برخی از دردهای شكمی، ساده و پیش‌پا افتاده‌اند و به درمان نیاز ندارند و خود به?خود هم بهبود می‌یابند اما گاهی دردهای شکمی، خطرناك و حتی كشنده هستند و اگر طی چند ساعت به كمك بیمار نشتابیم، جان و سلامت وی در معرض خطر قرار می‌گیرد....
دردهای خطرناك یا جدی، خصوصیاتی دارند كه توجه به آنها برای اقدام به موقع و مراجعه به پزشك مهم است.
شكم به حد فاصل بین پرده دیافراگم (پرده زیر ریه‌ها) تا ناحیه ورودی لگن گفته می‌شود و یك حفره تو خالی است كه برخی اندام‌های توخالی مثل بخش كوچكی از مری، معده، روده بزرگ و كوچك و نیز كبد، لوزالمعده طحال و كیسه صفرا در آن جای گرفته‌اند. در دو طرف مهره‌ها و در ناحیه پشت، كلیه و سیستم مجاری ادراری و كمی پایین‌تر و در ناحیه تحتانی شكم، رحم، تخمدان‌ها و ضمائم آن در جنس مونث قرارگرفته‌اند.
آسیب و اختلال عملكرد در هر كدام از این بخش‌ها باعث ایجاد درد می‌شود. از آنجا كه این اندام‌ها در كنار هم قرار گرفته‌اند، یكی از بهترین روش‌های اولیه برای تشخیص درد، توجه به علایم و نشانه‌های ظاهری است. دردهای شكمی متفاوت و از شایع‌ترین علل مراجعه بیماران به پزشك هستند. 13 نوع از آنها كه به پیگیری نیاز دارند عبارتند از دردهایی كه:
درد ارجاعی
منشأ این دردها از محوطه خارج شكمی است یعنی بیمار با درد شكم به پزشك مراجعه می‌كند و بعد از معاینه‌ها و آزمایش‌ها معلوم می‌شود مثلا درد مربوط به عفونت قسمت تحتانی ریه و در اثر سینه پهلو كردن بوده یا عفونت باعث انتشار درد به حفره شكمی شده است. این نوع دردها از نوع ارجاعی هستند.
درد شدید و نفس گیر
دردهای ناتوان‌کننده و شدید که فرد در اثر آن خمیده و دولا راه می‌رود، نمی‌تواند بخوابد یا قادر به حضور در محل كارش نیست، از نوع شدید هستند و به بررسی نیاز دارند.
درد متداوم
دردهای كوتاه‌مدت شكمی معمولا مهم نیستند مثلا تولید گاز زیاد در روده‌ها و حركات آن ممكن است درد ایجاد كنند و معمولا بعد از مدت کوتاهی، بهبود می‌یابد ولی تداوم آن می‌تواند مشكل‌ساز باشد، دردهای شدید عودكننده و طول كشیده از مواردی هستند که باید بررسی شوند.
درد همراه با تب
درد همراه با تب، درد غیرمعمولی و معمولا نشان‌دهنده وجود عفونت داخل بدن است. گاهی زخم‌های معده یا اثنی‌عشر دچار عارضه پارگی می‌شوند و در حفره شكم عفونت ایجاد می‌کنند. آبسه‌های داخل شکمی، التهاب کیسه صفرا یا لوزالمعده و سنگ‌های کلیوی که دچار عارضه شده‌اند، از علل مهم تب همراه با دل‌درد هستند و همگی بیماری‌های مهمی به شمار می‌روند.
درد همراه با زردی پوست
وجود درد همراه زردی پوست، به بررسی دقیق‌تر و گاه بستری بیمار نیاز دارد. این علامت می‌تواند به علت وجود سنگ كیسه صفرا، تكان خوردن آن و در نتیجه انسداد مجرای صفراوی باشد. این بیماران با دل‌درد شدید و استفراغ مراجعه می‌كنند و گاهی لازم است در اسرع وقت تحت عمل جراحی قرارگیرند.
دردی که به پشت می‌زند
دردهایی كه به پشت می‌زنند، ممكن است با دردهای كمر یا دردهای عضلانی اشتباه گرفته شوند ولی همراهی درد شكم و درد پشت گاه به دلیل التهاب پانكراس (پانكراتیت) یا التهاب و زخم اثنی‌عشر است. این بیماران باید از نظر قلبی هم بررسی شوند.
درد همراه با خونریزی گوارشی
درد شكم و استفراغ حاوی خون، می‌تواند به دلیل خونریزی از مری یا معده باشد. خونریزی گاهی ناشی از وجود زخم در دستگاه گوارش فوقانی، بیماری‌های مزمن کبدی یا حتی سرطان‌های دستگاه گوارش است. گاهی خونریزی گوارشی خود را با سیاه‌رنگ شدن مدفوع نشان می‌دهد و برخی اوقات در فرد دچار دردشکم، خون روشن به همراه مدفوع یا بدون آن از مقعد دفع می‌شود. در همه این موارد باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه شود.
8 دردی که با تغییر وضعیت تشدید می‌یابد
اگر در اثر حركت، پهلو به پهلو شدن و سرفه درد ناحیه شكم تشدید شود، احتمالا اتفاق مهمی افتاده و پرده پوشاننده حفره شکم دچار التهاب شده است. به این حالت پریتونیت گفته می‌شود. پریتونیت یکی از اورژانس‌های پزشکی است و اغلب به عمل جراحی اورژانس نیاز دارد. چنین افرادی در زمان معاینه شکم با کوچک‌ترین فشار روی جدار شکم دچار درد بسیار شدید می‌شوند. سوراخ شدن جدار روده یا معده و انسداد عروقی که به روده‌ها خونرسانی می‌کنند، از علت‌های منجر به پریتونیت (التهاب حفره داخلی شکم) هستند.
دردی که به کشاله ران تیر می‌کشد
دردهایی که از ناحیه كمر شروع و به کشاله ران انتشار می‌یابند، معمولا ناشی از بیماری‌های كلیوی مانند عفونت كلیه و سنگ‌های كلیوی هستند. بیماران اغلب شكایت‌های دیگری از قبیل سوزش ادرار، تهوع و استفراغ هم دارند.
درد عصبی
برخی بیماران هنگام مراجعه به یك نقطه خاص مانند ناف یا پهلو یا نقطه‌ای در زیر دنده‌ها اشاره می‌كنند و از درد این نواحی شکایت دارند و در معاینه و بررسی‌های نكته‌ای كه نشان‌دهنده بیماری باشد، یافت نمی‌شود. این دردها بیشتر جنبه روحی روانی (سایكوسوماتیك) دارند. در این زمان پزشكان بیمار را به خواب خوب، ورزش و کنترل استرس‌های محیطی تشویق می‌كنند و در صورت لزوم به روان‌پزشك ارجاع می‌دهند.
دردی که در اثر فعالیت ایجاد می‌شود
این نوع درد شکم باید جدی‌تر بررسی شود. اگر درد بالای شکم در اثر فعالیت، مثلا ورزش یا از پله بالا رفتن ایجاد شود، به‌خصوص اگر با تهوع و تنگی نفس یا تعریق همراه باشد، ممکن است درد قلبی باشد. متاسفانه مبتلایان به چنین دردهایی خیلی دیر مراجعه می‌كنند و اغلب درد را به مشکلات معده نسبت می‌دهند. خصوصیت مهم درد قلبی آن است که در اثر فعالیت تشدید می‌شود و با استراحت بهبود می‌یابد. گاهی درد ناشی از حمله قلبی به هیچ وجه در قفسه سینه یا بازوها احساس نمی‌شود و فقط در ناحیه بالای شکم احساس می‌شود.
درد زونا
یک بیماری ویروسی است كه گاهی با درد نسبتا شدید شكمی آغاز می‌شود و ابتدا تشخیص آن دشوار است ولی بعد از حدود یک هفته از شروع علایم، ضایعات تاولی آن در ناحیه دردناک شكم پدیدار و تشخیص قطعی می‌شود. معمولا این درد یک‌طرفه است.
درد قاعدگی
در بیشتر خانم‌ها به فاصله كمی قبل از شروع عادت ماهانه آغاز می‌شود. بسیاری از خانم‌ها با این نوع درد آشنایی دارند و آن را در هر بار قاعدگی تجربه می‌كنند. اگر هر دوره درد به صورت غیرعادی و متفاوت از دوره‌های قبلی بود، بیمار باید تحت بررسی قرارگیرد. ممکن است کیست تخمدان پاره شود یا حتی بارداری‌های خارج رحمی، شبیه این دردها را ایجاد کند.