بیش از 80 درصد كودكان دبستانی در تهران كمبود ویتامینD دارند و با توجه به الگوی غذایی خانوارهای ایرانی، انتظار می‌رود سایر افراد جامعه نیز وضعیت مشابهی داشته باشند...
به قول دكتر نیستانی، در سفره ایرانی غذای حاوی ویتامینD نداریم. انستیتو تحقیقات تغذیه در آخرین تحقیق خود تاثیر غنی‌سازی دوغ با ویتامینD را بر بیماران دیابتی سنجیده است. دكتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و دانشیار انستیتوتحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم?پزشکی شهید بهشتی درباره نتایج این تحقیق و تاثیر كمبود ویتامینD بر بروز بیماری‌ها به نكات جالبی اشاره می كند.
سلامت: آقای دكتر! قبل از هر چیز در مورد روند تحقیقی كه برای غنی‌سازی دوغ با ویتامینD انجام دادید، توضیح دهید.
ما در یك دوره 3 ماهه به بیماران دیابتی دوغ غنیشده با ویتامینD دادیم تا تاثیر این كار را بر شاخص‌های بیماری دیابت بسنجیم. این تحقیق در 2 مطالعه به موازات یكدیگر انجام گرفت. در مطالعه اول، 90 نفر و در مطالعه دوم، 140 نفر در گروه سنی 60-30 سال بررسی شدند. در مطالعه اول، تغییر شاخص‌های بیماری دیابت ارزیابی شد و در مطالعه دوم، تاثیر ساختارهای ژنتیكی افراد در پذیرش ویتامینD. در این تحقیق به هر بطری 250 میلی‌لیتری دوغ، 500 واحد ویتامینD افزوده شد و هر فرد باید در روز 2 بطری دوغ یعنی 1000 واحد ویتامینD دریافت می‌كرد.
سلامت: شما به تغییر شاخص‌های بیماری دیابت اشاره كردید، این شاخص‌ها چه بودند؟
در مطالعه اول، شاخص‌های بیماری دیابت یعنی قند، چربی، فشارخون، بیماری‌های التهابی عروق و مشكل‌های استخوانی ارزیابی شدند و مشخص شد مصرف ویتامینD وضعیت این شاخص‌ها را تغییر و بهبود می‌دهد. البته تغییرهای چربی‌خون معنی‌دار نبود ولی معتقدیم علت این بوده كه بیماران دیابتی موردمطالعه، مشكل چربی‌خون نداشته‌اند. در مطالعه دوم مشخص شد، اختلاف‌های ژنتیكی در پاسخ به مصرف ویتامینD نقش دارد و انواع ژنتیكی خاصی به مصرف ویتامینD بهتر پاسخ می‌دهند.
سلامت: چرا برای غنی‌سازی ویتامینD، دوغ را انتخاب كردید؟ جذب ویتامینD در دوغ بالاتر است؟
اصطلاحی به نام «زیست فراهم‌آوری» برای درصد جذب موادمغذی در تغذیه به كار می‌رود و اهمیت زیادی در غذا دارد. ویتامینD زیست فراهم‌آوری بالایی دارد و تحقیقات جهانی نیز آن را تایید می‌كند. از سوی دیگر دوغ ماده‌ای پروبیوتیك و حاوی باكتری زنده است و اگر قرار باشد ماده معدنی‌ای مثل سلنیوم به آن اضافه شود، نگرانی برای جذب وجود ندارد، اما در مورد ماده‌آلی این نگرانی وجود دارد كه ویتامینD در مدت زمان ماندگاری دوغ به‌صورت فعال و قابل‌جذب باقی بماند
. در 3 مرحله مطالعه‌های كنترل كیفی كه در سطح تولید، اواسط دوره نگهداری و در پایان آزمایش انجام گرفت، مقدار ویتامینD دوغ كاهش چشمگیری نداشت و به‌صورت فعال تا پایان آزمایش باقی ماند.
سلامت: با توجه به اینكه شیر كلسیم بالایی دارد، چرا آن را با ویتامینD غنی‌سازی نكردید؟
شیر مشكل‌هایی به‌خصوص برای بزرگسالان ایجاد می‌كند. پذیرش شیر در بزرگسالان بالا نیست و مصرف 2 لیوان آن در روز برای برخی افراد مشكل است. برخی افراد هم به عدم تحمل لاكتوز مبتلا هستند و با خوردن شیر دچار نفخ، قاروقور شكم و دل‌درد می‌شوند. چند مطالعه انجام شد تا اثربخشی دوغ غنیشده را با شیر غنیشده مقایسه كنیم. نتایج نشان داد اثربخشی دوغ غنیشده با شیر غنیشده تقریبا نزدیك است و شیر اثربخشی بیشتری ندارد. نكته دیگر در مورد دوغ این است كه نوشابه ملی است و برخلاف شیر، همراه غذا می‌توان آن را مصرف كرد.
سلامت: همان‌طور كه اشاره كردید، دوغ دارای باكتری است، آیا این خاصیت تاثیری در غنی‌سازی دوغ با ویتامینD نداشت؟
درست است كه دوغ حاوی باكتری است و بعد از مدت زمانی فاسد می‌شود، اما مطالعه‌های ما نشان داد میزان ویتامینD در مدت زمان ماندگاری و نگهداری دوغ تغییری نمی‌كند و حتی یك سال بعد از مطالعه نیز مقدار ویتامینD در حد قابل‌اعتنایی تغییر نكرد.
سلامت: علت انتخاب بیماران دیابتی برای مطالعه تاثیر غنی‌سازی ویتامینD چه بود؟
علت اصلی، شیوع بالای بیماری دیابت و نشانگان متابولیك در جامعه بود و اینكه بیماران مبتلا به دیابت دچار اختلال‌های متنوعی می‌شوند مثل چربی‌خون، فشارخون، افزایش‌وزن، قندخون، مشكل‌های التهابی عروقی كه می‌توان تغییرات آنها را سنجید.
سلامت: كمبود ویتامینD به جز بیماری دیابت به چه بیماری‌هایی مرتبط است؟
كاركرد ویتامینD در بدن به 2 گروه مهم تقسیم می‌شود؛ «آثار كلسمیك» كه در استحكام دندان و استخوان‌ها نقش دارد و «آثار غیركلسمیك» كه به استخوان‌سازی و تشكیل بافت‌های سخت مربوط است. در صورت كمبود ویتامینD، فرد به 2 بیماری اصلی مبتلا می‌شود؛ نرمی استخوان و پوكی‌استخوان. ویتامینD با بیماری‌های مزمن متعدد هم ارتباط دارد و می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت نوع 1 و 2، انواع سرطان‌ها و بیماری‌های خودایمنی مانند ام‌اس باشد.
حتی مطالعه‌های جالبی انجام شده كه تاثیر ویتامینD را بر پیامدهای برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی- عروقی نشان‌می‌دهد به گونه‌ای كه وضعیت ویتامینD بیمارانی كه در بخش ICU و CCU بستری هستند، با پیامدهای بیماری‌شان ارتباط دارد و هرچه از نظر ویتامینD وضعیت بهتری داشته باشند، عوارض بیماری‌شان كمتر خواهد بود. نتایج تحقیقات نشان داده ویتامینD روی توان ماهیچه‌ای افراد نیز تاثیر دارد و حتی سالمندانی كه كمبود ویتامینD دارند، بیشتر زمین می‌خورند.
سلامت: به نظر شما هر فرد به چه میزان ویتامینD نیاز دارد تا دچار كمبود آن نشود؟
میزان ویتامینD موردنیاز، برحسب سن تفاوت دارد؛ كودكان روزانه به 200 واحد ویتامینD، بزرگسالان 400 واحد و سالمندان به 600 واحد ویتامینD نیاز دارند و به طور كلی از جوانی تا میانسالی بدن به 1000 واحد ویتامینD نیازمند است. البته هر یك واحد، 25 هزارم میكروگرم است.
سلامت: چه موادغذایی‌ای حاوی ویتامینD هستند؟
منابع غنی ویتامینD بسیار محدود است و این ویتامین فقط در روغن كبد ماهی، ماهی‌های چرب مانند ماهی سالمون، مكمل ویتامینD، نور آفتاب و غذای غنیشده وجود دارد. اگر غذای غنیشده و مكمل ویتامینD را حذف كنیم، می‌توان گفت فقط ویتامینD در 3 منبع یافت می‌شود. البته برخی معتقدند در زرده تخم‌مرغ نیز ویتامینD وجود دارد ولی مقدار آن بسیار ناچیز است.