آموزش حيوانات


تعريف آموزش

تغيير رفتار حيوانات در جهت دلخواه صاحب و مربي آن حيوان را آموزش گويند.
در آموزش براي رسيدن به نتيجه مناسب ميتوان از تاييدات مثبت و منفي استفاده نمود ولي هرگز در اين روش از تنبيه استفاده نمي شود.

روش آموزش

شرطي كردن
اين روش متداول ترين روش متعارف در دنياست كه متاسفانه در كشورمان به ندرت و با اشتباهات زيادي صورت مي گرفته است. در اين روش صاحب به حيوان، دستوري داده و در صورت اجراي فرمان توسط حيوان، به او تاييديه مثبت مي دهد. اين تاييديه مثبت در ابتدا، قويترين انگيزه حيوان خواهد بود كه ميتواند غذاي مورد علاقه حيوان باشد . بدين روش حيوان مي آموزد كه براي بدست آوردن تاييديه بايستي، به فرمان صاحب خود عمل نمايد. اين عمل را شرطي كردن مي نامند.


اهداف آموزش

1. فرمانبرداري
2. تحت كنترل محركها بودن
3. آموزش تشخيص بين خوب و بد
4. حذف رفتارهاي ناشايست و خطرناك

جهت رسيدن به اين اهداف، از آموزش حركات ساده دوره مقدماتي استفاده كرده تا در طي پروسه آموزش آنها، به اهداف فوق دست يابيم.


مراحل آموزش

1. مقدماتي
2. چابك كردن
3. پيش رفته
4. نمايشي
5. ستاره


1- مقدماتي

اولين و پايه اي ترين دوره آموزش است كه شالوده رفتار مناسب در آن پايه ريزي مي شود. در اين دوره با استفاده از حركات ساده به اهداف بزرگ خود خواهيد رسيد.تعداد جلسات اين دوره حد اقل ده جلسه و مدت هر جلسه حدود يك ساعت است . مدت زمان اتمام اين دوره حدود بيست و پنج تا سي روز مي باشد.

مطالب و نكات آموزشي در اين دوره عبارتند از :

• تعريف آموزش
• تاييديه مثبت
• تاييديه منفي
• زمان تاييديه
• حركات تركيبي
• مقدار تاييديه
• تاييديه شرطي
• رژيمهاي تاييديه
• رژيم تاييديه با رابطه انتخابي
• رژيم تاييديه با حد فاصل زماني انتخابي
• استثناء در مورد تاييديه انتخابي
• ده اصل و قاعده ايجاد رفتار

در اين دوره ابتدا حركات پايه اي آسان و سپس چند حركت به انتخاب صاحب حيوان آموزش داده خواهد شد ( مجموعا" ده حركت در ده جلسه).

1. سوت
2. تارگت(آمدن)
3. نشستن
4. حالت آماده باش(استارت پزيشن)
5. دست دادن
6. خوابيدن
7. ماندن
8. آوردن
9. قلاده
10. هم قدم شدن
11. حركت با زنجير و ليش
12. نشستن از راه دور
13. حرکت بين دو پا
14. به لانه رفتن
15. انتظار براي غذا
16. چرخيدن به دور خود


2- چابك كردن

پس از دوره مقدماتي هنگامي كه حيوان كاملا" فرمانبردار گرديد و در تست پاياني مقدماتي قبول شد ، لازم است تا او را براي آموزش پيشر فته و نمايشي آماده نمود.
هدف از اين دوره ، آموزش تعادل و آشنا كردن حيوان با انواع موانع، تونلها، حركات تركيبي و همچنين بالا بردن قدرت ريسك حيوان در پشت سر گذاردن موانع جديد مي باشد. در نتيجه اين دوره ماهيچه هاي حيوان قدرتمند و ذهن او براي دوره پيشرفته و نمايشي آماده مي گردد.

1. پرش از داخل حلقه
2. پرش از داخل دستها
3. عقب رفتن
4. سينه خيز رفتن
5. کشيدن و بوكسل كردن
6. حمل وسايل
7. ايستادن روی دو پا
8. نشستن روي دوپا
9. سلام كردن
10. عبور از روي الاكلنگ
11. عبور از روي موانع باريك


3- پييشرفته

بعد از برنامه تكميلي دوره مقدماتي و چابك كردن، با توجه به اينكه حيوان و مالك آن در تست پاياني دوره چابك كردن قبول شده باشند اين مرحله آغاز مي گردد. كه شامل حركات مختلف حمله و گارد مي باشد.ضمنا" در اين دوره ميتوانيد آموزشهاي مهمي از قبيل رد يابي (سگهاي جستجوگر - مواد مخدر – مواد منفجره – شكار و...) را با در نظر گرفتن نوع و نژاد حيوان آموزش دهيد.

حركات زير در دوره هاي پيشرفته و نمايشي مشترك است.

1. دنبال كردن هدف(تارگت)
2. تعظيم كردن
3. آموزش تزريق كردن
4. بازي با توپ
5. آموزش محل دستشويي
6. اجتماعی کردن
7. فريزبی
8. ترساندن ( پارس )
9. حمله کردن
10. شنا کردن
11. شکار
12. مسابقه
13. ردگيری


3 - نمايشي

اين دوره ميتواند بصورت همرديف با حركات پيشرفته و يا به صورت جايگزين براي حيوانات آپارتماني انجام گيرد ، تمامي حركاتي كه مورد نظر مالك حيوان است و يا از طرف استاد راهنما پيشنهاد مي شود و قابليت اجرائي و فيزيكي را براي حيوان دارد ،قابل آموزش است. حركات آكروباتيك ، ريتميك و يا سناريوهاي طراحي شده پيشنهادي را نيز ميتوان آموزش داد.


4 - ستاره

اين دوره تنها براي حيوانات و صاحباني اجرا مي شود كه حد اقل در دو دوره از دوره هاي مقدماتي،چابك كردن، پيشرفته يا نمايشي از نظر استاد راهنما قبول شده باشند . اين دوره ، حرفه اي بوده و در آن حركاتي خارق العاده اي كه حيوانات مشابه آن حيوان قادر به انجام آن حركات نيستند آموزش داده مي شود .


جهت پاسخ به سئوالات ، ميتوانيد با شماره تلفنهاي زير تماس حاصل فرماييد.

راهنما : 09355520404 - 09126089195 سليمي


آموزش و تعليم حيوانات
عمومي
(( اهلي و وحشي ))


اين نكات آموزشي را به تمامي دوستداران حيوانات تقديم مي كنم.
با آموزش و تربيت حيوانات خود بر تمامي مشكلات في مابين چيره شويد.

فهرست

1. تعريف آموزش
2. تاييديه مثبت
3. تاييديه منفي
4. زمان تاييديه
5. حركات تركيبي
6. مقدارتاييديه
7. تاييديه شرطي
8. ر‍‍ژيمهاي تاييديه
9. ايجاد رفتار
10. اصول و متدهاي ايجاد رفتار
11. تعليم بازيها
12. محركها
13. اصل مديريت بكمك محركها
14. محركهاي شر طي
15. تشديد سيگنال ها وعلائم يا محو و پاك نمودن محركها
16. محرك هاي شرطي نامناسب
17. محرك هاي شرطي نامناسبي كه منجر به كم كاري يا بي ميلي حيوان مي شود
18. تاخير زماني
19. تعجيل يا پيش دستي
20. ايجاد رفتار
21. زنجيره رفتاري
22. جهت دهی در آموزش یا اصلول کلی هدایت رفتار به کمک محرکها
23. فرو پاشی تعالیم و شعله ور شدن خشم
24. استفاده از هدایت به کمک سیگنالها
25. متدهاي كم كردن رفتارهاي ناخوشايند


تعريف آموزش

تغيير رفتار حيوانات در جهت دلخواه مربي را آموزش گويند.
در آموزش براي رسيدن به نتيجه مناسب ميتوان از تاييد يه استفاده نمود.

تاييد مثبت

واقعه اي است كه با رفتار جانور تطابق پيدا كرده و احتمال انجام گرفتن عملي را افزايش دهد. در واقع عمل و يا چيزي است كه جانور از آن خرسند و انتظار آن را ميكشد.
از طريق تاييد مثبت ميتوان رفتاري را در جانور تقويت نمود. براي مثال وقتي حيواني را به سوي خود فرا ميخوانيد ، به شما نزديك ميشود و شما او را نوازش ميكنيد. در مرحله بعد نزديك شدن او به شما با ضريب احتمال بيشتري همراه است ، بدون اينكه حيوان تعليمي ديده باشد.

تاييد يك امر نسبي است نه مطلق.
مثلا باران براي جانوران يك تاييد مثبت است ولي براي گربه منفي است و براي گاو تفاوتي ندارد . وقتي شما گرسنه نيستيد غذا نميتواند براي شما تاييد مثبت باشد و يا زماني كه دوستتان آزرده است خنديدن يك تاييد مثبت نيست. بعنوان تاييد مثبت، ضروري است اعمالي را انتخاب كنيد كه مورد نظر جانور تحت آموزش باشد.

مجموعه اي از تاييدهاي مثبت، ميتواند براي هر يك از شرايط آموزش جانور مفيد واقع شود.
مثال: غذا ـ نوازش ـ لحن خوش- اسباب بازي مورد علاقه جانور(توپ) و غيره.


تاييد منفي

تائيد منفي عملی است كه موجب كاهش احتمال بروز رفتاري شود. وقتي رفتاري را مرتكب ميشويد و سرتان فرياد ميكشند براي جلوگيري از فريادهاي بيشتر سعي ميكنيد از انجام و يا ادامه آن عمل خوداري نمائيد. در حقيقت تائيد منفي در آموزش، عملي است كه مفعول سعي در دوري و يا فرار از آن را دارد(اخم كردن – صداي ناحنجارو غيره).

مفعول ميتواند انسان و يا حيوان باشد. تائيد منفي ميتواند از يك امر غير مطبوع شروع شده و تا سر حد اعلاي آن پيش برده شود( باد كولر براي فرد سرما خورده ـ شك الكتريكي براي زندانيان).
حيوانات ميدانند كه هميشه بعد از به وقوع پيوستن يك عمل ناخوشايند تنبيه ميشوند. در مورد انسان مثلا وقتي كودكي كارنامه تحصيلي بدي را به والدين نشان دهد از طرف آنان تنبيه ميشود.

با تائيد منفي ميتوان از عملي كه هم اكنون در حال رخ دادن است جلوگيري بعمل آوريد. همينطور با استفاده از تائيد منفي ميتوان رفتاري را در جانور بطور كامل شكل داد. همانطور كه در تعليم سنتي اسبها استفاده ميشود، يعني با كشيدن افسار اسب به سمت چپ و راست ، فشار غير مطبوعي به زير فك وارد ميشود كه جانور با تغيير مسير خود آن را برطرف مينمايد. شيرها براي دور ماندن از شلاق به روي چهارپايه ميروند( رفتار گريزي). در خرسهاي سيرك آنقدر به پاهاي جلوئي آنها شلاق ميزنند تا آنها را بالا بياورند .

زمان تاييد

نکته مهم
هر دو نوع تائيد مثبت و منفي از يك قاعده پيروي ميكنند:
اشتباه و يا تاخير در زمان تائيد، يا نتيجه نميدهد و يا نتيجه مطلوب نيست. در واقع هر دو نوع تائيد بايد دقيقا" در هنگام بوقوع پيوستن رفتار داده شود هنگامي كه ميخواهيم نوع رفتار مشخصي را تغيير و يا شكل دهيم.

تاييد اطلاعاتي است كه به جانور داده ميشود ، اين اطلاعات به مفعول ميفهماند كه اين رفتار مورد پسند است یا خیر. هنگام آموزش به جانور، محتواي اطلاعاتي تاييد، مهمتر از خود تاييد است (نوع رفتار درخواستي).
براي مثال در هنگام تمرين و آموزش ورزشكاران ، خود كلمه بله و يا خير مربي ، محتواي اطلاعات را به ورزشكاران منتقل ميكند. تاخير در تاييد باعث ميشود كه جانور متوجه منظور شما نشود. اگر در رواال آموزش مشكلي رخ دهد اولين سئوال مطرح شده اين است كه:
آيا در دادن تاييد تاخير نكرده ايم؟
اگر هنگام آموزش جانور نقيصه اي پيش آمد بهتر است شخصي را بعنوان ناظر بخواهيد و ببينيد كه آيا در تاييد تاخير داريد يا خير . در زندگي روزانه نيز ما در دادن تاييد، تاخير ميكنيم و اين تاخير ها نه تنها سودي ندارد بلكه ضرر نيز بدنبال دارد. مثلا اگر به همسرتان بگوئيد كه ديروز قيافه خيلي خوبي داشتي نه تنها او را تائيد نكرده ايد بلكه باعث رنجش او خواهيد شد، چون او احساس ميكند كه امروز قيافه خوبي ندارد.
تاييديه به عملي كه هنوز صورت نگرفته بعنوان تائيد عمل محسوب نميشود بلكه تاييد حوس ميباشد(رشوه)، چون به تدريج اين تائيد به توقع جانور تبديل ميگردد.
هنگاميكه افسار اسبي را به سمت چپ ميكشيد نوعي تاييد منفي انجام داده ايد كه جانور براي فرار از اين تاييد منفي و خنثي كردن آن به سمت چپ بر ميگردد، در اين زمان شما افسار را رها مينماييد كه اين آزاد سازي افسار خود نوعي تاييد مثبت است. حال اگر افسار را رها ننمائيد اسب همچنان به چرخيدن به سمت چپ ادامه ميدهد. مثالي ديگر: اگر فردي را دائما“ پرخاش نمائيد بعدها اين پرخاش خاصيت خود را از دست داده و بروي مفعول تاثيري نميگذارد.
حركات تركيبي

براي آموزش يك حركت تركيبي ميبايست حركت را به چند قسمت آسان تقسيم و سپس قدم به قدم آموزش داد. مثلا براي آموزش آوردن توپ و تحويل دادن به مربي(توسط دلفین) ، ابتدا بايد به جانور ياد داده شود تا توپ را با پوزه به سمت مربي بياورد سپس بايد به او آموزش داد تا توپ را با فليپرهاي خود بگيرد و در پايان اينكه از آب بيرون پريده و توپ را به دست مربي بدهد. در واقع حركت ابتدا به زنجيره رفتاري تبديل شده است، اين زنجيره خود داراي حلقه هاي جداگانه اي ميباشد كه از ابتدا تا انتها، يكي پس از ديگري ساخته شده (آموزش داده شده )و در انتها به هم متصل مي شوند تا تشكيل حركتي تركيبي را بدهند.

نكته: ترك عادت نامناسب بمراتب سخت تر از ياد دادن حركتي به جانور است.

مقدار تاييديه

مربيان مبتدي كه با تاييد غذايي با جانور كار ميكنند اغلب نميدانند كه مقدار تاييديه غذائي چقدر است! جواب خيلي آسان است هر چه كمتر بهتر .
هر چه تاييديه كمتر باشد توجه حیوان به تمرین بیشتر می شود. اين امر نه تنها در وقت صرفه جوئي مينمايد بلكه اجازه ميدهد كه در يك جلسه آموزش، قبل از اينكه جانور سير و يا خسته شود، تاييديه هاي بيشتري به او داده شود. بطور مثال در باغ وحشي ميخواستند به يك پاندا آموزش دهند . براي تاييد به او يك هويج كامل ميدادند و او با يك هويج دقايق زيادي مشغول ميگرديد و روال آموزش طولاني ميشد در صورتيكه اگر آن هويج را به قطعات كوچكتري تقسيم ميكردند ، نتيجه حاصله بهتر بود. اندازه تاييد غذايي بايد به مقداري باشد كه جانور در يك مرحله بتواند آن را ببلعد. اين مقدار كافي است تا معني تاييديه را بفهمد. هرچه غذائي بيشتر مورد علاقه جانور باشد ميتوانيد كمتر بدهيد.
به عقيده كارن پراير بهتر است يك چهارم وعده غذائي جانور را براي تمرين و سه چهارم مابقي را به جانور تغذيه نمائيد(در پايان تمرين). به عقيده پروفسور ژوريد سه چهارم از غذاي روزانه جانور به عنوان تاييديه و يك چهارم ديگر بايست به جانور تغذيه گردد. بايد توجه داشت كه اگر جانور گرسنه باشد ميتوان از اين موقعيت استفاده كرد و مقدار تمرين را افزايش داد ولي اگر جانور مريض و يا سير باشد تاييد فايده اي ندارد. در اين گونه موارد مربي بايد از حس ششم و تجربه خود استفاده نمايد. مربي بايد در نظر داشته باشد كه اوج گرسنگي جانور در چه زماني از روز است چون در اين مرحله جانور بيشتر دقت كرده و اعمال درخواستي را بهتر انجام ميدهد ولي بعد از اين زمان اشتهاي جانور كمتر شده و تمرين نميكند. بهتر است در طي روز غذاي كمتري به جانور بدهيد و در انتهاي روز جانور را سير نمائيد. مطلب ديگر اينكه اندازه تاييد غذائي بستگي به ميزان سختي حركتي دارد كه از او ميخواهيد يعني هرچه حركتي سخت تر باشد بايد غذاي بيشتري به او بدهيد و بالعكس.
يك نوع تاييديه كه اصطلاحا سور ناميده ميشود ، تشويقي است كه بمراتب بزرگتر از تاييديه است و به عنوان يك سورپريز براي جانور تلقي ميشود. از سور براي تقويت درخششهاي ناگهاني جانور در هنگام آموزش استفاده ميشود. ويا اينكه رفتاري مورد پسند شما واقع شده و شما ميخواهيد از روي انسانيت جانور را تشويق نمائيد. براي مثال در اسبها وقتي اسبي از روي مانع بزرگي ميپرد ، تمام ساز و برگ او را باز كرده و او را رها ميكنند تا براي مدتي آزاد باشد ، اين عمل يك نوع سور است. در اين هنگام اسب تشويق ميشود تا اعمالي خارق العاده تر از خود بروز دهد. همچنين گاهي اوقات براي بهتر كردن وضعيت رفتاري جانور سركش، نا آرام و عصيانگر از سور استفاده ميكنند. مثال ديگر وقتي در گروهي از دلفينها تعدادي كم تحرك تر از ديگرانند به آنها سور داده ميشود تا تشويق به تحرك بيشتر شوند.
بطور خلاصه نتيجه ميگيريم كه هر چه تاييديه كمتر باشد بهتر و در عين حال ميتوانيم گاهي از سور براي بيشتر كردن درخششها استفاده نمائيم.


ادامه دارد...

گرد آوري و تنظيم: محمد فلاح سليمي
ترجمه: مير اميد انگشتري
بهره گيري از كتابها و سخنان صاحبين و اساتيد فن آموزش دنيا از جمله پرفسور بوريس ژوريد و الكساندر پوزيك