيون شما را ديده‌ايم و نه در سينما؟
محيط کاري را دوست ندارم.باندبازي افرادي که سينماگر نيستند و فقط به خاطر پول در اين حرفه و هنر فعاليت مي‌کنند را نمي‌توانم تحمل کنم. نمي‌توانم بپذيرم که ضابطه‌ها به همين سادگي و آساني جايشان را به رابطه‌ها داده‌اند. براي من که موهايم در اين کار سفيد شده چنين چيزهايي پذيرفتني نيست. از اين‌ها گذشته سناريوها اين روزها واقعا ضعيفند. واقعا متاسفم که بگويم ما در ايران تقريبا اصلا سناريست به معني واقعي کلمه نداريم. دوستاني که در اين حرفه فعاليت مي‌کنند، اکثرا در بهترين حالت داستان نويسان خوب و مطرحي هستند. داستان‌نويسي با سناريو نوشتن متفاوت است. همه اينها باعث مي‌شود که محمد علي کشاورز بعد از اين همه سال ترجيح دهد کنج خانه‌اش بنشيند، با خودش خلوت کند و به موزيک گوش دادن و مطالعه کردن اکتفا کند. دلم براي آن روزها تنگ مي‌شود ولي نمي‌‌خواهم که به هر قيمتي و با هر نوع کاري بگويم که هنوز هستم.براي مني که آن روزها را ديده‌ام وضعيت اين روزها مثل خاري است که در چشمانم مي‌رود.
آن روزها ضابطه و اصول حاکم بود اما الان وجود ندارد؟
آن زمان خود من و خيلي از همکارانم به عنوان بازيگر، از کارمان شناخت کامل داشتيم. اين طور بگويم که خود من، نقش را از بيرون مي‌ديدم و با همه وجود حسش مي‌کردم.ما براي نقش‌هايمان بيوگرافي کامل مي‌ساختيم. اين که فلاني کيست؟ از نظر اقتصادي چه شرايطي دارد؟ در چه خانواده‌اي بزرگ شده و علت رفتارهايش چيست. اما الان خيلي از بازيگران تنها مساله شان اين است که فيلم‌شان زودتر پخش شود و پول‌شان را بگيرند و بروند دنبال زندگي‌شان.
اين فقط تقصير بازيگرهاست؟
نه، من قسمتي که به طور مستقيم به من مربوط مي‌شد را مثال زدم. حتي هميني که من گفتم هم خيلي به بازيگر بر نمي‌گردد. خيلي از بازيگرها اين روزها از طريق آموزشگاه‌هاي بازيگري وارد سينما و تلويزيون مي‌شوند. کسي که درس کاري را نخوانده و براي اينکه به آن برسد زحمت خاصي نکشيده، نمي‌تواند هم قدر چيزي که به دست آورده و در اختيار دارد را بداند. مسلما همه چيز به بازيگر برنمي‌گردد. نويسنده يک متن وظيفه دارد که وقتي داستان را مي‌نويسد، شخصيت‌ها و نقش‌ها را تجزيه و تحليل کند. مدت‌ها زمان لازم است که بازيگر و کارگردان با هم بنشينند و درباره نقش‌ها و فضاها صحبت کنند تا نقش آن طور که بايد و شايد در بيايد. براي من خيلي غم‌انگيز است که اين روزها نه تنها نقش‌ها را بر اساس رابطه‌ها تقسيم مي‌کنند، بلکه نقدهايي که از فيلم‌ها و بازيگرها مي‌شود هم بر اساس رابطه جناب منتقد با آقا و خانم سينماگر است.
اگر علت کار نکردنتان «نبودن اصول است» مي‌شود اينطور نتيجه گرفت که به عقيده شما هيچ گروه و کارگرداني وجود ندارد که بر اساس اصول عمل کند؟
نه، اين طور نيست که هيچ کس درست عمل نکند. هنوز هم هستند کساني مثل عباس کيارستمي‌که کلا کارشان متفاوت است. کارگرداناني مثل او اصلا احتياج به تعريفي از امثال من ندارند. او جزو چهل کارگردان برتر دنياست. زنده ياد علي حاتمي‌ هم در کارش همتا نداشت. سناريوهايش بي‌نظير و دقيق بودند. شخصيت پردازي کارهاي حاتمي‌ حرف نداشت و در انتخاب بازيگرهايش نهايت دقت را اعمال مي‌كرد. با هم رفيق بوديم، چون در دانشکده هم همکلاس بوديم اما اگر من براي نقش‌هاي فيلمش مناسب نبودم بي‌رودربايستي مي‌گفت تو در اين فيلم کاري نداري. شايد حرفه‌اي بودن او به اين خاطر بود که قبل از ورودش به سينما نمايشنامه‌نويس بود. اکبر خواجويي هم آدم سالم و پاک و کار بلدي است.
اصولا در همه جاي دنيا هم کارگردان‌هاي بزرگ و حرفه‌اي وجود دارند و هم کساني که فقط فروش فيلم برايشان مهم است. بعضي از کارگردان‌هاي داخلي فکر مي‌کنند با کپي کردن فيلم‌ها و سينماي غرب مي‌توانند موفق شوند. اما وقتي فيلم‌هاي موفق فرنگي را مي‌بينيم، حتي سبک فيلم‌هايي که آلمادوروا در اسپانيا مي‌سازد با فيلمي‌که در فرانسه ساخته مي‌شود، زمين تا آسمان فرق دارد. با اينکه هر دو اروپايي هستند، هر کدام با توجه به مقتضيات و فرهنگ جامعه خودشان فيلم مي‌سازند. در جايي که ما بايد فيلم‌هايي بسازيم که در سطح جهان مطرح شوند، وقت و هزينه براي کارهايي صرف مي‌کنيم که حتي درکشور خودمان هم طرفدار ندارد. تا وقتي که دست‌اندرکاران سينما از نويسنده و کارگردان و بازيگر گرفته تا حتي تهيه کننده،سرزمين ما و مردم‌اش رابه درستي نشناسند، فيلم‌هايمان چنگي به دل نخواهد زد. بازيگري فقط چشم‌هاي رنگي و دماغ عملي نيست. نمي‌شود که تنها ابزار بازيگر صورت زيبا و گيرايش باشد.نه اينکه من مخالف زيبايي باشم، اما زيبايي در سينما نوع ديگري است. اگر فيلم‌هاي کارگرداني مثل آلمادوروا را تماشا کنيد، هيچ بازيگري با صورت زيباي آنچناني در فيلم‌هايش نيست. وقتي بازي اين هنرپيشگان را ببينيد، در عجب خواهيد ماند که اين بازيگران چقدر زيبا هستند.چون کارشان را به درستي انجام مي‌دهند.
قرار بود امسال شما بعد از سي و دو سال به صحنه تئاتر برگرديد،اما اين اتفاق نيفتاد. علتش دردهاي جسمي‌بود يا از کار در اين نمايش منصرف شديد؟
قرار بود امسال در تئاتر «تماشاچي محکوم به اعدام» به کارگرداني روح‌الله جعفري بازي کنم ولي پادرد و پهلو درد امانم را بريده است. به همين خاطر نتوانستم در اين کار ايفاي نقش کنم و کار بدون من روي صحنه رفت.اميدوارم که هرچه زودتر مشکلات جسمي‌ام برطرف شود و زنده باشم تا دوباره تئاتر کار کنم.تئاتر منتهاي آرزو من است و وقتي مهجور ماندن آن را مي‌بينم، غصه مي‌خورم. آه از نهادم بلند مي‌شود وقتي يادم مي‌آيد که سالهاست هيچ سالن تئاتري حتي در شهري که نامش پايتخت است هم ساخته نشده. البته هنوز هم سالن‌هاي خوب و آبرومند داريم مثل تئاتر سنگلج که از نظر اصولي و فني بسيار حرفه‌اي است اما چه کسي مي‌تواند بگويد که اين کافي است؟. در همه جاي دنيا اين شهرداري‌ها هستند که براي ساخت سالن‌هاي نمايش کمک مي‌کنند. اما اينجا متاسفانه فقط سينما و آمفي‌تئاتر مي‌سازند که در آن فيلم نمايش دهند و هيچ کس دلش به حال اين هنر بي‌نظير که فرصت رودررويي مستقيم هنرمند با مخاطبش را مي‌دهد، نمي‌سوزد.
آخرين کار شما،فيلم فرزند صبح است، اين فيلم را در جشنواره ديديد؟
نه،اما شنيدم که خيلي از قسمت‌هاي فيلم حذف شده است و نمي‌دانم که از نقشي که من بازي کرده‌ام چيزي مانده يا نه. نقش من خيلي کوتاه بود. استاد فلسفه امام را بازي مي‌کردم. بحث و گفت‌وگوي بين شخصيت امام و اين استاد فلسفه برايم جالب و قابل کار بود. البته من معمولا براي انتخاب کارهايم کل فيلم را در نظر مي‌گيرم نه فقط آن چيزي را که قرار است، بازي کنم.
برايتان جالب نبود که فيلم‌تان را بعد از اين همه مدت ببينيد؟
من اهل سينما رفتن نيستم.حتي در خانه تلويزيون هم نمي‌بينم. يک تلويزيون دارم که متعلق به سال 49 است و سال تا سال هم روشنش نمي‌کنم.
بارها گفته‌ايد که سياست را دوست نداريد نگران بازي در آن فيلم نبوديد؟
من از سياست بدم نمي‌آيد، از آن متنفرم!به نظرم هنر پاک‌تر از اين است که بخواهد با سياست قاطي شود. من معتقدم خدا هنرمندان را انسان‌هايي خاص آفريده و چون آنها را خيلي دوست دارد، موهبت هنر را به آنها اعطا کرده است. البته منظورم از هنرمندان همه هنرمندان است. شاعر،نويسنده، نقاش، سينماگر و.... اين نقش، نقش کوتاهي بوده و به طور شخصي براي خود من جالب و قابل کار مي‌آمد.
شما نزديک به پنجاه فيلم بازي کرده‌ايد. کدام را بيشتر دوست داريد و ترجيح مي‌دهيد مردم شما را با آن به ياد بياورند؟
من خودم نمي‌توانم راجع به کارهايم اظهار نظر کنم. مردم بهترين داوران هستند اما خود من به شخصه درنقشي که در فيلم زير درختان زيتون به کارگرداني عباس کيارستمي‌ بازي كردم، همه کارهايي که با زنده ياد علي حاتمي‌داشتم و تئاترهايي که همکاري مشترک من با علي نصيريان، حميد سمندريان و اسماعيل شنگله بوده‌اند را خيلي دوست داشته‌ام البته من همه نقش‌هايي که بازي کرده‌ام را دوست داشته‌ام. اما به ياد ماندني‌ترين نقشم به اين خاطر که از لحاظ جسمي‌به خاطر ساعت‌هاي طولاني گريم بيچاره‌ام کرد شعبون استخوني بود در هزاردستان.
جايزه گرفتن چقدر برايتان اهميت دارد؟
تعريف آدمها از جايزه و پاداش متفاوت است. من به شخصه بهترين جايزه‌هاي عمرم را از دست مردم عادي گرفته‌ام. يکي پسر بچه‌اي 18-17 ساله بود که روي طبق انگور مي‌فروخت و از آن طرف خيابان دوان دوان به سمتم آمد و مرا بوسيد و گفت: من هيچ چيز با ارزشي ندارم که به شما بدهم. بعد دستش را در طبقش کرد و يک شاخه انگور به من داد. اين انگور از 100 انگور زرين براي من با ارزش‌تر بود. يک بار هم به کرمان رفته بودم. چند خانم کنار خيابان نشسته بودند و کشک و زيره مي‌فروختند. من را که ديدند، يکي شان بلند شد و گفت: اسدالله خان سلام، اين کشک و زيره براي شما. بعد کمي‌کشک و زيره برايم ريخت. قضاوت اين مردم عادي و عامه براي من از همه چيز مهم‌تر است و بدون اغراق فکر مي‌کنم بزرگترين پاداشي که مي‌شود گرفت، همين محبت مردم است. حتي وقتي اين مردم ازکارم انتقاد مي‌کنند هم به دقت گوش مي‌کنم و بعدا عميقا در مورد آنچه گفته‌اند به فکر فرو مي‌روم.
شما در تئاتر کارگرداني مي‌کرديد، هيچ وقت وسوسه نشديد که به طور جدي در تلويزيون و سينما هم اين کار را انجام دهيد؟
قبل از انقلاب خانه قمر خانوم را کارگرداني کردم. اما متاسفانه آخرش آن طور که ما مي‌خواستيم تمام نشد. چون من براي فوق ليسانسم مجبور شدم سفر کنم. من مي‌خواستم که در پايان سريال همه مستاجرها عليه قمر خانوم قيام کنند که اين اتفاق نيفتاد.در سينما هم اين کار را نکردم چون دلم نمي‌خواست وارد رابطه‌ها و باندبازي‌هايي شوم که از نظر اخلاقي و حرفه‌اي به آن معتقد نبودم. من تا اين سن هيچ وقت مطلقا نه مجيز کسي را گفته‌ام نه گدايي رل کرده ام.
جايي خواندم که گفته بوديد از اينکه بازيگر شده‌ايد، پشيمانيد.
بله،
توصيه‌اي که به خيلي از جوان‌ها مي‌کنم اين است که برويد دنبال يک کار آبرومند،کار ما در حال حاضر هيچ آبرويي ندارد.

زين همرهان سست عناصر دلم گرفت/آوارگي کوه و دشت و بيابانم آرزوست


فکر مي‌کنيد اگر دنبال چه کاري مي‌رفتيد موفق‌تر مي‌شديد؟
هيچ وقت به اين مساله فکر نکرده‌ام.