چند روز پیش بانک مرکزی از افزایش نرخ چک‌های برگشتی خبر داده بود و این‌که رقم چک‌های برگشتی به ۱۳۰۰ میلیارد تومان در فروردین رسیده است،به این ترتیب چک های برگشتی از رشد حدود ۹ درصدی نسبت به ماه مشابه سال گذشته برخوردار بوده است.

رئیس کل محترم بانک مرکزی هم در توجیه این امر اعلام کردند که افزایش معاملات  باعث رشد چکهای برگشتی گردیده است این در حالیست که شاهد کاهش فصلی حجم مبادلات هستیم اما باز هم نرخ چک های برگشتی افزایش پیدا کرده است.

برخی فعالان اقتصادی، منشا این اتفاق را در گسترش و تعمیق رکود و کسادی بازارها می‌دانند. گزارش بانک مرکزی نشان از آن دارد که در فروردین امسال از هر ۸ چک صادر شده، یکی برگشت خورده که این نسبت در سال‌های قبل ۹ به یک بوده است.

نگاهی به آمارهای رسمی نشان می دهد در حالی که طی سالهای 1371 تا 1386 که حجم مبادلات از رقمی معادل 7هزار میلیارد تومان به 416 هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است می بینیم که نسبت چکهای برگشتی از نظر تعداد در کل این دوره در حدود 5 تا 6 درصد بوده و از نظر ارزش نیز از 5 درصد فراتر نرفته است در این دوره هر ساله تعداد مبادلات صورت گرفته از طریق چک روند صعودی پیدا کرده و از 20 میلیون برگه چک مبادله شده در سال 71 در سال 86 به رقمی معادل 79 میلیون برگ چک رسیده است و البته در همین دوره تعداد چکهای برگشتی از 1.4 میلیون برگ به 3.9 میلون برگ افزایش پیدا کرده است.

همه این اعداد و ارقام  از این‌که افزایش نرخ چک‌های برگشتی، صدمه جبران‌ناپذیری به اقتصاد خواهد زد خبر می دهد.

چک های رنگ رنگی به جنگ برگشتی ها می روند

صدور چکهای رنگی برای تعیین سطح اعتبار افراد گیرنده چک راهکاری است که بانک مرکزی به منظور پیشگیری از صدور چک های بلا محل تعیین نموده است. به‌طوری که برای ارائه دسته چک به کارمندان و افراد عادی محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود و نیز ارائه دسته چک به واحدهای صنعتی براساس شرایط آنها خواهد بود. در عین حال، چک‌ها به افرادی داده می‌شود که دارای حداقل مبلغ برگشتی چک باشند.

این روش اگرچه می تواند در ظاهر به کاهش چکهای برگشتی کمک کرده و میزان ریسک مبادلات را کاهش دهد ولی تنها یک مسکن است زیرا این امر به خودی خود میزان مبادلات را کاهش خواهد داد و از سوی دیگر شما با داشتن چکهای رنگی در عمل بازهم به رانت ناشی از داشتن روابط دامن خواهید زد همانگونه که تاکنون در زمینه صدور دسته چک قوانین گوناگونی به کار گرفته شده است ولی در نهایت همچنان مشکل چکهای برگشتی به عنوان یک معضل به قوت خود باقی مانده است.

واقعیت آن است که چک به عنوان یک ابزار و یک شاخص گویای وضعیت اقتصادی کشور است اگر به دنبال کاهش میزان چکهای برگشتی هستیم به جای ایجاد فضاهایی که به رانت منتهی می شود باید برای بهبود فضای کسب و کار اقدام کنیم فضایی که بر اساس نظر سنجی مرکز پزوهشهای مجلش شورای اسلامی یکی از اصلی ترین مشکلاتش عدم دسترسی فعالین بازار به خدمات مناسب بانکی در آن بوده است و از سوی دیگر در همین فضای نارضایتی می بینیم که میزان معوقات رو به صعود است و تا رسانه ای می شود بانک مرکزی برای کاهش آن به سیستم بانکی فشار می آورد، آیا این خود نشان از عدم توانایی سیستم بانکی در توزیع درست منابع نیست؟ آنهم منابعی که قرار است هر ساله بر اساس ضوابط خاص بسته های سیاستی نظارتی تدوین شده از سوی رئیس کل بانک مرکزی به شکلی بهینه توزیع شود.

شاید اجرای سیاست چک های رنگی، این نکته را یادآور شود که محمود بهمنی تا حدودی حرف‌های خود را مبنی بر موثر بودن روند افزایش مبادلات در افزایش چک های برگشتی، پس گرفته است. با این حال، باید منتظر ماند و دید تا چه اندازه این سیاست می‌تواند در کاهش نرخ چک‌های برگشتی موثر باشد و راهروهای دادگاه‌ها را خلوت از افرادی کند که برای شکایت از چک برگشتی آمده‌اند.