پسرك با چشم‌های درشت و رنگی و مژه‌هایی كه تاب بلندی زیاد را نیاورده و فر شده است، سلام می‌كند. مؤدب و با احترام، سرش را زیرانداخته و با دست گونه راستش را می‌پوشاند تا چشم‌ها زخم بزرگ و قرمزرنگ روی گونه‌اش را نبینند، زخمی كه علاوه بر جسم، روح او را نیز آزرده است.
وقتی پسرك برای لحظه‌ای به قصد رفع خواب، دستش را از گونه‌اش برمی‌دارد، زخم، چهره كریه خود را نمایش می‌دهد و تو دلت می‌گیرد كه چگونه یك بی‌احتیاطی، ناآگاهی یا كاستی و سهل‌انگاری غیرمسئولانه از سوی كسانی كه مسئول هستند، این مخلوق زیبای خداوند را این گونه زخمی كرده است.
اما این زخم تنها یادگار "سالك"، بر تن تنها شهروند "شهریار" نیست، دست‌های همان پسرك و گونه و پیشانی خواهر كوچكش، بازوی مادر و زیر چشم پدرش و صورت و بدن بسیاری از اعضای جامعه كوچك شهریار، زیرگوش كلانشهر شیراز از گزند زخم در امان نمانده‌اند.
سالك، زخمی كه به واسطه طول مدت‌زمانی كه از ایجاد تا بهبودی به طول می‌انجامد، به این نام نامیده شده است، چه یادگارها كه بر صورت و اندام مردان و زنان شیرازی و آنها كه در نزدیكی این شهر سكونت دارند، نگذاشته و نمی‌گذارد! اما چرا باید در قرن 21 و در هزاره سوم میلادی، همچنان در كوچه پس كوچه‌های شیراز و شهر و روستاهای اطراف با وحشت از پشه خاكی قدم بزنیم.
به گزارش ایسنا، تعداد زیادی از دختران مدرسه‌های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه شهریار و لپویی(یكی از شهرك‌های اطراف شیراز) و حتی مدارس برخی نقاط حاشیه‌ای و شمالی شهر شیراز یا اثری از زخم را تا آخر عمر خواهند داشت یا به تازگی زخمی شده یا در خوشبینانه‌ترین حالت، یكی از اعضای خانواده، دست به گریبان این درد است.
تعریف بیماری
"لیشمانیوز"(سالك) مجموعه‌ای از بیماری‌های انگلی است كه در نوع جلدی یک بیماری مزمن پوستی است که به آن لکه سال، زخم سرخس و سالک مشهور بوده و عامل آن تك‌یاخته‌ای از جنس "لیشمانیا" است.
این بیماری قابل انتقال بین انسان و حیوان بوده و در برخی سگ‌سانان و جوندگان، مواردی از ابتلا به آن دیده شده است.
"لیشمانیوز" را بیماری وی‍ژ فصول گرم سال می‌دانند و از طریق گزش نوعی پشه به‌نام پشه خاكی به انسان منتقل می‌شود.
علائم بیماری "لیشمانیوز" جلدی
"لیشمانیوز" جلدی پس از گزش پشه ابتدا به شكل یك پاپول(برجستگی كوچك تحریك كننده) بروز كرده و به‌تدریج بزرگ شده و به زخمی بدل می‌شود كه خود به خود و ظرف چند هفته تا چند ماه و گاهی یکسال یا بیشتر بهبود پیدا می‌كند.
این زخم كه ظاهری نامطلوب دارد، لبه‌هایی برجسته و وسطی حفره ماننده دارد و در انواع سالك جلدی، ترشح یا بدون ترشح دیده می‌شود.
در موارد نادری در برخی افراد با عود بیماری و پس از بهبود ضایعه اولیه، در همان نقطه، برجستگی پاپول مجددا دیده شده و زخم دوره خود را تكرار می‌كند.
ضایعات ناشی از بیماری سالک
بیماری "لیشمانیوز" جلدی در ایران به دو شکل متفاوت روستایی(مرطوب) و شهری(خشک) طبقه‌بندی شده و در شیراز بیشتر موارد مرطوب آن دیده شده است.
راه انتقال بیماری(ناقل)
مهمترین راه انتقال این بیماری از طریق گزش پشه خاكی است.
این حشره كه ظاهری شبیه پشه آنوفل(مالاریا) دارد، در مكان‌های تاریك و مرطوب به خصوص در ابتدای‌لانه موش‌ها استراحت می‌كند و همچنین در بیابان‌ها و جنگل‌های بارانی نیز دیده می‌شود.
در اطراف شهرها معمولا پشه خاكی نیمه اهلی در نقاطی مانند زیر سنگ‌ها و نخاله‌ها كه مرطوب و تاریك است، زندگی می‌كند.
طول پرواز این حشره گزنده، حداكثر یك متر بوده و تا چندصد متری اطراف محل استراحت خود به‌صورت متناوب قادر به حركت است.
مخزن بیماری
براساس تحقیق‌های انجام شده، مخزن بیماری نوع شهری یا مرطوب "لیشمانیوز" سگها تشخیص داده شده‌اند، شیراز، اصفهان، نیشابور، مشهد، بم و كاشان به‌عنوان اصلی‌ترین كانون‌ها در این نوع از سالك عنوان شده است، اما در نوع روستایی یا خشك كه مهمترین كانون‌ها اصفهان، سرخس، تركمن‌صحرا و اسفراین در منابع ذكر شده و نام برده می‌شود، جوندگان، مخزن بیماری شمرده می‌شوند.
نوعی موش صحرایی به‌نام "رومبوس‌اوپیموس" و "مریونس لیبیكوس" و "مریوس‌هوریانه" و "تاترا ایندیكا" و دیگر انواع موش‌ها، از جمله مخزن‌های اصلی بیماری محسوب می‌شوند.
یكی از مهمترین مسایل در سالك، دوره طولانی بیماری است كه زمان پنهان آن 2 تا 8 ماه در منابع مختلف ذكر می‌شود، دوره‌ای كه در محل گزش یك نقطه جوش كوچك و قرمزرنگ ایجاد شده و كمی خارش دارد، اما فرد دردی احساس نمی‌كند.
بعد از آنكه جوش شروع به سفت شدن كرد و ملتهب شد، بیماری از مرحله كمون(پنهان) وارد مرحله بروز علایم می‌شود و از زخم مایعی ترشح شده و محل آن قرمز تیره یا قهوه‌ای می‌شود و در نهایت زخم سرباز كرده و با حاشیه‌ای نامنظم و برجسته شروع به رشد می‌كند.
بهبود زخم از مركز آن آغاز شده و بعد از 6 تا 12 ماه بهبود پیدا می‌كند، اما اثر آن مانند جای سوختگی به‌صورت مادام‌العمر بر پوست فرد باقی خواهد ماند.
اگر ساكنان قدیمی نقاطی كه به‌عنوان كانون بیماری در منابع درسی و تحقیقاتی از آنها نام برده شده است را مورد سئوال و معاینه قرار دهیم، بیشتر آنان سالك را می‌شناسند و بعضا اثری از این زخم بر بدن دارند. میزان وسعت ابتلا به سالك در دوران گذشته به‌حدی بوده كه برخی شاعران و نویسندگان در نوشته‌های خود به آن اشاره‌هایی كرده‌اند.
آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است، پیشگیری از ابتلا به این بیماری است، اقدامی كه با استفاده از راهكارهایی بسیار ساده قابل دستیابی بوده و هزینه‌های اندكی به همراه دارد.
شاید مهمترین هزینه پیشگیری از ابتلا به سالك، آموزش به مردم و اطلاع‌رسانی در خصوص این بیماری است، كاری كه لزوما به‌صورت پیوسته و مداوم و با استفاده از روش‌های مختلف اطلاع‌رسانی، باید انجام شود.
بهسازی و ترمیم شکاف دیوارها در مناطق مسکونی و نگهداری دام و طیور، بهسازی کانال‌های روباز، دفع صحیح فاضلاب و نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی، اتلاف سگ‌های ولگرد و مبارزه با جوندگان، تخریب و تسطیح اماکن مخروبه و متروکه، نصب توری ریز بر روی پنجره‌ها و درهای ورودی، استفاده از پشه بند معمولی و ترجیحا آغشته به حشره کش که برای مدت طولانی اثر آن باقی می‌ماند، استفاده از پمادها و مواد دور‌کننده حشرات هنگام استراحت و خواب در مناطق آلوده، پوشانیدن زخم‌های سالکی به منظور جلوگیری از آلوده شدن پشه خاکی‌های جدید و انتشار بیماری به دیگران، سمپاشی محیط‌های زندگی و استراحت پشه خاكی و ... از جمله راهكارهای پیشگیری است.
باید توجه كرد كه سمپاشی و مبارزه با ناقل و مخزن‌های بیماری باید به‌گونه‌ای انجام شود كه اتلاف همه را در پی داشته باشد، در غیراین صورت تنها كانون بیماری را از یك نقطه به نقطه‌ای دیگر منتقل كرده‌ایم.
كارشناسان بهداشت با قاطعیت می‌گویند، متاسفانه در شیراز و سایر شهرهای بزرگ، این موضوع رخ داده و به‌دلیل فعالیت‌های پیشگیرانه از جمله اتلاف سگ، مبارزه با جوندگان و سم‌پاشی‌های غیر اصولی، زمینه مهاجرت عامل و ناقل را فراهم كرده است و اكنون در اغلب روستاهای اطراف این كلانشهر، مردم با این بیماری دست و پنجه نرم می‌كنند.
بیماری سیاه یا "كالا‌آزار"
یك نوع از بیماری لیشمانیوز كه به لیشمانیوز احشایی معروف است، كالا‌آزار نامیده می‌شود، بیماری بسیار خطرناكی كه به‌دلیل نفوذ انگل تك‌یاخته‌ای، عامل بیماری به درون دستگاه گوارش فرد وارد شده و با ایجاد زخم در نواحی داخلی گوارشی، فرد را تا مرز مرگ همراهی می‌كند.
"كالا‌آزار" كه به سختی تشخیص داده می‌شود، تهدیدی جدی است، این یك هشدار از سوی كارشناسان بهداشتی است و باید آن را جدی گرفت.
در ایران و شیراز به‌دلیل دسترسی نداشتن به آمار دقیق و آمارگیری دقیق در خصوص بسیاری از بیماری‌ها مانند سالك و علی‌رغم تاكیدات وزارت بهداشت و دستگاه‌های بهداشتی بر لزوم آمارگیری توسط عوامل بهداشتی و درمانی در نقاط مختلف، متاسفانه آمار صحیحی از ابتلا به سالك و كالا‌آزار وجود ندارد.
به گزارش ایسنا، امروز اگر به روستاهای كوچك و شهرهای اطراف كلانشهر شیراز، خصوصا در نواحی شمال‌غرب، شمال و شرق این شهر، سركشی داشته باشم، شواهدی از وجود بیماری در این روستاها كه شرایط برای زندگی و حضور مخزن و ناقل بیماری وجود دارد، دیده می‌شود.
یكی از این روستاها، شهریار نام دارد، شهری كوچك در بیست و اندی كیلومتری شیراز، شهری كه بسیاری از كارمندان، معلمان و حتی ساكنان آن مداوم به شیراز سفر كرده و می‌كنند، این یك هشدار جدی به مسئولان بهداشتی است تا با اندیشیدن راهكاری عاجل، سدی غیرقابل نفوذ در برابر این بیماری ایجاد كنند.
به گزارش ایسنا، درمان بیماری سالك، در عین سادگی، طولانی مدت بوده و نیازمند ممارست فرد بیمار و پیگیری درمانگر است.
تحقیقات سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد كه "لیشمانیوز" در سال‌های اخیر به یكی از بیمای‌های مهم و با آماری بالا از موارد ابتلا تبدیل شده است.
براساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهان، "لیشمانیوز" اكنون به علت اهمیت بهداشتی و آمارهای ابتلای بالا، به یكی از 6 بیماری مهم مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان تبدیل شده است.
اگرچه مسئولان بهداشتی در ایران تاكید می‌كنند كه اقدامات انجام شده در حوزه پیشگیری از "لیشمانیوز"، فعالیت‌های گسترده‌ای بوده است، اما اینكه چرا سالك بازگشتی دوباره دارد، جای سئوال است.
افزایش موارد ابتلا به سالك در نقاطی كه قبلا كانون بیماری محسوب می‌شد، به صدا درآمدن زنگ خطر است، زنگ خطر خصوصا برای آنها كه سالك را به فراموشی سپرده‌اند.
به اعتقاد اكثر پزشكان متخصص و اساتید دانشگاه پزشكی، "لیشمانیوز" یك بیماری بسیار خطرناك است، بیماری مهمی كه باید مقامات بهداشتی در راستای مقابله با آن تدابیر لازم را اندیشیده و سریعا اجرایی كنند.
به گزارش ایسنا و براساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، ایران یكی از هفت كانون اصلی "لیشمانیوز" در جهان به‌شمار می‌رود و شیراز در این میان، یكی از كانون‌های اصلی و مهم كشور در این بیماری است. حال آنكه 80 كشور جهان با این مشكل بهداشتی دست به گریبان هستند.
خوب است تا قبل از آنكه شاهد افزایش تعداد مرگ و میر، معلولیت و مشكلات روحی و جسمی متعدد ناشی از "لیشمانیوز" باشیم، قدم‌های مطمئن خود را برای مقابله حساب‌شده و كارشناسانه با آن برداریم.
بی‌تردید یك مرحله از این گام‌ها، انجام اقدامات تحقیقاتی است كه پایه و اساس مقابله با عامل، ناقل، كانون‌های آلوده، همچنین تشخیص و درمان سریع بیماری در مبتلایان است.