«سرخدار» یا «سوختال» یکی از معدود سوزنی برگان بومی جنگل های هیرکانی و از گونه های بسیار نادر و کمیاب دنیا بوده و شاهکار جنگل های طبیعی شمال در معرض انقراض قرار گرفته است.



به گزارش مهر، رویشگاه این گونه درختی که باز آن به یاقوت جنگل های شمال یاد می شود، درکوهستان افراتخته علی آباد کتول است که از معدود رویشگاه های سرخدار جنگل های شمال است.

در این رویشگاه درختان سرخدار با قدمت بسیار بالا که سن برخی از آنها به بیش از هزار سال هم می رسد به طور انبوه و گاهی به صورت توده های خالص رویش دارند.

این ویژگی، رویشگاه سرخدار افراتخته را در زمره یکی از رویشگاه های منحصر به فرد ایران و حتی جهان قرار دا ده است تا اینکه در سال ۱۳۷۱ به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی ایران معرفی شد.

هرچند که این رویشگاه همانند دیگر مناطق جنگل های شمال ایران از عوامل تخریب مصون نبوده است ولی شرایط توپوگرافی بسیار ناهموار دامنه های متعدد و پر شیب منطقه سبب شده است تا بخش هایی از رویشگاه همواره به صورت نمونه های بکر و دست نخورده طبیعی باقی بمانند.

سرخدار (Taxus baccata L) متعلق به خانواده Taxaceae بوده که جزو بازدانگان همیشه سبز بدون مجاری رزین است.این گونه در اکثر کشورهای اروپای معتدله تا عرض ۶۳ درجه در شمال و تا استونی و روسیه سفید در شرق ، غرب آسیا) جنگل های قفقاز و هیرکانی) و شمال آفریقا گسترش یافته است.

سرخدار در جنگل های شمال ایران در ارتفاعات نسبتاً زیاد دیده می شود که غالبا به صورت پراکنده است ولی در بعضی نقاط از جمله جنگل های قسمت ییلاقی نهارخوران ترکت جهان نما، افراتخته و سیاه رودبار دره زرین گل علی آباد کتول به صورت انبوه و تقریبا خالص دید ه می شود.

سرخدار درختی است همیشه سبز با تاج گسترده و متمایل به کروی، پوست تنه سرخ و شاخه های یکساله سبز رنگ است، برگ ها به طول ۲ تا ۳ سانتی متر، سطح بالایی برگ سبز تیره بوده و سطح زیر به رنگ سبز رنگ پرید ه کمی متمایل به زرد و با رگبرگ میانی برجسته است.

ذخیره گاه سرخدار افراتخته در حوزه آبخیز زرین گل حوزه شماره ۸۵ تقسیم بندی طرح جامع جنگل های شمال کشور در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان علی آباد کتول در استان گلستان و در مجاورت روستای افراتخته به مساحت ۳۵۲ هکتار در محدوده ارتفاعی ۱۳۵۰ تا ۲۰۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد.

این گونه را می توان میراث زنده و شاهکار جنگل های طبیعی شمال دانست، از نظر تنوع زیستی و حفظ ذخائر ژنتیکی و بوم شناسی یکی از گونه های منحصر به فرد و مهم منطقه هیرکانی و باقی مانده از دوران سوم زمین شناسی است.
سرخدار در معرض انقراض

کمک کارشناس بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان گفت :از گونه های مختلف گیاهان دارویی موجود در استان سرخدار است و به دلیل برداشت بیش از حد در معرض انقراض است.

سپیده زوار گفت: از این درخت taxus baccata به دست می آید که در درمان سرطان های رحم و تخمدان مورد استفاده است.در حال حاضر در مرکز تحقیقات استان گلستان روی قلمه این درخت تحقیقاتی انجام می شود که با هورمون به ریشه زایی رسیده است اما بسیار کند رشد است.

وي افزود: در حال حاضر در استان بیش از 118 تیره گیاهی شامل 76 درصدتیره های کشور، 678 جنس شامل 56.5 درصد جنس های کشور و بیش از هزار و 704 گونه که شامل 24.3 درصد گونه های کشور موجود است که بیشتر گیاهان موجود در تیره های گیاهی از خاصیت دارویی برخوردارند.

اين کمک کارشناس بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان به برخی از گونه های دارویی منطقه گرگان اشاره کرد و گفت: بومادران، مامیران، توسکا، بابونه، درمنه، شابیزک، داغداران، کنگر وحشی، ولیک، سرخدار، پیر بهار، زوله، فرفیون، راش، پای خر، کاسنی بارهنگ، سیزاب و کور(کبر) از گونه های دارویی گرگان است.

زوار اظهار داشت: گیاهان دارویی بیشتر در ارتفاعات استان و منطقه چهار باغ دیده می شوند اما در مراوه تپه، جنگلها و نقاط دیگر استان نیز موجودند.

بر اساس مطالعات فسیل شناسی، قدمت درختان سرخدار را بالغ بر 190 میلیون سال می دانند و گفته می شود انسان های ماقبل تاریخ آن را می شناخته اند و از برگ آن نوعی ماده سمی تهیه و برای آلوده کردن نیزه هایشان استفاده می کردند.

تصور می شود لغت Taxinبه معنی زهر آلود به این موضوع برمی گردد، سرخدار درختی است سوزنی برگ، سایه پسند، دارای پوست فلس دار، چوب درون آن به رنگ قرمز شاه بلوطی و برگ های آن دائمی و همیشه سبز است که در قسمت پایینی درخشان و براق است و نیاز به خاک مرطوب دارد.

بلندی درخت به 9 تا 30 متر و قطر آن به 3 متر می رسد، رشد آن بسیار کند و رویش ارتفاعی آن سالانه 10 سانتیمتر است، بذر سرخدار توسط پرندگان از جمله قرقاول پخش می شود و سنجاب ها نیز به انتشار بذر سرخدار کمک می کنند.

امروزه در فرانسه کمپانی وجود دارد که نهالستان های بزرگی از این گونه احداث کرده این کمپانی وابسته به یک کمپانی داروسازی است که در تولید ماده تاکسون دخالت دارد ( ماده تاکسون این درخت در درمان برخی سرطان ها کاربرد دارد ) و سه کمپانی بزرگ دیگر در آمریکا تنها به کاشت نهال سرخدار اشتغال دارند.

این گونه در جنگل های شمال از ارتفاعات افرا تخته علی آباد، پونه آرام علی آباد ، جنگل های نهار خوران تا جنگل های سوادکوه و در دره ها و پرتگاه های گیلان ، مازندران و گرگان همراه با سایر گونه های جنگلی یافت می شود.

نام های محلی آن در مازندارن و گرگان «سرخدار ، سرخه دار و سخدار» است، در علی آباد کتول «سوختال» در رودسر و آستارا «سیردار» نامیده می شود.