بهشت در انتظار دوست داران حيوانات

در سراسر قرآن آيات زيادي است که طبيعت ‏يعني زمين، آسمان، ستارگان، خورشيد، ماه، ابر، باران، جريان باد، حرکت کشتي‌ها در درياها، گياهان، حيوانات و بالاخره هر امر محسوسي‏ را که بشر در اطراف خود مي‏بيند به عنوان موضوعاتي که درباره آن دقيقاً بايد انديشيد و تفکر و نتيجه‏گيري کرد ياد کرده است. براي نمونه يک آيه ذکر مي‏کنيم: "بگو به مردم، دقت و مطالعه‏کنيد، ببينيد در آسمانها و زمين چه چيزهايي هست."


شعور در حيوانات
تحقيق و مطالعه در مورد انواع حيوانات اعم از پرندگان، خزندگان، چارپايان و ... ما را به اين نكته مي‌رساند كه حيوانات هم مانند انسانها داراي آرا و عقايد فردي و اجتماعي‌اند. بله، تعجب نكنيد، آنچه حيوانات در مراحل گوناگون زندگي خود به صورت فعل يا انفعال انجام مي‌دهند كه به منظور بقا و جلوگيري از نابودي است، همه بر مبناي عقايد و آداب خاصي صورت مي‌گيرد. نگاهي به زندگي حيواناتي كه روحيه جمعي دارند، مثل مورچگان و زنبوران عسل، بيانگر نكاتي عميق از داشتن نوعي شعور در اين اجتماع است كه نميتوان همه آنها را غريزه محض دانست. در اين زمينه آنچه قرآن كريم از برخورد مورچه و سليمان پيامبر(ع) نقل مي‌كند يا توصيف هدهد از كشور سباء، حاكي است كه مثلاً هدهد مي‌داند كشور چيست، نام آنها با هم تفاوت دارد، پادشاه كيست و خدا و دين در ميان مردم جلوه‌هاي گوناگوني دارد (سوره مباركه نمل آيت 22 تا 28). همچنين دانسته مي‌شود كه مورچه مي‌داند سليمان، پيامبر و پادشاه است. مي‌داند او رهبر سپاهي است كه وارد قلمرو مورچگان شده است و فرق بين عمد و سهو را هم مي‌داند. لذا مي‌گويد مورچگان به خانه‌هايتان برويد! تا مبادا سليمان و سپاهيانش شما را در حالي كه متوجه نيستند، سهواً پايمال كنند. (سوره مباركه نمل آيه 18). اين دو داستان بيان كننده نوعي شعور در حيوانات است نه فقط غريزه مطلق.

پناه آوردن گنجشک به محضر امام رضا ( ع)
سليمان بن جعفر گويد: در باغي حضور امام رضا (ع) بودم. ناگهان گنجشکي آمد و رو به روي حضرت به سر و صدا پرداخت و اظهار نگراني کرد؛ امام به من فرمود: "اي سليمان مي‏داني اين گنجشک چه مي‏گويد؟ گفتم: نه. امام فرمود: "مي‏گويد ماري آمده مي‏خواهد جوجه‏هاي مرا بخورد. برخيز و عصا را به دست بگير و به خانه‏اي که لانه گنجشک در آن است برو و آن مار را بکش. سليمان مي‏گويد من برخاستم و با عصا به آن خانه رفتم، ديدم ماري در خانه مي‏گردد، با عصايم او را کشتم."

آيا حيوانات محشور مي شوند؟
اين سؤال ممكن است بارها به ذهن شما خطور كرده باشد. اگر به دلايل معاد نگاهي كنيم، ميبينيم هدف از معاد، رسيدن به عدالت حقيقي است. دنياي مادي، مسافرخانه كوچكي است كه توان ماندن آدمي را كه داراي روحي خدايي است، ندارد. اينجا فقط محل گذر است، اما در اين گذرگاه آنچه انسان انجام مي‌دهد كه نشان دهنده باطن و روحيات اوست، تعيين مي‌كند كه آدمي به بهشت وارد شود يا در جهنم مسكن گزيند. پاداش شايسته احسان كنندگان فقط در بهشت برين صورت واقعي خود را مينماياند و جزاي بدكارانِ بدانديش فقط در جهنم است كه تمثل مي‌يابد. پس عدالت حقيقي در معاد متجلي مي‌شود اما قيامت مختص انسان نيست و شامل همه جنبندگان مي‌شود. چنانکه در آيه 38 سوره مباركه انعام آمده: "هيچ جنبنده‌اي در زمين و پرنده‌اي كه با دو بال خود پرواز مي‌كند، نيست، مگر اينكه آنها نيز مانند شما گروههايي هستند و همه به سوي پروردگار خود محشور خواهند شد و ما در كتاب از بيان چيزي فروگذار نكرديم."
آيه فوق صريحاً مي‌فرمايد ساير موجودات مانند شما انسانها، امت و گروههايي هستند؛ يعني با هدف و عقيده‌اي خاص و هماهنگ عمل مي‌كنند. معناي امت گروهي است كه با يك هدف مشترك دور هم جمع شده‌اند و اين هدف قطعاً چيزي وراي به دست آوردن غذا و مسكن است؛ زيرا انسانها بر اساس آرا و عقايدشان امتي به شمار مي‌روند كه هدفي مشترك دارند، نه بر اساس به دست آوردن غذا و مسكن و ازدواج. سپس مي‌فرمايد همه اين موجودات به سوي پروردگارشان محشور مي‌شوند. از مطالعه قرآن اين نكته به دست مي‌آيد كه هر جا سخن از حشر مي‌شود، مراد قيامت است. پس آيه حكم فصل خطاب دارد. بنابراين همه موجودات، اعم از انسانها، جنيان، حيوانات، پرندگان و ... همه و همه روز قيامت محشور خواهند شد، اما قطعاً نحوه رسيدگي به اعمال آنها متفاوت است. انسان كه اشرف مخلوقات است، از تكليفي سنگين برخوردار است و آن روز بايد پاسخگو باشد.

کبوتران کعبه
روزي امام سجاد(ع) به اصحاب خود فرمود: "آيا مي‏دانيد سبب بودن کبوتران در کعبه چيست؟ گفتند: نه، اي پسر رسول خدا، شما بفرماييد. حضرت علت را چنين فرمود: در زمان قديم مردي بود که خانه‏اي داشت و در ميان آن خانه درخت نخلي بود و کبوتري در شکاف آن آشيانه کرده بود، پس هر وقت جوجه مي‏گذارد، آن مرد بالاي نخل مي‏رفت و جوجه‏هاي آن را مي‏گرفت و مي‏کشت. مدتي بر اين منوال گذشت، پس آن کبوتر از دست آن مرد به خدا شکايت کرد، به آن کبوتر گفته شد: اين مرتبه که مي‏آيد جوجه‏هاي تو را بردارد از درخت مي‏افتد و مي‏ميرد. بار ديگر که کبوتر جوجه گذارده بود، آن مرد بالاي درخت رفت. کبوتر ايستاد، ببيند چه مي‏شود، وقتي آن مرد بالاي درخت رفت، صداي سائل و محتاجي از در خانه بلند شد، پايين آمد و به او چيزي داد و برگشت بالاي درخت و جوجه‏هاي کبوتر را برداشت و کشت و به او آسيبي نرسيد.
کبوتر به خدا ناليد و گفت: خدايا، پس وعده‏اي که به من داده بودي چه شد؟ به او گفته شد، که اين مرد جان خود را به واسطه آن صدقه‏اي که داد، خريد؛ اما ما به همين زودي نسل تو را زياد مي‏کنيم و جايي تو را مسکن مي‏دهيم که ديگر هيچ کس نتواند به شما تا روز قيامت آزاري برساند. خداوند آنها را در خانه کعبه منزل داد و در امن و امان قرار داد و کسي نتوانست آنها را صيد و شکار کند."

نفقه چهار پايان
نفقه چهارپاياني که انسان در اختيار دارد واجب است بدون هيچ اختلاف نظري ميان فقيهان و بايد توجه داشت که کرم ابريشم و زنبور عسل نيز در زمره آن‏ها قرار دارد چه آن حيوانات حلال گوشت باشند و چه حرام گوشت و چه از آنها انسان نفعي ببرد و چه نبرد. سکوني از امام صادق(ع) در اين باره چنين روايت کرده است: چهارپا بر صاحب خود شش حق دارد: بيش از طاقت حيوان از او کار نکشد، پشت حيوان را محلي که بر آن بنشيند و با ديگران سخن بگويد، قرار ندهد (بي‏جهت بر حيوان سوار نشود). هرگاه پياده مي‏شود به فکر تهيه علوفه و خوراک حيوان باشد. او را دشنام ندهد. به صورت حيوان نزند؛ زيرا او تسبيح خداي را مي‏گويد. هرگاه به آب رسيدند آب را بر او عرضه کند ...

داغ کردن حيوان لعنت دارد
بعضي از صاحبان حيوانات که نمي‏خواستند حيوان آنها با حيوان ديگري اشتباه شود، او را نشان مي‏کردند. يکي از راههاي نشانه‏گذاري اين بود که بر بدن يا چهره آنها داغ مي‏گذاردند. اثر آهن تفتيده بر بدن آنها همواره باقي مي‏ماند؛ اما حيوان بسيار آزرده مي‏شد. روزي پيامبر اکرم(ص) از راهي گذر مي‏کرد. الاغي را ديد که بر چهره او داغ گذارده شده بود. حضرت با ديدن اين حيوان فرمود: "مگر نشنيده‏اي که من داغ گذارنده بر صورت حيوانات را لعنت کرده‏ام و کسي که به صورت آنها بزند مورد لعنت من است."

مشاهده شکنجه زني در شب معراج
از حضرت رسول نقل شده است که فرمود: "در شبي (شب معراج) مرا بر جهنم سير دادند تا از چگونگي آن آگاه شوم. زني را ديدم شکنجه مي‏شود، از علت عذاب شدن وي پرسيدم، در پاسخ گفتند: او گربه‏اي را بست و به او آب و غذا نداد و رهايش نکرد و اين عمل به مردن گربه انجاميد و به همين دليل است که عذاب مي‏شود. در همان شب معراج در بهشت زن بدکاره‏اي را ديدم، از علت داخل شدن وي به بهشت پرسيدم، در پاسخ به من گفتند: او بر سگي گذشت که در چاهي افتاده بود و از شدت تشنگي له له مي‏زد، پس لباس خود را به چاه انداخت و آب آن را در دهان سگ فشرد (و اين عمل را آن قدر تکرار کرد) که سگ سيراب شد و خداوند به همين دليل او را بخشيد."


رها کردن حيوانات جايز نيست
حاكمان شرع اين حکم را بديهي مي‏دانند که جايز نيست انسان حيواني را به گونه‏اي رها سازد که از تشنگي يا گرسنگي و يا از هر گونه فشار و آزار و اذيتي تلف شود. بلکه بايد به اندازه کافي آب و غذا در اختيار او قرار دهد و از گرما و سرماي کشنده حفظش کند. به همان سان که نبايد او را در معرض آزار و اذيت حيوانات ديگر قرار دهد و در اين حکم ميان انواع حيوانات تفاوتي نيست.

اگر حيوان، بچه شيرخوار داشته باشد
اگر حيوان بچه شيرخوار داشته باشد، بايد مالک اجازه دهد به مقدار کافي از شير مادرش بنوشد؛ زيرا نوشيدن شير به مقدار کافي از نفقه حيوان به شمار مي‏آيد. اگر دوشيدن شير براي خود حيوان به دليل کمبود علف و يا هر دليل ديگر زيان‏آور باشد، دوشيدن او جايز نيست. اما اگر دوشيدن شير براي حيوان و بچه‏اش ضرري نداشته باشد بهره نگرفتن از شير او مکروه است و يا جايز نيست؛ زيرا به ضايع کردن مال مي‏انجامد. ليکن مالک بايد مراقب باشد تا آخرين قطرات شير را از پستان حيوان بيرون نکشد؛ زيرا سبب آزار او مي‏شود. مستحب است دوشنده شير ناخن‏هاي خود را کوتاه کند تا حيوان اذيت نشود.


عاقبت زن کافري که به پرندگان دانه داد
ذوالنون مصري، يک زن نامسلمان را ديد که در فصل زمستان مقداري گندم به دست گرفته، براي پرندگان بيابان برد و جلوي آنها ريخت. وي به آن زن گفت: "تو که کافر هستي، اين دانه دادن تو به پرندگان چه فايده دارد؟" او گفت: فايده داشته باشد يا نه من اين کار را مي‏کنم. چند ماه از اين جريان گذشت، ذوالنون در مراسم حج شرکت کرد، همان زن را در مکه ديد که همراه مسلمانان به انجام دادن مراسم حج اشتغال دارد. آن زن وقتي ذوالنون را شناخت به او گفت: "به سبب همان يک مقدار گندم که به پرندگان دادم، خداوند نعمت اسلام را به من احسان نمود و توفيق قبول اسلام را يافتم."

رعايت حقوق کرم ابريشم و زنبور عسل
مقداري که عرفاً زنبور عسل در برخي از زمان‏ها مثل زمستان به عسل نيازمند است بايد در کندو ذخيره شود تا از آن بهره برد، و مستحب است مقداري از حد ضرورت بيشتر نگه‏داري شود؛ مگر اينکه براي حيوان زيان‏آور باشد. نيز گفته‏اند کرم‏هاي ابريشم چون از برگ توت ارتزاق مي‏کنند بايد مالکان آن‏ها به اندازه کفايت از برگ توت برايشان فراهم آورند و آن‏ها را از تلف شدن حفاظت کنند.

مهرباني با گربه
اميرمؤمنان علي(ع) مي‏فرمايد: "ما در حضور پيامبر(ص) بوديم؛ ايشان مي‏خواست وضو بگيرد؛ در اين هنگام گربه‏اي به خانه آن حضرت پناه آورد. پيامبر(ص) فهميد که گربه تشنه است، ظرفي را که آب داشت و با آن وضو مي‏گرفت، جلوي گربه گذارد، گربه از آن آشاميد، سپس پيامبر(ص) از بقيه آب آن وضو گرفت."

بي‏رحمي به حيوان
در اسلام بي‏رحمي حتي نسبت به حيوانات نکوهش شده است. مسلمانان حق ندارند حيواني را بيازارند يا حتي به آن ناسزا بگويند از اين رو پيامبر اکرم در حديثي مي‏فرمايد:"اگر ستمي که بر حيوانات مي‏کنيد بر شما بخشيده شود بسياري از گناهان شما بخشوده شده است."
کشتن حيوانات حلال گوشت براي مصرف، از نظر اسلام جايز است؛ در عين حال، ذبح آنها آدابي دارد که تا حد ممکن، حيوان کمتر رنج ببيند. يکي از آداب ذبح اين است که نبايد حيوان را در برابر چشم حيواني مانند او سر بريد. چنانکه امام علي(ع) فرمود: "گوسفند را نزد گوسفند و شتر را نزد شتر ذبح مکن در حالي که آن ديگري به او مي‏نگرد." بنابراين سر بريدن بچه حيوانات نزد مادرشان به شدت نکوهش شده و حاکي از نهايت سنگدلي و بي‏رحمي است و آثار ويرانگري بر زندگي انجام دهنده آن خواهد داشت.

پناهندگي شتر
پيامبر(ص) در مسافرت بود، شتري به حضورش آمد و جلوي گردنش را به زمين کوبيد و گريه کرد، به گونه‏اي که اشک چشمانش دو طرف صورتش را تر کرد. پيامبر (ص) به حاضران فرمود: "آيا مي‏دانيد اين شتر چه مي‏گويد؟ اين شتر گمان کرده که صاحبش مي‏خواهد او را فردا قربان کند." آنگاه پيامبر(ص) به صاحب آن شتر فرمود: "آيا حاضري اين شتر را بفروشي؟" او گفت: من مالي ندارم که به آن مانند اين شتر، علاقه‏مند باشم. پيامبر به او سفارش کرد که با اين شتر به نيکي رفتار کن.
زراره نقل مي‏کند: امام سجاد (ع) بيست بار با شتري از مدينه به مکه براي انجام مناسک حج رفت و در اين بيست بار حتي يک بار شتر را با تازيانه نزد. به نقل ديگر، تازيانه را بلند مي‏کرد و اشاره مي‏نمود و مي‏فرمود: "ترس از قصاص دارم."

پي کردن حيوانات ممنوع
در اسلام کشتن و پي کردن حيوانات بدون جهت و دليل ممنوع شده است. رسول خدا (ص) به مجاهدان اسلام سفارش مي‏نمود که حيوانات را بي‏جهت کشتار نکنند: "حيوانات حلال گوشت را جز در صورت احتياج به گوشت آنها، کشتار نکنيد."
در اسلام مُثله کردن حيوانات و خوردن چهارپايان مُثله شده، مورد نکوهش شديد قرار گرفته و در حديث آمده است: "کسي که حيواني را مثله کند خداوند او را لعنت کرده است."

بهشت حيوانات
در اسلام تمام انسانها در برابر حمايت از حيوانات و جانداران مسوول شناخته شده‌اند. دکترگوستاولوبون نوشته است: در بلاد اسلامي جمعيت حمايت از حيوانات لازم نيست، اين قطعه از دنيا را مي‏توان بهشت حيوانات دانست؛ مسلمانان حقوق سگ، گربه و طيور را رعايت مي‏کنند، مخصوصاً در مساجد و معابر، طيور با کمال آزادي پرواز مي‏کنند، و در مناره‏ها لانه دارند، مسلمانان در اين باره به گونه‏اي هستند که بايد ما اروپائيان خيلي چيزها را از آنان بياموزيم