خانم‌های بارداری که دچار عفونت ادراری می‌شوند ممکن است دچار سقط، زایمان زودرس و تولد نوزادی با وزن کم شوند. در خانم‌هایی هم که بیش از 3 بار یا بیشتر ابتلا به عفونت ادراری اتفاق افتاده است، احتمال ادامه عفونت ادراری، زیاد است. گفت‌وگویی با دکتر محمدرضا صفری‌نژاد، استاد دانشگاه، جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری داشتیم تا با عفونت ادراری و علایم آن بیشتر آشنا شویم.
سلامت: آقای دكتر! چه عواملی باعث عفونت ادراری می‌شوند؟
علت بیشتر عفونت‌های ادراری باکتری‌ها هستند. دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، حالب، مثانه و مجرای ادراری است. ادرار در کلیه‌ها تولید و به‌وسیله حالب‌ها به مثانه حمل و در آنجا ذخیره و سپس در موقع لزوم از طریق مجرای ادراری دفع می‌شود. کلیه‌ها و حالب‌ها را دستگاه ادراری فوقانی و مثانه و مجرای ادراری را دستگاه ادراری تحتانی می‌گویند. هر کدام از این قسمت‌ها می‌توانند دچار عفونت شوند.
آنچه در خانم‌ها تحت عنوان عفونت ادراری گفته می‌شود، بیشتر عفونت دستگاه ادراری تحتانی است. پرخطرترین عفونت، عفونت کلیه‌هاست که اغلب به دنبال عفونت مثانه اتفاق می‌افتد. عفونت ادراری در خانم‌های بالغ خیلی شایع‌تر از دختر بچه‌هاست، ولی اگر کودکی دچار عفونت ادراری شد، باید آن را جدی گرفت زیرا ممکن است نشان از وجود یک بیماری پس زمینه‌ای مهم باشد.
سلامت: آیا رفتارهای خود فرد نقشی در ابتلا به عفونت دارد؟
ادرار انسان در حالت طبیعی استریل و عاری از هر نوع میکروب و آلودگی است. پس از ادرارکردن نیز چون ناحیه به ادرار استریل آغشته است، هیچ نوع میکروبی به محل اضافه نمی‌شود. گاهی بعضی از خانم‌ها با انجام اقداماتی مثل شستن خود با بعضی از محلول‌ها، در حقیقت با دست خود ناحیه مربوطه را آلوده به میکروب می‌کنند.
عفونت وقتی اتفاق می‌افتد که باکتری خود را به مثانه برساند و در آنجا تکثیر شود. میکروب از دهانه خروجی مجرای ادرار وارد مجرا می‌شود و رفته‌رفته به‌طرف عقب به‌داخل مثانه پیشرفت می‌کند و ممکن است از مثانه به سمت بالا یعنی به طرف کلیه‌ها سرایت بکند. همچنین در صورتی كه در مراکز پزشکی برای بیمار سرم تزریق می‌شود، باید کاملا استریل باشد و برای استریل‌شدن آن تمهیدات خاصی در کارخانه سازنده در نظر گرفته شود.
سلامت: شایع‌ترین عامل عفونت در خانم‌ها چیست؟
علت بیش از 90 درصد عفونت‌های ادراری در خانم‌ها، یک باکتری به نام «ای‌کولای» است. شایع‌ترین عامل عفونت ادراری در خانم‌ها باکتری‌های روده هستند که در پوست اطراف مقعد و اطراف دهانه واژن زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها به‌صورت طبیعی در روده بزرگ و اطراف مقعد وجود دارند و می‌توانند از نواحی اطراف مقعد به طرف مجرای ادرار حرکت كنند و وارد سیستم ادراری شوند. 2 علت شایع عفونت ادراری در خانم‌ها، بهداشت نامناسب ناحیه و رابطه زناشویی است. حین رابطه زناشویی ممکن است باکتری‌های اطراف دهانه واژن و داخل واژن به طرف مجرای ادراری رانده شوند. عده‌ای از خانم‌ها پس از هر بار رابطه زناشویی دچار عفونت ادراری می‌شوند.
سلامت: آقای دكتر! چه عواملی خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد؟
به عواملی كه خطر ابتلا به عفونت ادراری را در خانم‌ها افزایش می‌دهند، عوامل خطرساز می‌گویند. مهم‌ترین آنها عبارتند از:
هر نوع بیماری‌ای که باعث ایجاد انسداد در مسیر خروجی ادرار شود، مثل سنگ ادراری
بیمارانی که سیستم ایمنی آنها آسیب دیده باشد، مثل افرادی که مبتلا به ایدز هستند یا افرادی که از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مثل کورتون استفاده می‌کنند.
افرادی که مبتلا به بیماری دیابت یا مرض قند هستند.
خانم‌هایی که برای پیشگیری از بارداری از دیافراگم استفاده می‌کنند.
افرادی که در مکان‌های به‌خصوص مثل آسایشگاه سالمندان نگهداری می‌شوند.
کاهش هورمون استروژن در خانم‌های یائسه، سیستم ادراری را مستعد عفونت می‌كند.
وجود اختلال آناتومیک در دستگاه ادراری، مثل تنگی حالب، وجود حالب‌های دوگانه و....
سلامت: چرا زنان بیشتر از مردان دچار عفونت ادراری می‌شوند؟
علت اینكه احتمال ابتلای خانم‌ها به عفونت ادراری بیشتر از مردان است به 2 خصوصیت آناتومیک در خانم‌ها مربوط است؛ یكی به دلیل مجاورت مجرای ادراری به ناحیه مقعد و دیگری طول کوتاه مجرای ادراری در خانم‌ها. کوتاهی مجرای ادراری در خانم‌ها، باعث می‌شود میکروب‌ها به راحتی بتوانند خود را از محیط خارجی به داخل مثانه برسانند.
یعنی مسافتی که باید باکتری طی كند و خود را به مثانه برساند، خیلی کوتاه‌تر و راحت‌تر از مردان است. چون مجرای ادرار در خانم‌ها در مجاورت نزدیک راست روده (مقعد) قرار دارد، باکتری‌های روده هم می‌توانند به راحتی بالا بروند و وارد مجرای ادراری خانم شوند. عامل دیگر رابطه زناشویی است. حین رابطه زناشویی، باکتری‌ها به‌راحتی از محیط خارج به داخل مجرای ادراری رانده می‌شوند. عده‌ای از خانم‌ها ممکن است برای پیشگیری از بارداری از دیافراگم استفاده کنند.
دیافراگم از داخل واژن به مجرای ادرار فشار وارد می‌كند و آن را به‌طور نسبی می‌بندد. این مساله باعث می‌شود هنگام ادرارکردن تخلیه مثانه کامل نباشد و همیشه مقداری ادرار داخل مثانه باقی بماند. اگر ادرار داخل مثانه بماند، با گذشت زمان عفونی می‌شود و فرد به عفونت ادراری مبتلا خواهد شد.