روزگارنو: انجمن هيپنوتيزم ايران به صورت يک انجمن صنفي در سال ۱۳۷۴ با تلاش گروهي از پزشکان تاسيس شد و از سال ۱۳۸۰ به عنوان يک انجمن علمي از سوي کميسيون انجمن هاي علمي وزارت بهداشت تاييد شد. برگزاري کنگره ها، کلاس هاي آموزشي و برگزاري همايش ها و تربيت نيرو از اهداف اين انجمن بوده است. از آن جا که درباره هيپنوتيزم باورها و تصورات نادرستي وجود دارد و بسياري از افراد غيرمتخصص کارايي آن را زير سوال برده اند، پاي صحبت هاي دکتر مهدي فتحي دبير انجمن علمي هيپنوتيزم باليني ايران نشستيم.هيپنوتيزم يک حالت طبيعي مغز است که طي اين فرآيند مغز دچار تغييرات نوروفيزيولوژيک و الکتروآنسفالوگرافي و متابوليسم سلولي مي شود و در نتيجه در حالت خلسه هيپنوتيزمي، پذيرندگي مغز زياد مي شود و کاهش آگاهي به محيط، بسته به موضوعي که فرد درمانگر به آن نياز دارد، رخ مي دهد. ضمن اين که بدن نيز دچار تغييرات فيزيولوژيک مي شود و آماده دريافت دستورات درمانگر است.

 

به عنوان مثال طي يک عمل جراحي با هيپنوتيزم درمانگر سعي مي کند تحريکات دردناکي را که روي بدن انجام مي شود به کمترين ميزان ممکن برساند.

 

هيپنوتيزم، خواب نيست

دکتر فتحي دبير انجمن علمي هيپنوتيزم باليني ايران با بيان اين مقدمه به خراسان مي گويد: بايد دانست بقيه حواس فرد سر جاي خود باقي است و بسته به اين که هدف از هيپنوتيزم چه چيزي باشد، درمانگر مراحل هيپنوتيزم را تعيين و فرآيند خاص مورد نياز را اجرا مي کند. بنابراين تعبيرهايي که درباره شباهت هيپنوتيزم و خواب وجود دارد، از اساس نادرست است زيرا موقعيت مغز در حالت هيپنوتيزم با مغز در حالت خواب کاملا متفاوت است. مغز در هيپنوتيزم ۳ مرحله را طي مي کند، جذبه، انفکاک و کاهش آگاهي محيطي اين ۳ حالت، هم زمان در مغز اتفاق مي افتد و نتيجه آن همان حالت هيپنوتيزم است.

 

کاربرد هيپنوتيزم

به گفته وي از مهم ترين کاربردهاي هيپنوتيزم در حوزه درمان استفاده از آن در روان درماني و استفاده از روش هاي روان درماني است که از طريق آن درمانگر مشکلاتي مانند اضطراب را در فرد درمان مي کند. هيپنوتيزم در روان درماني، به کوتاه شدن دوره درمان و اثرگذاري بيشتر آن منجر مي شود.

 

در حيطه جراحي، هيپنوتيزم به جاي بي حسي و بيهوشي استفاده مي شود. اين روش براي بيماراني که به هر دليلي نمي توانند از خدمات بي حسي يا بيهوشي استفاده کنند، کاربرد دارد. در جراحي هاي مرتبط با زايمان، زايمان بي درد از طريق هيپنوتيزم قابل اجراست. در بيماري هاي داخلي مانند سندروم روده تحريک پذير عارضه دندان قروچه، سردردهاي ميگرني و تنشي و اختلالات خواب هيپنوتيزم کمک کننده است و نقش درماني دارد.نکته قابل توجه اين است که هيپنوتيزم درمان همه بيماري ها نيست و با اين که در بسياري از موارد کمک کننده است اما در بعضي موارد هم ممنوعيت دارد. به عنوان مثال در مبتلايان به سايکوز کاربرد هيپنوتيزم ممنوع است و نه تنها مفيد نيست بلکه مضر است. در افرادي که مصرف داروهاي توهم زا با تجويز پزشک مصرف مي کنند نيز هيپنوتيزم کاربرد درماني ندارد. مبتلايان به اختلالات خلقي شديد مثل افسردگي شديد و مانيا نيز ممنوعيت استفاده از هيپنوتيزم دارند.نکته مهم تر کاربرد هيپنوتيزم توسط درمانگر باتجربه و ماهر است و افراد عادي حق استفاده از اين شيوه را ندارند.

 

دکتر فتحي با اشاره به اين که متاسفانه بسياري اعمال غيرعلمي و فاقد وجاهت قانوني را به هيپنوتيزم مرتبط مي دانند، تاکيد مي کند: هيپنوتيزم با پديده هاي ماورايي و متافيزيکي هيچ ارتباطي ندارد و در صورتي که توسط درمانگر کارآزموده و با داشتن وجهه علمي و براي رسيدن به هدف صحيح استفاده شود، بسيار کارآمد است. هيپنوتيزم حتي در افزايش کارايي و بهره وري افراد و بهبود کيفيت خواب و افزايش تمرکز موثر است.بايد دانست هيپنوتيزم پديده اي سهل و ممتنع است زيرا هر کسي اندکي تکنيک کار را بلد باشد، قادر است آن را انجام بدهد اما شيوه کاربرد آن است که اهميت اساسي دارد و همين جاست که مرز هيپنوتيزم علمي و غيرعلمي آشکار مي شود. هيپنوتيزم غيرعلمي که توسط فرد آموزش نديده انجام  شود، چنانچه براي هر امر درماني به کار رود، دخالت در درمان محسوب مي شود.

 

مراحل هيپنوتيزم

روش انجام هيپنوتيزم براي هر فردي متفاوت از ديگري است. درمانگر هيپنوتيزم در ابتدا بايد آزمون هاي هيپنوتيزم پذيري از فرد بگيرد. با نتايج اين تست ها که بسيار سريع و کوتاه است درمانگر درمي يابد فردي که قرار است هيپنوتيزم شود در کدام دسته قرار دارد. دسته اي از افراد هيپنوتيزم پذيري بالايي دارند. به سرعت به درجاتي از مراحل هيپنوتيزم مي رسند که مي توان جراحي يا آناليزهاي روان شناختي روي آن ها انجام داد.در مقابل دسته اي از افراد قدرت هيپنوتيزم پذيري خوبي ندارند مانند مبتلايان به وسواس فکري، تيپ هاي شخصيتي گوشه گير و عده اي هم بين اين ۲ دسته قرار دارند و به تعداد جلسات بيشتر و تکنيک هاي عميق سازي بيشتري نياز دارند.

 

اين جاست که اهميت هيپنوتيزم علمي آشکار مي شود زيرا فقط درمانگر آموزش ديده است که مي تواند قدرت هيپنوتيزم پذيري واقعي فرد را تشخيص دهد. البته بايد گفت تعدادي از افراد جامعه هم هستند که قدرت هيپنوتيزم پذيري ندارند مثل مبتلايان به عقب ماندگي ذهني و کودکان اوتيستيک که قدرت تصويرپردازي ندارند و هيپنوتيزم نمي شوند. بنابراين مي توان اين گونه نتيجه گيري کرد که هر مغزي که توان تصويرپردازي داشته باشد، هيپنوتيزم مي شود.از سوي ديگر ميزان هيپنوتيزم پذيري فرد به کاراکتر شخصيتي هم مرتبط است. در آزمون MMPI که ارزيابي شخصيتي چند وجهي است، تلاش مي شود فاکتورهاي مختلف روان شناختي افراد شناسايي و قدرت هيپنوتيزم پذيري فرد ارزيابي شود. به عنوان مثال گفته مي شود افرادي که رفتارهاي نمايشي بيشتري دارند، زودتر هيپنوتيزم مي شوند و در مقابل افرادي که افکار منفي زيادي دارند، ديرتر هيپنوتيزم مي شوند.با نتايج اين تست ها، درمانگر درمي يابد که نوع برخوردش با بيمار در ايجاد تصاوير چگونه بايد باشد.وي درباره گام بعدي پس از تشخيص قدرت هيپنوتيزم پذيري افراد توضيح مي دهد: پس از اين مرحله بسته به هدفي که مد نظر داريم، بايد سطح هيپنوتيزم فرد را شناسايي کنيم. اين سطوح طبقه بندي خاصي ندارد و بستگي به حالات روحي افراد در موقعيت هاي مختلف دارد. زيرا ممکن است فردي در يک جلسه به سطح خوبي برسد اما در جلسه بعد نتواند اين کار را انجام دهد.درباره هيپنوتيزم بايد دانست که مانند ديگر روش هاي درماني ارتباط بين درمانگر و بيمار بسيار اساسي است. اگر بيمار نتواند به درمانگر اعتماد کند و ارتباط صحيحي بين آن ها ايجاد نشود، هيپنوتيزم موثر واقع نخواهد شد.

 

ترس از هيپنوتيزم

نکته مهم ديگر اين است که درمانگر هيپنوتيزم بايد به حفظ اصول اخلاق حرفه اي پاي بند باشد و براي هدف مورد نظر از اين شيوه استفاده کند. همچنين مردم بايد بدانند که تفکر و قضاوت فرد در هنگام هيپنوتيزم مختل نمي شود و اين تصور که فرد هيپنوتيزم شده هر کاري بگويند انجام مي دهد، از اساس نادرست است. ترس ديگر مراجعان اين است که پس از حالت هيپنوتيزم به وضع عادي برنگردند. اين امر ناممکن است زيرا هيپنوتيزم همچنان که ذکر شد حالت طبيعي مغز است و همه افراد چندين بار در طول روز ممکن است هيپنوتيزم شوند و با خلسه هاي خود به خودي هيپنوتيزمي روبه رو شوند.

 

به عنوان مثال وقتي از محل کار به منزل برمي گرديم و ناگهان مي بينيم به منزل رسيده ايم بدون اين که به خاطر بياوريم مسير را چگونه گذرانده ايم، دچار خلسه خودبه خودي هيپنوتيزمي شده ايم.يک درمانگر موفق کسي است که بتواند تجسمات هيپنوتيزمي را هدايت کند و از آن به نفع بيمار استفاده کند.دکتر فتحي با بيان اين که يکي از ترس هاي رايج مراجعان ابتلا به بيماري پس از تجربه هيپنوتيزم است، تصريح مي کند: اگر هيپنوتيزم توسط درمانگر ماهر و با تجربه انجام شود، بيماري زا نيست و اين پديده ربطي به قدرت و ضعف شخصيت افراد ندارد. ثابت شده است که سطح هيپنوتيزم با سطح ضريب هوشي ارتباط مستقيم دارد و هر قدر ضريب هوشي فرد بالاتر باشد، بهتر هيپنوتيزم مي شود زيرا قدرت تصويرپردازي افراد باهوش بالاتر است.نبايد فراموش کرد که باور به درمان از طريق هيپنوتيزم توسط مراجع اصلي اساسي است. در اين درمان ارتباط بين ذهن و بدن تعيين کننده است به نحوي که اگر بيمار از نظر ذهني به باور و تاثير هيپنوتيزم نرسيده باشد، درمان وي ناکارآمد خواهد بود. اين ارتباط بسيار قوي است و تحقيقات هم اين امر را ثابت کرده است. در يک تحقيق جالب مشخص شد آموزش خودهيپنوتيزمي به دسته اي از بيماران مبتلا به ايدز باعث افزايش تعداد سلول هاي دفاعي بدن آن ها شده است.

 

تجربه، اصل اساسي

به گفته دکتر فتحي علاوه بر تمامي نکاتي که درمانگر و بيمار بايد به هنگام استفاده از هيپنوتيزم در نظر داشته باشند، تجربه درمانگر نقش بسيار مهمي ايفا مي کند. فقط يک درمانگر با تجربه است که مي تواند دريابد بيمار در چه سطحي از عمق هيپنوتيزم قرار دارد و چه درمان هايي براي وي قابل اجراست. خوب است بدانيد هيپنوتيزم در کودکان هم امکان پذير است و از سني که بچه ها قادر به تصويرپردازي ذهني باشند، مي توان اين عمل را روي آن ها انجام داد. اما بهترين سن هيپنوتيزم ۱۰ تا ۱۸ سال است زيرا باورهاي ذهني افراد بکر است و فرد در اين سن بهتر مي تواند خود را به درمان بسپارد. از طرفي مسائل فرهنگي در هيپنوتيزم تاثيرگذار است و ۲ نفر از ۲ فرهنگ متفاوت به ۲ شيوه متفاوت هيپنوتيزم مي شوند. همچنين درمانگر بايد با تجربه اي که در اختيار دارد بدبيني و باورهاي نادرستي را که در اين باره وجود دارد، از ذهن بيمار پاک کند. تجربه نشان داده است که هيپنوتيزم يک روش خشک نيست بلکه مهارت و هنري است که درمانگر باتجربه و کارآزموده مي تواند از آن به نفع بيمار استفاده کند.دکتر فتحي با اشاره به ناآگاهي و ناآشنايي با هيپنوتيزم در رشته هاي پزشکي تصريح مي کند از طرف ديگر هيپنوتيزم وقت گير است و باورها و بدبيني هاي زيادي درباره آن وجود دارد. به همين دليل هيپنوتيزم پا به پاي ديگر رشته هاي پزشکي رشد نکرده و اين موضوع در تمام دنيا صادق است.