صفحه نخست » جزییات-خبر » زیست محیطی

سبزپرس- گروه محیط زیست طبیعی، حمید وکیل :چند سالی است که در خبرها، از مرگ‌ومیر مرموز یک گونه خاص ماهی در دریاچه زریوار گفته میشود اما عامل اصلی مرگ و میر آنها روشن نیست. عوامل فيزيولوژي و اكولوژي چنان دست بدست هم داده‌اند كه این ماهي با مقاومت بالا در برابر شرایط سخت زیستی، در اين درياچه تلفات داشته باشد. اینکه اين موقعيت چه پرسش‌هاي علمي را بوجود آورده است همچنین دلایل مرگ و میر ماهیان، پیچیدگی‌های شرایط زیستی آبزیان و طبیعت اکوسیستم ها در گزارش آمده است.

برای چندمین بهار پی درپی، شماری از یک گونه خاص از ماهی در دریاچه زریوار تلف می‌شوند که عامل اصلی مرگ و میر آنها روشن نیست. عوامل فيزيولوژي و اكولوژي چنان دست بدست هم داده‌اند كه ماهي با مقاومت بالا در برابر آلودگي، دماي پايين و اسيدي بودن آب، در اين درياچه تلفات داشته باشد. اين موقعيت چه پرسش‌هاي علمي را در كنارمان دست نخورده باقي گذارده است؟ مي‌توان فرض كرد كه به‌صورت طبيعي مرده باشند؟ ماهیان برخلاف تصور رایج موجودات پیچیده‌ای اند. اکوسیستم‌ها هم.

در فاصله سه کیلومتری شهر صد ساله مریوان در دره‌ای میان کوه‌های پوشیده از درخت‌های بلوط، زالزالک و گلابی وحشی، دریاچه‌ای یک میلیون ساله یکی از منحصربفردترین اکوسیستم‌های آب شیرین را در جهان بوجود آورده است.
زریوار (یا زریبار که هر دو به کسر ز رایجترند) بخاطر وضعیت جغرافیایی و اقلیمی از تنوع بالایی برخوردار است. ۱۴۴ گونه گياهي و ۱۵۳ گونه‌های جانوری ازجمله پرندگانی چون سنقر تالابی، پستاندارانی همچون گربه وحشی تالابی و سگ آبی و ۱۱ نوع ماهی در  زریوار زندگی می‌کنند.
علاوه بر اینکه زریوار بعنوان یک واحد اکولوژی و یک سیستم آبی مطرح است برای مردم منطقه نیز اهمیت بسیاری دارد. از جمله تامین پروتئين سفید، استفاده های گردشگری و تامین آب برای کشاورزی و باغداری دشت زریوار. به گفته خيرالله مرادي رئيس اداره كل محيط زيست استان كردستان در سال 1385 به خبرگزاري ميراث فرهنگي:« طبق برآورد ما اين تالاب سالانه به‌طور مستقيم بيش از يك ميليارد تومان بهره‌ اقتصادي براي استان در بر دارد كه بيش از ۴۲۰ ميليون تومان آن از فروش ماهيان تالاب است.»
این فعالیت‌های شیلاتی در دریاچه از دیرباز با صید ماهیان بومی، به ویژه سیاه ماهی ها وجود داشته است. شرکت شیلات - که از سال ۱۳۳۲ دومین صنعت ملی شده ایران به حساب می‌آمد-  سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۰ در سد سنگسر و پل آستانه برای حفظ ذخایر با ارزش ماهیان خاویار و پرورش کپورماهیان، کارگاه‌هایی را برای پرورش ماهی برپا کرده بود، اما برای افزایش صید و میزان اشتغال در جامعه حاشیه دریاچه زریوار، نسخه دیگری اجرا شد. از سال ۱۳۵۶ که کپور ماهیان پرورشی به دریاچه معرفی شدند، تاکنون ماهی آمور سفید، کپور آیینه‌ای، کپور معمولی، کپور علفخوار، گاموزیا آفینیس و کاراس بعنوان گونه های غیر بومی به مجموعه ماهیان بومی دریاچه (سیاه ماهی خالدار، سیاه ماهی معمولی، مارماهی و عروس ماهی) افزوده شده‌اند. افزون بر این ماهی‌ها یک گونه میگوی غول پیکر آب شیرین نیز به دریاچه معرفی شده است.
دکتر عبدلی استاد دانشگاه شهید بهشتی می گوید: «گونه های غیربومی اکنون یکی از چهار چالش اصلی محیط زیست بشمار میرود. یعنی معرفی گونه‌های غیربومی در کنار گرمایش زمین و بهره‌برداری نادرست انسان، حفاظت و تنوع ریستی را به خطر انداخته است. از نظر دکتر عبدلی معرفی گونه‌های غیربومی برای هیچ اکوسیستم آبی در ایران قابل توجیه نیست. به گفته ایشان «از آنجا که خود اکوسیستم تولید طبیعی دارد. به جای افزایش تولید ماهی‌های بومی، با افزودن گونه‌های دیگر ما درواقع تنها سهم تولید را تغییر داده‌ایم. با این کار سهم تولید ماهی های دیگر کم می‌شود و سیستم طبیعی بهم میخورد. »
در سال 1371 و همزمان با انتقال بچه ماهی کپور به دریاچه زریوار کاراس نیز بصورت ناخواسته وارد دریاچه شده است. با وجود مقاومت بالای این ماهی به آلودگی، اسیدی شدن، دمای پایین آب،  در زریوار دوبار تلفات دارد. مرگ اول در روزهای آغازین بهار و با ورود طغیان‌های فصلی و مرگ دوم در میانه اردیبهشت ماه. 
مرگ ومیر فصلی ماهیان در بهار، تابستان و زمستان شناخته شده اند. می‌شونداما مرگ تکراری یک گونه ریشه در تاثیراتی دارد که بر شرایط پیچیده اکولوژیکی و فیزیولوژیکی آبزیان وارد آمده است.
مرگ زمستانه
مرگ زمستانه متداول‌ترین نوع مرگ ماهیان در دریاچه‌های طبیعی و استخرهای پرورش ماهی به ویژه در مناطق سردسیری است. نتایج مرگ زمستانه معمولا در بهار و با آب شدن یخ‌ها مشخص می‌شود. ماهیان بزرگتر بدلیل نیاز بیشتر به اکسیژن اولین قربانیان هستند که بر اثر خفگی میمیرند.
مرگ زمستانه با تجمع ماهیان مضطرب در اطراف روزنه‌های یخ به منظور یافتن اکسیژن آغاز شده و به تعداد زیادی ماهی مرده و بادکرده که در اوایل بهار بر روی آب می‌‌آیند منتهی می‌شود. از آنجا که آب دریاچه زریوار از بارش و چشمه‌های کف‌جوش تأمین می‌شود، دارای آبی شیرین است و بهمین دلیل در  زمستان‌ها سطح دریاچه کاملاً یخ می‌بندد.
هنگامیکه دریاچه یخ بزند آب تماس خود را با اکسیژن از دست می‌دهد و امکان جایگزین شدن اکسیژن مصرف شده از طریق هوا از میان میرود. اوضاع از این هم بدتر می‌شوداگر برف روی یخ را نیز بپوشاند. لایه برف میزان نور خورشید را که به گیاهان آبزی میرسد کاهش می‌دهد در نتیجه فتوسنتز و تولید اکسیژن نیز کاهش می‌یابد. فرآیندی که در آن  گیاهان از نور خورشید و دی اکسید کربن برای تولید بافت گیاهی و اکسیژن استفاده می‌کنند. این در حالی است که مصرف اکسیژن ادامه دارد. این شرایط موجب می‌شود که آب دریاچه‌های یخ زده از اکسیژن تهی می‌شود. دریاچه های کم عمق و پر کار در شرایط نامساعدتر هستند. زیرا ذخیره اکسیژن آنها کم و میزان تجزیه گیاهان در آنها بالاست و میدانیم که تجزیه گیاهان به میزان زیادی اکسیژن نیاز دارد. این زمان حساس‌ترین و بهترین زمان برا ی نظارت بر مقدار اکسیژن دریاچه‌های مستعد است. گردشگرانی که در زمستانها روی دریاچه مشغول اسکی می‌شوند، فکرش را هم نمی‌کنند که چه کنش و واکنشی زیر یخ درجریان است.
حساس‌ترین گونه به اکسیژن در میان ماهیان قزل‌آلا ست. در حالیکه خانواده کپورماهیان (مانند ماهی سفید دریاچه خزر) به توانایی شان در سازگاری با شرایط کم اکسیژنی (بی هوازی) شناخته شده اند. کپورماهی کاراس ( Carassius Carassius)  در این خانواده در تحمل شرایط بی‌هوازی از همه سرآمدتر است بطوريكه حتی اگر محیط آبی خشک شود در لجن هم می‌تواند به زندگی خود ادامه می‌دهد. به همین دلیل به ماهی باتلاقی نیز معروف است. دکتر عبدلی میگوید :«کاراس در ایران وجود ندارد. گونه‌ای که به این نام معروف است کراسيوس گيبليو (Carassius Giblio) است که تقریبا همه آبگیرهای کشور را فرا گرفته است ». این ماهی که در ايران بيشتر ابه ماهی حوض معروف است، از لحاظ تغذیه و مقاومت بسیار شبیه گونه کاراس است. با این حال چنانچه کم اکسیژنی آب عامل مرگ بوده باشد، ماهی کاراس بايد آخرین ماهی بود که تلف می‌شد.
برخی لاک پشت ها و وزغ ها هم میتوانند دوره های طولانی بدون اکسیژن را سپری کنند. البته با تعطیل کردن فعالیت‌های حیاتی خود. اما ماهی کاراس با تغییر شکل فعالیت‌های فیزیولوژیکی خود از عهده شرايط بي‌اكسيژني برمی‌آید. همین ویژگی منحصربفرد، این جاندار را برای زیست‌شناسان بسیار جذاب کرده است.
راهکار سازگاری با کم اکسیژنی، ذخیره‌سازی گلیکوژن است. ماهی برای فعال نگه داشتن اعضای مهم بدنش چون قلب و مغز در شرايط بي‌هوازي، در ماه‌های پر غذا کربوهیدرات‌ها (مواد قندی) را به شکل گلیکوژن در جگر و ماهیچه خود ذخیره می‌کند. در واقع همچون ماشینی که شیوه تولید انرژی و سوختش را بتواند عوض کند، ماهی از سوخت گلیکوژن  در یک چرخه متابولیسم بی‌هوازی - بدون نیاز به اکسیژن برای اکسیداسیون گلوکز - استفاده می‌کند تا با انرژی آزاد شده از شکستن گلوکز و اتانول، انرژی خود را در شرایطی که امکان تامین اکسیژن در متابولیسم هوازی برای سوراندن گلوکز نیست فراهم آورد.
همان سازوکاری که در وضعیت فعالیت شدید بدنی در انسان نیز رخ می‌دهد. هنگامیکه ماهیچه انسان نمی‌تواند با استفاده از اکسیژن موجود در خون، انرژی لازم را برای فعالیت شدید خود به‌دست آورد به تامین آن را از راه واکنش بي‌هوازي تامين مي‌كند.
خیرالله مرادی، عامل اصلی مرگ تكراري كاراس در اوايل بهار را تغییرات دمایی مي‌داند. «با پايان يافتن فصل زمستان و گرم شدن هوا، اين گونه ماهي در مقابل اين تغييرات مقاوم نبوده و در نتيجه تلف مي‌شوند.» اما از آنجا که تکامل، همه گونه‌های ماهی‌ها را برای تغییرات فصلی چنان سازگار کرده است که بتوانند از فصلی به فصل دیگر روزگار بگذرانند ، نمیتوان پذیرفت که علت مرگ ماهی تغییر فصل باشد. ضمن آنکه به گفته دکتر عبدلی «تلفات كاراس جای دیگری دیده نشده اما مشبهه اين رخداد براي ماهي ديگري به نام گامبوزیا آفینیس در دریاچه چغاخور در شهرکرد افتاده است كه دليل آنهم مشخص نیست.» گامبوزیا ماهي بود كه از ایالت‌های جنوبی آمریکا به جهت تغذیه از لارو حشرات، برای مبارزه با پشه مالاریا (آنوفل) به اروپا و بعدها از اروپا به کیاشهر در شمال ایران آورده شد. در سال 1346 برای همین منظور از مانداب انزلی به استانهای جنوبی که مشکل شدید مالاریا داشتند فرستاده شد و بسیار کارآمد واقع گردید. هم‌اکنون اين ماهي هم مانند كاراس در بیشتر اکوسیستم‌های آبی کشور وجود دارد که ضمن رقابت غذایی با بسیاری از گونه‌های بومی خود مصرف برخی اردک ماهیان قرار میگیرند.
مرگ بهاره
ماهیان در پایان زمستان به دلیل کاهش میزان تغذیه ضعیف می‌شوند. اين درحالي است كه با گرم شدن آب سوخت و ساز بدن افزایش مي‌يابد و ماهي به انرژی بیشتری نیاز می‌شودپيدا مي‌كند. اين مرگ بهاره است. در این شرایط ماهیان ضعیف‌تر میمیرند.  قربانیان مرگ بهاره معمولا ماهیانی هستند که در بهار تخم‌ریزی می‌کنند. به گفته آقای کانی‌سانانی  مدير سازمان مردم نهاد سبز چيا در مريوان، زمان تخم‌ریزی کاراس در زریوار تا ۱۵ اردیبهشت است. حال آنكه پس از اين تاريخ است كه درياچه از غذا غني مي‌شود.  از حدود ۲۰ اردیبهشت فیتوپلانکتون‌هادر دریاچه رشد می‌کنند و در پي افزایش آنها، شمار زئوپلانکتون‌ها هم افزایش می‌یابد و بنابراین  ديگر ماهی‌ها پس از حضور پلانکتون‌ها تخم‌ریزی مي‌كنند. کاراس که عموما زئوپلانکتون خوار است در شرایطی که تخم‌ریزی ضعیفش کرده، با نبود تغذیه مناسب زودتر از دیگر گونه‌ها از پا در می‌آید. اين مي‌تواند دليل مرگ دوم باشد. معروف قادری سرپرست اداره کل محیط زیست شهرستان مریوان، در گفتگو با روزنامه روزگار دلایل دیگری را برای مرگ اول برشمرده است: «هرساله با شروع فصل بهار و سرازیر شدن آب رودخانه‌های فصلی به دریاچه زریوار، به میزان زیادی گل و لای وارد دریاچه می‌شود که موجب کدورت شدید آب دریاچه و به دنبال آن کمبود اکسیژن و تغییرات ph را درپی دارد.»  اما ايتت اتفاق چگونه مي‌تواند رخ دهد. البيه گل‌و‌لای مانع رسیدن نور خورشید به گیاهان آبزی لایه‌های زیرین شده و فتوسنتزشان را کمتر می‌کنند. اما چنانچه دریاچه‌ای در چندين روزهای متوالی گل‌آلود بماند، تولید اکسیژن آن كم مي‌شود. از سوي ديگر آبهای خروشان رودخانه‌هاي فصلي هنگام ورود به درياچه بدلیل آنکه به شدت با هوا مخلوط شده‌اند، جذب اکسیژن افزايش داده‌اند. هرچند كه با افزایش املاح در آب، قابلیت انحلال اکسیژن نیز کاهش می‌یابد.
ورود رودخانه‌های فصلی به دریاچه می‌تواند پی‌آمد دیگری نیز داشته باشد؛ «فرایند واژگونی». پلانکتون‌ها دارای دوره زندگی کوتاهی بوده و بنابراین دریاچه همراه یک ریزش همیشگی از پلانکتون‌های مرده به سمت منطقه کف دریاچه وجود دارد که در آنجا با تجزیه شدن به سرعت سبب تهی شدن آب از اکسیژن می‌شوند. جابجایی آب باعث آمیزش آب لایه‌های فوقانی با زیرین شده که منجر به بالا آمدن آب کم اکسیژن و حاوی گازهای سمی تولید شده از واکنش تجزیه بی‌هوازی مواد آلی بوسیله باکتری‌های گوگردی بشود. ریزش بارانهای سرد یا ورود جریان آبهای سطحی سرد می‌تواند باعث این اختلاط شود. چنانچه دریاچه شرایط واژگونی را داشته باشد، نبايد ماهي كاراس كه به آلودگي و كم اكسيژني مقاوم است از ميان مي‌رفت.
ورود گل‌و‌لای نمی‌تواند تغییرات PH آب را به دنبال آورد، مگر آنکه عامل اسیدی یا قلیایی خارجی از این طریق وارد دریاچه بشود.
علاوه بر این دمای پایین آب در این فصل‌ها، فعالیت باکتریایی هوازی که در آن آمونیاک به شکل بی‌ضرر نیترات تبدیل می‌شود را نیز کند می‌کند. این واکنش‌های شیمیایی تلفات ماهیان را در پی خواهد داشت. بیماری نکروز آبششی در ماهیان به‌ویژه کپور ماهیان ناشی از افزایش PH و آمونیاک آب است که با تورم آبشش و کم خونی سبب  تلفات زیاد ماهي‌ها مي‌شود. از آنجا كه عمل دفع ترکیبات ازته (آمونیاک) از راه آبشش متاثر از PH آب و غلظت آمونیاک موجود در آب میباشد ، می‌تواند عمل دفع را با اختلال همراه كرده و عامل مرگ‌ومیر ماهیان بشود.
درحاليكه حالت اسیدی شدن آب (پایین بودنPH) باعث ته نشین شدن ببیشتر خاک‌برگ‌ها و دیگر مواد رنگی معلق در آب و شفاف شدن رنگ آب دریاچه (بجای قهوه‌ای شدن) می‌شود. اما این در حالی است که اسید طی چندین روز بتواند در آب این اثر را اعمال کند. یعنی رنگ آب دریاچه‌ها با میزان PH رابطه دارد. اما رنگ آب رودخانه‌های پرخروش و کدر رنگ شده بهاری نمی‌تواند رابطه معناداری با PH داشته باشد. مگر آنكه مواد اسيدي يا قليايي وارد رودخانه شده باشند. تغییرات PH با PH سنج قابل اندازه‌گیری است. هر چند كه از تاثيرات اسیدی شدن آبگیرها نيز قابل بررسي است؛ کاهش رنگ آب و افزایش غلظت فلزات کلسیم، منگنز، آلومینیوم ، آهن و مواد ارگانیک معلق.
نمونه آب به گفته آقای قادری برای اداره کل دامپزشکی و اداره کل محیط زیست فرستاده شده است.
در کشورهای اسکاندیناوی به دلیل آلودگی هوا ناشی از صنایع آلوده کننده، آب رودخانه‌های سطحی اسیدی می‌شد. آلودگی که وارد برف‌ها شده بود با آب شدن برف‌ها در بهار و در زمان تخم ریزی ماهیانه موجب اسیدی شدن اکوسیستم‌های آبی حوزه‌های آبریزشان می‌شدند. در PH پایین اکسید آلومینیوم Al(OH)3 حل شده در آب بر روی آبشش‌های ماهی رسوب نموده و سبب اختلال در سیستم تعادل گازیماهی می‌شود و چنان فشار فیزیولوژیکی بر ماهی میگذارد که موجب مرگ آن خواهد شد.
در هر حال بر اساس پژوهش های انجام شده زیست‌شناسی در جهان ماهی كاراس در برابر تاثیر کوتاه مدت اسیدی شدن آب نیز به نسبت گونه های دیگر مقاوم‌تر میباشد. کاراس با کاهش کلرید در پلاسمای خون و افزایش غلظت گلوکز، کورتیزل، هوماتولیک و هموگلوبین خون و بزرگتر کردن جگر، در برابر فشارهای ناشی از اسیدی شدن در درازمدت مقاومت پيدا كرده است. بنابراین چنانچه آب درياچه اسيدي شده باشد نیز ماهی کاراس نباید زودتر و بیشتر از دیگر گونه‌ها تلف می‌شد.
بظور كلي ويژگي‌هاي ثابت اكولوژيكي يك آبگير در تنوع و جمعیت گونه‌ها تاثير مي‌گذارد. مثلا دریاچه‌های مستعد برای مرگ زمستانه را از ترکیب جمعیت ماهیان میتوان شناخت. در این دریاچه ها انواع مقاوم فراوانتر و انواع حساس کمیاب اند. یا همين اسیدی بودن؛ در آبگیرهای فنلاند که در تابستان‌ها به خاطر بی‌بارانی و گرمای هوا حجم آب آبگیر کاهش پیدا می‌کند،  PH آب کمترین مقدار خود (PH=۴) را دارد. همين چند ماه محیط اسیدی کار چنین اکوسیستم‌هایی را به جایی رسانده که تنها گونه ماهی آنها ماهی کاراس باشد و دیگر گونه‌ها نتوانند در چنین شرایطی زندگی کنند. درحاليكه در زمستان‌ها به دلیل کم شدن مصرف اکسیژن آبزیان و افزایش بادها که سبب به هم خوردن سطح آب و جذب اکسیژن بیشتر در آب سرد -که ظرفیت بیشتری هم نسبت به آب گرم دارد- می‌شود، مقدار اکسیژن محلول در آب بالا میرود.
اسیدی بودن آب روی فیتوپلانکتون‌ها (زیرگیاهان شناور) و زئوپلانکتون‌ها (زیرجانوران شناور مانند آرتمیای معروف دریاچه ارومیه) اکوسیستم نیز که منبع تغذیه ماهی‌های دیگر در هرم غذایی اند تاثیر دارد. در زریوار ۵ گونه فیتوپلانکتون و 17 گونه زئوپلانکتون شناسایی شده ‌اند.
ذخيره گليكوژني پايين ماهي
فرضيه ديگري كه ميتواند دليل مرگ اول باشد حاصل از مجموعه عوامل فيزيولوژيكي ماهي كاراس و عوامل اكولوژيكي زريوار است. مصرف اکسیژن با دمای آب رابطه مستقیم دارد. مقدار گلیکوژني که برای ۱۶ ساعت فعاليت مغز در زمستان بی‌هوازی که درخواست انرژی پایین است، كتفي است، ماهی را تنها ۸ دقیقه در تابستان با همان اندازه اکسیژن نگه میدارد. به این ترتیب با ورود رودخانه‌های بهاری درخواست انرژی بالا رفته و ماهی که نتوانسته اندوخته گلیکوژنی مناسبی برای خود فراهم آورد، نمی‌تواند پلسخگوي این خواست فیزیولوژیکی باشد.
بر اساس مقاله «تاثیر فعالیت‌های انسانی بر محیط زیست منبع آبی دریاچه زریوار... » که در همایش ملی مدیریت اراضی، فرسایش خاک و توسعه پایدار در سال 13 ارایه شده است، «هر سال حدود .. سانتي متر به عمق درياچه در اثر ورود رسوبات از اراضي بالا دست افزوده مي شود و رسوبات كف ضخيم تر مي گردند. اين مهم باعث فقر غذايي در كف و كاهش نفوذ اكسيژن در لايه آبي نزديك به كف مي گردد.»
در دریاچه‌ای که از کف دچار آسیب جدی شده باشد، یک زمستان کم اکسیژن و کم غذا وضعیت ماهی را چنان بحرانی مي‌كند که با ورود آب گرم سطح زمين به دریاچه، ماهي ديگر توان چندانی برای تولید انرژی از مانده اندوخته اندک گلیکوژن زمستانی خود را ندارد.
دکتر عبدلی این فرضیه را در کنار دیگر موارد مطرح بعنوان آنکه می‌تواند علت مرگ باشد، مي‌بيند و مي‌گويد: «این هم می‌تواند به عنوان یک فرضیه مطرح باشد. ماهی حوض تولید مثل بکرزایی دارد که باعث می‌شود جمعیتش بسیار زیاد شود. منابع غذایی اندک، جمعیت بالا، یخ زدگی زمستان، ماهی را مجبور می‌کند از اندوخته غذایی اش استفاده کند که باعث می‌شود ضعیف بشود و با یک شوک دمایی از پا درآید.
معلوم شد که این ماهی ویژگی شگفت‌انگیز بكرزايي را هم دارد. در بکرزایی عمل تولید مثل جاندار بدون لقاح انجام مي‌شود و از تخمک ماده به تنهایی، جاندارنی تازه همانند مادر، تکثیر پیدا می‌کنند. در برخی گیاهان و جانوران اینگونه تولید مثل غیرجنسی هم دیده شده است. برخی گونه‌های ماهی استخوانی (مانند مولی)، حشرات (مانند  زنبورها)، دوزیست‌ها و خزندگان (مانند سوسمار کومودو و مارهای خانواده تیفلوپیده) و پرندگان (مانند بوقلمون و حتی مرغ خانگی) مثالهایی اند که در آنها بکرزایی هم دیده شده است. در این روش تولید مثل جمعیت ماده‌ها بسیار افزایش پیدا می‌کند.
با آنکه از میان ماهیان دریاچه سیاه ماهی هم به کف وابسته است، چنانچه مطالعه‌ای بتواند وابستگی کاراس زریوار را به کف دریاچه روشن سازد، میتوان با دقت بیشتری این فرضیه را بررسی کرد.
جالب آنکه ماهی های تلف شده در اطراف رودخانه فصلی زریبار و قسمتی از آبهای ساکن و کم عمق کناری بیشتر بوده‌اند. یعنی جاییکه آب گرم وارد دریاچه شده و ماهی را به مصرف انرژی بیشتر وادار کرده است.
بنابراین هرچند تغییرات دمایی علت مرگ نبوده است اما ماشه را کشیده است. با چنین فرضی، مهمان ناخوانده دریاچه زریوار با مرگ خود نشان می‌دهد که دریاچه از کف دچار آسیب جدی شده است. چنانچه گفته شد از این میان شماری دیگر هم که از این مرگ و میر جان سالم بدر برده اند اما نتوانسته‌اند تا فراهم شدن دریاچه برای تولید غذا سر کنند، در مرگ دوم از میان رفته اند.
در اين آسيب خوردن كف درياچه، انسان مهمترين عامل بوده است؛ در همان مقاله با استفاده از یک روش تحلیل آماری روی داده‌های نمونه‌برداری شده از رواناب‌های حاصل از بارش، سهم كاربري‌هاي گوناگون  در تولید ذرات معلق بدست آمده، نشان داده شده است که سهم دخالت انسان و تغییر کاربری زمین‌های طبیعی به کشاورزی و شهر از دیگر کاربری‌ها (کاربری جنگل، چمنزار و مرتع، باغات و کشاورزی، محدوده شهری و گردشگاه)بیشتر و مهمتر است.
در مقاله‌ای دیگر در همان همایش با عنوان «بررسی رسوب‌گذاری و اثرات آن بر محیط زیست دریاچه زریوار مریوان» با استفاده از مدل‌سازی بر روی داده‌های ایستگاه‌های رسوب‌سنجی و استفاده از عکس‌های هوایی نشان داده شده که فرسایش خاک آنچنان است که می‌تواند در عرض ۲۰ سال آینده بخش‌هایی از دریاچه را که حدود یک متر عمق دارند، پر کند و از آب خارج سازد. افزون بر آن این فرسایش هم زندگی گیاهان و آبزیان را تهدید جدی می‌کند و هم بر اراضی کشاورزی پایین دست دریاچه تاثیر مستقيم بر انسان خواهد داشت.
اينها درحالي‌اند كه با وجود مخالفت سازمان محیط زیست کردستان، ساخت کانال انحرافی رودخانه قزل‌چه‌سو برای انتقال آب به دریاچه زریوار توسط  وزارت نیرو، رسوبات این رودخانه را وارد دریاچه می‌کند. جالب آنکه از زمان ساخت این کانال در ۷ سال پیش مرگ‌ومير كاراس اتفاقی میافتد. این را آقای کانی‌سانانی اعلام می‌کنند. به گفته ایشان رسوب جامد اندازه‌گیری شده این رودخانه به دریاچه سالانه ۱۸ تا ۳۲ میلیمتر است.
انجمن سبز چیا هم عامل مرگ‌و‌میر را همین رسوبات میداند. آبی که از زمین‌های گوناگون میگذرد می‌تواند موادی مثل شوری، گچ، آهک را شسته و همراه خود بياورد. اما چرا قربانی اين وضع کاراس است؛ ماهی‌اي که در برابر آلودگی مقاومت بیشتری دارد.
دکتر عبدلی میگوید: «شاید گونه‌های دیگر هم تلف شده‌اند. اما چون جمعیت کمتری دارند به چشم نیامده‌اند. اینکه تنها یک ماهی بمیرد کمی مشکوک است. اصلا شاید مارماهی هم مرده باشد که دیده نمی‌شود. چون لابلای گیاهان زندگی می‌کند و کیسه شنا هم ندارد که بالا بیاوردش.» بنابراین در كشف واقعيتي كه در درياچه رخ داده است، شیوه نمونه‌برداری هم مهم است. تله گذاری و استفاده از دستگاه الکتروشوک می‌تواندپاسخ دقيقتري براي اين پرسش فراهم آورد که تلفات ماهی ها از چه گونه‌هايي، چه جنسی، چه سن و چه اندازه‌ای بوده است.
 با این حال ایشان معتقد است «تنها به سراغ کاراس رفتن اشتباه است. کاراس تنها یک نشانه است است که در این محیط اتفاقات بدی افتاده است. باید با دیدگاه اکوسیستم محور جلو رفت. قضاوت دقیق را کسی می‌تواند بکند که اکوسیستم را در بعد کلی آن نگاه کند، نه کاراس را به دید کاراس ببیند.»
راه‌حل
نهادهای زیست محیطی مردمی (NGOها) بدلیل علاقه‌مندی فردی و سازمانی و نیز نزدیکی با زیست‌بوم‌ها، بهتر میتوانند اکوسیستم‌های منطقه خود را با فعالیت‌های میدانی زیرنظر بگیرند. درباره زريوار هم تنها انجمن زیست محیطی مریوان، انجمن سبز چیا  در اين زمينه نيز فعال بوده و توانسته با توجه به توان مالی محدود خود فهرستی از عوامل تهدیدکننده اكوسيستم دریاچه را بطور کامل شناسایی کند که در آن ردپای عوامل میکروبی نیز بعنوان علت مرگ ماهی‌ها دیده می‌شود. در واقع محصور بودن دریاچه بواسطه سد، از خروج آب جلوگیری مي‌كند و ماندن گیاهان پوسیده و ماهی‌های مرده در آب باعث غنی شدن آب از مواد غذایی و در عين حال بالا رفتن بار میکروبی برای  ماهی‌ها مي‌شود. یک پژوهش دانشگاهی نخستین بار در سال 1381ماهیان دریاچه را از نظر انگل شناسي مطالعه كرد و 14 گونه انگل را در زریوار شناسايي كرد.
با این حساب که این معمای جنایی همچنان حل نشده باقی می‌ماند. فرضیه‌های گوناگونی مطرح است که هر کدام کمبودهایی دارند و هیچکدام را نمیتوان بدون بررسی بیشتر با قاطعیت پذیرفت. پس راه‌حل چیست؟ چگونه می‌تواند این وضعیت آشفته سروسامان یابد.
راه‌حل پایش است. زیرنظر گرفتن اکوسیستم دریاچه. دکتر عبدلی می‌گوید: «برای اینکه با قاطعیت بتوان سخن گفت صددرصد نیاز دارد که محیط را بررسی کرد که چه اتفاقی افتاده. لازم است با نمونه‌برداری فاکتورهای اصلی فزیکی-شیمیایی آب مثل دما، PH، اکسیژن و فاکتورهای آبزی و وضعیت فیزیولوژیکی ماهی آنهم نه در یک دوره محدود، نشان داد كه چه اتفاقي افتاده است.» وي مي‌افزايد كه :«حتی میتوان از مکانیسم‌های دیگري مثل شاخص‌های زیستی، آلودگی و کیفیت آب ورودی را هم زیر نظر داشت تا ببینیم چه روندی طی شده  و در حال طي شدن است.»