نمی‌توان مدعی شد در حال حاضر یک انسان با هیچ نوع سمی در تماس نیست.
همه متخصصان علوم پزشکی به مردم توصیه می‌کنند که برای حفظ سلامتی خود میوه و سبزی بخورند اما میوه‌ها و سبزی‌هایی که در ایران تولید و روانه بازار می‌شوند تا چه حد از استانداردهای سلامت برخوردار هستند؟
سال گذشته موضوع آلوده‌بودن برخی میوه‌ها و سبزی‌ها در ایران به سموم شیمیایی به مجلس کشیده شد و وزارت بهداشت موظف شد با همکاری وزارت جهادکشاورزی تدابیری اتخاذ کند تا از میزان سموم موجود در محصولات کشاورزی تولیدشده در کشور کاسته شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بسیاری از زمینه‌ها سموم، کودهای شیمیایی و فلزات سنگین موجود در محصولات کشاورزی تولیدشده در ایران بیش از حد مجاز است. آزمایش‌های صورت گرفته در وزارت بهداشت نیز نشان داده تعداد مشخصی از مردم در سال دچار سرطان می‌شوند که حداقل یک سوم این بیماری به سموم و کودهای شیمیایی باقیمانده در محصولات کشاورزی مربوط می‌شود و این هشداری برای دولت است که مسئولیت سلامت مردم را بر عهده دارد.
در گفت‌وگو با دو متخصص محیط‌زیست و سم‌شناسی بالینی درباره ابعاد مختلف این معضل در ایران سؤال کرده‌ایم.
گفت‌وگو با دکتر غلامرضا میرکی، متخصص محیط‌زیست و کشاورزی پایدار و مدیرکل سابق دفتر محیط‌زیست و توسعه پایدار کشاورزی
آیا محصولات گلخانه‌ای از سلامت لازم برخوردار هستند؟
چنانچه استاندارد ساخت گلخانه رعایت شود عوامل بیماری زا‌ی محصولات و در نتیجه نهاده‌های اولیه تولید هم کاهش چشمگیری می‌یابند و بنابراین محصولات تولیدشده دارای حداقل ممکن سموم بوده و سالم خواهند بود ولی از آنجا که به‌خاطر کاهش هزینه تمام‌شده عمدتا ساخت گلخانه‌ها استاندارد نیست یا کمترین استانداردها در آنها رعایت می‌شود استفاده از نهاده‌های اولیه تولید مثل سموم دفع آفات افزایش می‌یابد و احتمال باقی ماندن آنها در محصولات کشاورزی در حد نامتعارف بیشتر می‌شود. از طرف دیگر کشاورز برای سالم رساندن محصول به بازار مصرف ممکن است از نهاده‌های پرخطر استفاده کند که کیفیت محصول را زیر سؤال می‌برد و مسئله مهمی در حوزه امنیت غذایی به شمار می‌رود.
چگونه می‌توان باقیمانده سموم را در محصول کشاورزی شناسایی کرد؟
با استفاده از ابزارآلات می‌توان باقیمانده سموم یا عناصر سنگین را شناسایی کرد. این کنترل‌ها در حال حاضر ممکن است هزینه‌بر باشد ولی دنیا به استفاده از ابزار‌های تست سریع که هزینه کمتری هم دارد روی آورده است. این روش‌ها در شناسایی سریع و در نتیجه کنترل آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی بسیار مؤثر است. به این صورت که محصولی که تست می‌شود چنانچه دارای حدمجاز یا پایین‌تر از حدمجاز آلاینده است گواهی ورود به بازار می‌گیرد و ورود بقیه به بازار برای تشخیص کامل‌تر ممنوع می‌شود. ولی متأسفانه استفاده از این نوع تست‌ها در ایران انجام نمی‌شود یا حداقل است. تست‌های آبسولوت و مطلق جاری ضمن هزینه‌بر بودن فقط برای شناسایی یک ترکیب استفاده می‌شود که ممکن است بعد از تست، محصول سالم تشخیص داده شود درحالی‌که کشاورز ممکن است مجموعه‌ای از سموم را به‌کار برده باشد و محصول نامبرده دارای سموم دیگری باشد. بنابراین باید در ابتدا با روش تست سریع شناسایی طیف وسیعی از سموم را داشته باشیم و چنانچه بالاتر از حد مجاز بود در مرحله بعد به شناسایی نوع آن اقدام کنیم.
آیا توسعه کشت گلخانه‌ای توصیه می‌شود؟
با توجه به افزایش جمعیت و نیاز روزافزون آنها به موادغذایی و محصولات کشاورزی، کشت‌های گلخانه‌ای باید در کشور توسعه پیدا کند به شرط آنکه ابزارآلات تولید در اختیار تولیدکننده باشد و محصول تولید شده نیز سالم باشد. جهادکشاورزی به‌عنوان متولی توسعه کشت‌های گلخانه‌ای باید بر ساخت استاندارد آنها نظارت لازم را داشته باشد و سازمان حفظ نباتات یا خود طبق قانون نظارت بر امنیت و کیفیت محصولات گلخانه‌ای تولید شده را داشته باشد یا این مسئولیت را با اختیارات لازم به ناظران معتمد تفویض کند. در ضمن باید روش‌های تست سریع باشد و جهادکشاورزی خود را موظف بداند که از آنها برای شناسایی آلایندگی محصول استفاده کند. برای کنترل حد مجاز سموم در محصولات کشاورزی باید به سمت تولید محصولات گواهی‌شده روی آوریم که این گواهی می‌تواند توسط ناظر معتمد کشاورزی (حقیقی یا حقوقی) صادر شود که متأسفانه در حال حاضر نه متخصصی برای دادن گواهی وجود دارد و نه از روش‌های تست سریع برای شناسایی میزان سموم باقیمانده در محصول استفاده می‌شود. جهادکشاورزی یک وظیفه بیشتر ندارد و آن تأمین امنیت غذایی جامعه است. این سازمان به جای دادن یارانه به نهاده‌های کشاورزی باید به زارعی که محصولات باکیفیت و سالم تولید می‌کند یارانه بدهد تا کشاورزان تشویق شوند به جای تولید کمی به تولید کیفی محصول توجه کنند و از سوی دیگر باید نظارت و کنترل را بالا ببرد و به محصولات کشاورزی برچسب و گواهی سلامت بدهد تا مردم با اطمینان از آن استفاده کنند و سلامت جامعه ارتقا یابد.
آیا در حال حاضر روشی برای شناسایی و تعیین میزان آلاینده‌های محصولات کشاورزی قبل از ورود به بازار مصرف صورت نمی‌گیرد؟ آیا قانونی در این زمینه وجود دارد؟
در بیش از 95 درصد موارد محصول کشاورزی بدون تست و کنترل وارد بازار مصرف می‌شود و البته مصرف‌کنندگان هم بدون توجه به این مسئله محصولات را استفاده می‌کنند و مسئولان را مورد سؤال قرار نمی‌دهند که می‌تواند در میان‌مدت و درازمدت سلامت و بهداشت جامعه را تحت‌تأثیر قرار دهد.
از سوی دیگر ظرفیت قانونی وجود دارد که روی سلامت محصول کشاورزی تأکید کرده ولی آیین‌نامه اجرایی آن نقص دارد و بنابراین کنترل صورت گرفته براساس این آیین‌نامه ضعیف است و در نتیجه امنیت محصولات کشاورزی و غذایی را تضمین نمی‌کند.
گفت‌وگو با دکتر شاهین شادنیا، دانشیار گروه سم‌شناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر انجمن سم شناسی
چنانچه باقیمانده سموم دفع آفات و یا کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی باشد در درازمدت چه تأثیری بر انسان خواهد داشت و چه عوارضی ایجاد خواهد کرد؟
بسته به نوع سمی که مورد استفاده قرار می‌گیرد عوارض مشاهده شده متفاوت است؛ چنانچه از سموم ارگانوکلره استفاده شود از آنجا که بقای زیست‌محیطی این سموم زیاد است مصرف درازمدت آن می‌تواند عامل ایجاد سرطان باشد. درصورتی که بقایای سموم ارگانوفسفره که به‌عنوان مهار‌کننده آنزیم کولین‌استراز از آنها استفاده می‌شود در محصول کشاورزی باقیمانده باشد و وارد بازار مصرف شود می‌تواند بسته به میزان آن در محصول کشاورزی هم عامل بروز مسمومیت‌های حاد شود و هم در درازمدت عوارض عصبی یا نورولوژیک و روانی و یا سایکونورولوژیک را به همراه آورد؛ ضمن اینکه به میزان کمتر خطر بروز بعضی از سرطان‌ها را هم مرتبط با این سموم می‌دانند. البته مقالات زیادی هم منتشر شده که در آنها پدیده دیابت را حاصل تماس مزمن و درازمدت با همین سم عنوان کرده‌اند.
البته لازم به یادآوری است که نمی‌توان مدعی شد در حال حاضر یک انسان با هیچ نوع سمی در تماس نیست ولی آنچه اهمیت دارد میزان مجازی است که یک فرد در طول زندگی با آن در تماس است؛ به‌عنوان مثال اگر میزان فلزی مثل کادمیوم و سرب در محصولی کشاورزی در حد مجاز یا پایین‌تر از آن باشد عوارضی ایجاد نمی‌کند ولی اگر بیشتر از آن حد باشد می‌تواند باعث بروز مسمومیت‌های حاد یا عوارض مزمن شود.
The underlying connection was closed: Could not establish trust relationship for the SSL/TLS secure channel.