پل خواجو در دوران صفوی یکی از زیباترین پل‌های جهان به شمار می‌رفت و اکنون نیز به خاطر معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زاینده رود مشهورتر است.
به گزارش فارس از اصفهان، پل خواجو که از بناهای عصر شاه عباس دوم صفوی است به نام‌های پل بابا رکن‌الدین، پل شیراز و پل حسن آباد نیز نامیده شده و بیشتر به منزله سد به کار می‌رفته است.
درازای این پل ۱۳۳ متر و پهنای آن ۱۲ متر است و به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل خواجو شهرت یافته است.
پل خواجو در دوران صفوی یکی از زیباترین پل‌های جهان به شمار می‌رفته و اکنون نیز به دلیل معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زاینده رود مشهورتر است.
در میان هر یک از دو ضلع شرقی و غربی پل ساختمانی بنا شده که شامل چند اتاق مزین به نقاشی به نام بیگلر بیگی است که در آن دوره جایگاه بزرگان و امیرانی بوده که برای تماشای مسابقات شنا و قایق‌رانی بر روی دریاچه مصنوعی به این مکان فرا خوانده می‌شدند.
شعرای اصفهان درباره پل خواجو اشعار زیبایی سروده و در این سروده‌ها زیبایی‌های آن را ستوده‌اند که از جمله این سروده‌ها قصیده بلند صائب تبریزی در وصف یکی از روزهای جشن و چراغانی در کنار این پل است.
بنا بر نظر مورخان و پژوهش‌گران هدف شاه عباس دوم از ساختن پل خواجو پیوند دادن دو محله خواجو و دروازه حسن‌آباد با تخت فولاد و راه شیراز بوده است.
گردشگران و جهانگردانی که در دوره‌های گوناگون به اصفهان آمده‌اند، زیبایی‌های پل خواجو را ستوده و آن را در زمره شاهکارهای جاودانه معماری ایرانی و اسلامی به شمار آورده‌اند.
* پل جویی رابط باغ‌های سلطنتی در ساحل شمالی و جنوبی زاینده‌رود
پل جویی که با عرض کم و طول نزدیک 147 متر میان دو پل الله‌وردی‌خان و پل خواجو ساخته شده است، یکی دیگر از پل‌های تاریخی اصفهان و از سازه‌های دوره شاه عباس دوم صفوی است که به منظور ارتباط باغ‌های سلطنتی در ساحل شمالی و جنوبی رودخانه زاینده‌رود بنا شده است.
برج شش گوشه وسط پل با چشمه‌های آب جاری فرح بخش حال امیران، اشراف، مهمانان و سفیرانی بود که به حضور شاه شرفیاب می‌شدند.
در قسمت غربی این پل آب رودخانه به صورت دریاچه‌ای در می‌آمد به همین لحاظ به آن «پل دریاچه» نیز می‌گفتند.
این پل به آمد و شد عامه مردم اختصاص نداشته بلکه تنها وسیله ارتباط باغ‌های سلطنتی دو کناره شمالی و جنوبی رودخانه یعنی باغی معروف به «باغ دریاچه» با باغ‌های گسترده سعادت‌آباد، پل الله‌وردی خان، پل خواجو، بناهای با شکوه هفت دست و آیینه‌خانه و در اصل محل عبور خانواده شاه عباس دوم صفوی، بزرگان، مهمان‌ها و سفیرانی بوده است که اجازه دیدار با شاه عباس دوم را داشته‌اند.
وجه تسمیه این پل به جویی به فراخور جوی کوچک ظریفی از سنگ پارسی بوده که در عهد صفویه بر روی پل تعبیه کرده بودند که این جوی آب را از یک سو به طرف دیگر پل جاری می‌کرده اما نام اصلی آن «سعادت‌آباد» بوده و به فراخور مجاورت با هفت کاخ از کاخ‌های سلطنتی عصر شاه عباس دوم «پل هفت دست» نیز نام داشته است.
در بخش شرقی و غربی این پل آب رودخانه بر روی هم انباشته می‌شده و به شکل دریاچه‌ای در می‌آمده به آن «پل دریاچه» نیز می‌گفته‌اند.
* سی‌و‌سه پل شاهکار بی‌همتایی از معماری در دوران صفوی
سی‌و‌سه پل یکی از مشهورترین پل‌های اصفهان است و شاهکار بی‌همتایی از آثار دوره پادشاهی شاه عباس اول و معماری دوران صفوی است.
شمار دهنه‌های این پل که با زیبایی هر چه تمام‌تر آب زاینده‌رود را تقسیم می‌کند، 33 عدد است به همین دلیل به این اسم نامیده شده است.
این پل که شاهکاری بی همتا محسوب میشود، با هزینه و بازبینی سردار شاه عباس اول به نام الله وردی خان بنا شده است و به همین دلیل پل الله وردی خان نیز خوانده میشود.
سی‌و‌سه پل 295 متر طول و 13.75متر عرض دارد و در زمره نخستین آثاری است که شاه عباس اول دستور ساختن آن را داده است.
پل سی‌و‌سه چشمه، پل چهار باغ، پل جلفا و پل زاینده رود از جمله دیگر نام‌های این پل زیبای عصر صفوی است.
این پل که چهار باغ عباسی را به چهار باغ بالا متصل می‌کند، 40 چشمه داشته اما امروز بیش از سی و سه چشمه آن باقی نمانده است و بقیه آنها مسدود شدهاند.
در طرفین پل معبر باریک مسقفی است که در سراسر طول پل دیده میشود و دارای یک پیاده‌رو برای گردش در بالا و یک پیاده رو در پایین است که پیاده رو پائین گذرگاه مسقفی در میان پایه‌های مرکزی پل است و به فاصله کمی از بستر رودخانه ایجاد شده است.
مصالحی که در ساخت سی‌و‌سه پل به کار رفته، آجر در قسمت فوقانی و سنگ در طبقه تحتانی پل است.
در دوران صـفـویه جـشـن آبریزان یا آبریزکان در کنار زاینده‌رود و در نزدیکی این پل برگزار می‌شده است.
در این جشن که در 13 تیر ماه هر سال برگزار می‌‌شد مردم با پاشیدن آب و گلاب روی یکدیگر در این مراسم شرکت می‌کرده‌اند به طورىکه مورخان و سیاحان خارجى نوشته اند شاه عباس اول نیز در جشن آبریزان شرکت مى‌کرد.
* پل مارنان، واسطه اتصال ساحل شمالی و جنوبی زاینده‌رود
پل مارنان در خیابان مطهری بین پل فلزی و پل وحید ساخته شده و واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربی‌ترین قسمت شهر اصفهان بوده است.
این پل در اصل ماربین نام داشته که اسم تصحیف «مهربین» از فرهنگ اوستایى است و در طى 15 قرن تاریخ اسلامى ایران پیوسته با همین نام شناخته شده است.
چهار فرسنگ مانده به شهر اصفهان رودخانه زاینده رود به شکل مارپیچى درآمده و وارد شهر مى‌شود و به همین دلیل قریه مارنان را مارنان یا ماریانان نامیده‌اند و در همین محل پل مارنان را که جلفا را به قریه مارنان اتصال مىدهد، ساخته‌اند.
پل مزبور اکنون داراى 17 دهانه است ولى در گذشته بیش از 17 دهانه داشته که بسته شده است.
این پل را پل سرفراز هم نامیده‌اند و وجه تسمیه‌اش را چنین بیان کرده‌اند که در زمان شاه سلیمان صفوى یکى از ثروتمندان ارامنه آن را ساخته و به لقب سرفراز نائل گردید و مدتى هم به همان نام سرفراز مشهور بود.
* پل شهرستان قدیمىترین پل زاینده‌رود است
پل شهرستان قدیمىترین پل زاینده رود است که به عقیده بعضى از محققان اساس امروزی آن به دوره ساسانی برمی‌گردد اما ریشه و پایه هخامنشى دارد.
این پل قدیمی که در ناحیه جی قدیم واقع شده یکى از پل‌های باستانى است که از نظر معماری فوق‌العاده جالب توجه است و قسمت‌هاى فوقانى آن الحاقاتى از آثار دوره دیلمیان و سلجوقیان را دربر مىگیرد.
پل شهرستان که در 9 کیلومترى مشرق پل خواجو واقع شده از نظر معمارى بسیار جالب توجه و به عقیده باستان شناسان مربوط به دوره ساسانیان است و پایههاى آن بر روى سنگ‌های طبیعى کف رودخانه استوار شده است.
گرچه امروزه این پل را پل شهرستان مىنامند اما در روزگاران قدیم جسر حسین و پل جى هم نامیده مىشده است.
مصالح ساختمان به کار رفته در پل شهرستان شامل لاشه سنگ، ملات، آجرهای قرمز و کرمی مایل به سبز و خشت بوده است.
جهت پل شمالى جنوبى با کمى انحراف است که انحراف آن از فاصله چهل مترى از سمت جنوب آغاز مى‌شود، کف پل نیز هموار نیست، بلکه از مرکز پل در دو سمت داراى شیب ملایمى است.
پل شهرستان داراى یازده چشمه و دوازده پایه سنگى بزرگ است که دو دهنه کنارى آن مربوط به نهرهاى منشعب از رودخانه است.
بر روى هر کدام از پایه‌های سنگى، یک طاق‌نما دیده مى‌شود که از پایه سوم سمت جنوب آغاز شده و تعداد آنها به هشت عدد مىرسد و ابعاد آنها متفاوت است.
در سمت شمال پل بنایى از خشت و آجر ساخته شده که سقف آن فرو ریخته بود. و به گمرک‌خانه شهرت داشت که اکنون مرمت شده و به صورت چاپخانه سنتى درآمده است.
از دیوار خشتى که به موازات رودخانه در حفارى سال 1352 به دست آمده مىتوان پى برد که قسمت شمالى پل که شهرستان نامیده مى شده به طور کامل محصور بوده و راه دست یافتن به شهر تنها از طریق بناى گمرک خانه پل بوده و در واقع گمرک خانه، دروازه شهرستان محسوب مىشده است.
* شیوه ساخت پل شهرستان
این پل بر بستر صخرهاى رودخانه احداث شده است چرا که در زمانهاى باستان براى ایجاد پلها، بستر صخرهاى رودخانه را انتخاب می‌کردند.
همچنین برای محل مورد نظر جایى را برمی‌گزیدند که رودخانه باریک شده باشد که این شیوه براى استحکام و صرفه‌جویى در مصرف مصالح در ساختمان پل به کار گرفته مىشده است.
در این شیوه ابتدا صخره را تراشیده سپس با سنگ و ساروج پایههاى پل را به وجود مىآوردند که در ساختن پل شهرستان نیز از همین شیوه استفاده شده و پایهها را از سنگ لاشه و ساروج ساخته‌اند.
به نظر مى رسد تمام پل از سنگ و ملات ساخته شده و سپس بعد از ویرانى که بر اثر طغیانهاى مکرر زاینده رود صورت گرفته، طاقها را مرمت کرده‌اند که آثار مرمت به خاطر ناهمگونى قوس‌هاى طاق مشخص است.
از سبک ساختمان پل مىتوان دریافت که تاریخ احداث پل با ساختمان اولیه که در تپه اشرف ایجاد شده مربوط به یک دوره است که به‌کارگیرى مصالح و بریدن صخرهها همه حاکى از این موضوع است.
اهمیت پل که تا دوران صفوى، راه اصفهان به شیراز از فراز آن مىگذشت محرز است و احتمال می‌رود در دوران آل‌بویه، سلجوقى و صفوى مورد مرمت کلى قرار گرفته باشد.
دو پل دیگر اصفهان به نام‌های مارنان و خواجو نیز به شیوه پل شهرستان بر روى صخرههاى کف رودخانه ایجاد شدهاند و ساختمان اولیه آنها را نیز به دوران پیش از اسلام نسبت مىدهند بنابراین شاید بتوان اساس بناى این سه پل را در زمان ساسانیان دانست.