چند صد سال پایتخت بودن در اوج تمدن و هنر ایران، گردآوری بزرگترین هنرمندان و معماران از تمام مملکتهای تحت نفوذ ایران، اصفهان را موزه ای زنده برای هنر دوره اسلامی کرده است.
در این میان، میدان نقش جهان، به عنوان یکی از اصلی ترین میدانهای تاریخی کشور، شهرتی جهانی برای خود به هم زده که ناشی از وجود مسجدامام (شاه سابق) در ضلع جنوب، مسجد شیخ لطف اله در شرق، کاخ عالی قاپو در غرب و سردر بازار قیصریه در شمال است.
مسجد شیخ لطف اله تنها مسجد بدون مناره این شهر، با گنبدی عظیم که مانند کاسه چینی بزرگی، نقوش اسلیمی خاص اصفهان را در خود جای داده، قرنهاست الهام بخش هنرمندان رشته های مختلف نگارگری، تذهیب، قالی بافی و معماری شده است.
کاخ عالی قاپو، تنها عمارتی است که از مقابل (مرکز میدان نقش جهان) دو طبقه به نظر می رسد، از سمت چپ (شمال میدان) سه طبقه است و از ضلع پشت، (خیابان استانداری و جنب گنبد شیرگویا) پنج طبقه است.
در بیان عجایب و زیباییهای مسجد شاه همین بس که در سال 1974، پیرپائولو پازولینی، کارگردان شهیر ایتالیایی، برای ساخت فیلم "شبهای عربی یا هزار و یک شب) تمام کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را جستجو کرد تا مکانی زیبا و افسانه ای را برای یکی از اصلی ترین سکانسهای فیلم خود بیابد و در نهایت، به اصفهان رسید و مسجد شاه را برای فیلمبرداری انتخاب کرد.
انعکاس هشتگانه صدای پا در زیر گنبد و شبستان این مسجد نیز حکایتی مشهور است.
بازار هنر و تجارت
ولی در ضلع شمال میدان، بازار قیصیریه هنوز فعال و زنده پس از گذشت قرنها به کاربری خود ادامه می دهد. این بازار که هم اکنون بزرگترین مرکز عرضه صنایع دستی استان اصفهان است در سال 1029 هجری قمری ( دوران صفویه) در شمال میدان تاریخی نقش جهان ساخته شد.
بازار قیصریه یا شاهی در دوره صفویه مرکز فروش پارچه های گرانبها بوده و شرکتهای تجاری خارجی نیز در آن حجره هایی داشته اند.
این بازار قسمت اصفهان جدید دوره صفویه را به شهر سلجوقی میدان کهنه آن روزگار (میدان عتیق فعلی ) متصل می کرده است. در سردر ورودی بازار بزرگ قیصریه چند تابلوی نقاشی است که در بالاترین قسمت آن دو مرد تیرانداز با نیم تنه شیر یا ببر و دم اژدها بر کاشی معرق که بیانگر صورت فلکی اصفهان (برج قوس) دیده می شود. مرد تیرانداز به دم خود نشانه گرفته که نشاندهنده مبارزه قسمت معنوی انسان با بخش حیوانی اوست.
در دو طرف این سردر دو سکوی وسیع وجود دارد که در روزگار قدیم زرگران و جواهر فروشان بساط خود را بر روی آن پهن می کردند. جهانگردان مشهوری مانند ناصر خسرو و شاردن به توصیف بازارهای گسترده اصفهان پرداخته اند که قیصریه نیز در قرون بعد، قسمتی از این بازار بزرگ را تشکیل داده است. برخی از تاریخ دانان علت نامگذاری این بازار را شباهت این بنای تاریخی به قیصریه یا قیساریا در آسیای صغیر (ترکیه امروز ) دانسته اند.
ساختار بازار را راسته‌های آن هم چون راهرویی سرپوشیده فراگرفته است که حجره‌های فروشندگان در دو سوی آن قرار می‌گیرد و در محلی به نام چهارسوق به هم می‌پیوندند که گنبد آن نسبت به گنبدهای راسته‌های بازار بلندتر است.
در کنار راسته‌ها، تیمچه‌ها ، سراها، و کاروان سراها قرار می‌گیرند. این مجموعه را کارگاه‌های صنایع دستی، مساجد و مدارس علوم مذهبی و بناهای عمومی در برمی‌گیرند و امروزه، در بازار بیشتر فعالیت‌ها بر پایه و مبنای فروشندگان بزرگ استوار است که ایشان در تیمچه‌ها و سراها حجره می‌گزینند. سراها نیز معماری شایانی دارند و دارای حیاطی مرکزی و حوضی فرح‌بخش در فضای مرکزی‌شان هستند.
فضای داخلی این بازار، به دلیل وجود روزنه هایی در سقف، در هر ساعت، چهره ای متغیر دارد به گونه ای که هیچ ساعتی از آن، مانند ساعت دیگری نیست. چارسوقهای بزرگ و آبچالهای زیبا، در گوشه و کنار این بازار فراوان وجود دارد و هنوز دیدن عجایب و زیباییهای این بازار، آن را به موزه ای رایگان و کهن برای گردشگران بدل کرده است.
در قسمتهای غربی این بازار، فلزکاران و هنرمندان مختلف هنوز کارگاه های سنتی خود را اداره می کنند و هنرمندانه، صنایع دستی و هنرهای زینتی اصیل ایرانی را از ماورای چند قرن گذشته به زمان حال پیوند می دهند.
کلیسای وانک، آینه هنر ارمنی
یکی از زیباترین بناهای اصفهان، کلیسای وانک در محله جلفای اصفهان است. این کلیسا در تمام طول هفته به عنوان موزه هنر ارمنیهای اصفهان، به روی علاقمندان باز است.
محوطه درونی این بنای عظیم و زیبا را هنرمندان مختلف ارمنی، با نقاشیهای مسحور کننده ای تزئین کرده اند که قدمت برخی از آنها، به قدمت خود بنا می رسد.
این کلیسا با نام اصلی آمنا پرکیج از روی کلیسای سنت استپانوس در جلفای آذربایجان کپی برداری شده‌است. این بنا در زمان شاه عباس دوم ساخته شده‌است. وانک در زبان ارمنی به معنی کلیسای جامع است. وانک اولین بار در سال ۱۶۰۴ ساخته شد که البته این بنا خیلی کوچک‌تر از بنای فعلی و با وسعت کم ساخته شد و سرانجام بنای اصلی آن در سال ۱۶۶۴ در زمان سلطنت شاه عباس دوم به اتمام رسید.
گنبد دایره وار مانند گنبدهای مساجد است. نمای بیرونی آن از آجر پخته است و نمای داخلی گنبد به رنگ لاجوردی که با تصاویر مذهبی و تزئینات گلبوته و طلاکاری آذین شده، دور تا دور گنبد هشت پنجره وجود دارد. در فاصله ی میان آنها تصاویری از آفرینش آدم و حوا، خوردن میوه ممنوعه، مرگ هابیل و ... دیده می شود.
در محل سرودخوانان کلیسا جای چهار تصویر همراه با گلبوته هایی در اطراف آن به چشم می خورد که در آنها شکنجه قدیسان دیده می شود. تصاویر محل سرودخوانان مربوط به حضرت مسیح است که در اتاقک اشیا مخصوص با تصاویری از بشارت دادن فرشته به حضرت مریم شروع می شود، کلیسا را دور می زند و با تصویر رحلت حضرت مریم پایان می پذیرد. تصاویر میانی را میلاد عیسی مسیح، سجده سه پادشاه مجوس به عیسی، آزمون مسیح توسط ابلیس، آخرین شام عیسی، مصلوب شدن و دفن عیسی، معراج عیسی و تشکیل می دهد.
بر دیوار شمالی داخل کلیسا، تصاویر رستاخیز نقاشی شده است. بالای آن بهشت، که در آنجا رستگان وارد می شوند و در قسمت پایین دوزخ مهیب که آتش زبانه می کشد، اژدهای چند سر و دیوهای رم کرده، فرشتگان از بالا گناهکاران را به حفره در می اندازند و ... نقاشی شده است.
شکوه این کلیسا، قسمتی از لطافت روح هنرمندان اقلیت اصفهانی را نشان می دهد