دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین منابع آبی کشور است که حیات و آبادانی بخش عمده‌ای از این سرزمین در گروی زنده بودن و پرآبی این دریاچه است؛ این در حالی است که این دریاچه در شرف نابودی است. در همین رابطه میزگردی در سال 90 با حضور دکتر جواد جهانگیرزاده نماینده مردم ارومیه و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، دکتر اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست، دکتر دلاور نجفی معاون سابق منابع طبیعی سازمان محیط زیست و باقرزاده کریمی کارشناس تالاب‌ها در سازمان محیط زیست برگزار شد که بخش‌های مهم آن را می‌خوانید.

 

به نظر می رسد هشدار برای از بین رفتن دریاچه ارومیه از زمانی آغاز شد که روی رودخانه‌های این دریاچه اقدام به سدسازی و جاده‌سازی شد و آسیب جدی و جبران‌ناپذیر به این دریاچه از همان زمان زده شد؛ اما گاهی هم از سوی مسئولان محیط زیست می‌شنویم که عوامل طبیعی دریاچه ارومیه را دستخوش چنین تغییری کرده است. راهکارهای متنوعی برای نجات این دریاچه داده شده است؛ به نظر شما چگونه می‌توان از بروز این فاجعه جلوگیری کرد؟

جواد جهانگیرزاده: نکته‌ای که باید به آن اشاره شود این است که اگر این دریاچه از بین برود بر اکوسیستم جهان تاثیر می‌گذارد. دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه ایران است و بیستمین دریاچه جهان و پس از بحرالمیت شورترین دریاچه جهان به شمار می‌رود. اگر این دریاچه از بین برود کشورهای همسایه هم به لحاظ آب و هوایی دچار آسیب جدی خواهند شد.

 

خشکسالی، گرم شدن کره زمین و کاهش بارش باران این دریاچه را به این روز انداخته یا تصمیمات نادرست؟

باقرزاده کریمی: من در سال 1380 مصاحبه‌ای داشتم با روزنامه همشهری و در آنجا هشدار داده بودم که دریاچه ارومیه تا 20 سال آینده خواهد مرد. البته این یک هشدار بود و خود من هم باور نمی‌کردم که 10 سال زودتر وضعیت دریاچه ارومیه بحرانی شود. به هرحال آن زمان هم بر این باور بودم که دریاچه ارومیه در بیست سال آینده کارکردهای اکولوژیک خود را از دست خواهد داد. در سال 80 تنها به عوامل طبیعی فکر می‌کردیم و با این اندیشه چنین هشداری داده شد. اما من می‌خواهم یادآور شوم چطور در برنامه چهارم توسعه اقتصادی در بند الف ماده 67 مشخصا به مدیریت توسعه زیست‌بوم‌ها اشاره کردیم. درواقع ما حساسیت داشتیم و به آن هم پرداخته‌ایم اما عادتا ما ایرانی‌ها مرد بحرانیم و همواره منتظر هستیم تا مشکلی برایمان تبدیل به بحران شود و نمی‌آییم برای رفع آن به برنامه‌‌ریزی بپردازیم. دریاچه ارومیه هم شامل همین دیدگاه شد.

جواد جهانگیرزاده: آیا شما هم معتقد هستید که باید همان 1000 میلیارد تومان برای نجات دریاچه بودجه تخصیص داده شود؟

باقرزاده کریمی: من به انتقال آب از رودخانه‌ها معتقد هستم و به نظر بنده این راهکار مناسب‌ترین راهکار است و اکوسیستم هم سیر طبیعی خود را طی خواهد کرد. متوسط حوضه آبریز دریاچه ارومیه 300 میلی‌متر است و بالای 1200 متر تبخیر دارد. این بالانس اگر اتفاق نیافتد طبیعتا دچار مشکل می‌شویم. پس اگر رودخانه‌ای به آن وارد نشود طبیعتا آب پایین خواهد آمد. اتفاقی که الان افتاده و با آن مواجه هستیم که حدود 7 سانتی‌متر آب دریاچه پایین آمده است. این دریاچه به حوضه آبخیزش وابسته است و رودخانه‌های بالا دست، نه به باران مستقیمی که روی آن می‌بارد. ما آنجا از 3 سال پیش تاکنون مشکل خشکسالی نداریم و بارش باران به حد کافی بوده است. خشکسالی تنها دلیل خشک شدن این دریاچه نیست.

اسماعیل کهرم: دریاچه ارومیه آبی شور داشت اما در حال حاضر آب آن به تلخی می‌زند و این تاسف برانگیز است.

باقرزاده کریمی: ما آب رودخانه‌ها و منابع آبی این بخش را صرف باغات و زمینهای کشاورزی می‌کنیم که کسی محصول آن را نمی‌چیند و از محصولات باغات استفاده نمی‌شود. در بسیاری از مواقع ملاحظه شده است در فصل برداشت محصولات تا هفته‌ها سیب‌ها روی درخت می‌مانند.

جواد جهانگیرزاده: با انکه شما معتقد هستید که برای حل این مشکل باید از انتقال آب از رودخانه‌ها بهره جست اما با مخالفتهای بسیاری مواجه هستیم.

دلاورنجفی: نماینده مردم اردبیل گفته که دغدغه نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی برای موضوع دریاچه ارومیه قابل قبول است اما باید قبول کرد که انتقال آب از سد ارس و عمارت به دریاچه ارومیه به صلاح نیست و متاسفانه به حق و حقوق مردم اردبیل در کشاورزی و آب شرب اشاره کرده است؛ در حالی که اگر دریاچه ارومیه از بین برود حتی خطر برای مردم استان اردبیل و کشاورزی ایشان هم دور از ذهن نخواهد بود.

باقرزاده کریمی: ما در این میان هر چه قدرهم منابع آبی داشته باشیم بازهم متضرر هستیم چراکه در بخش کشاورزی و باغداری بیش ازحد با مصرف آب مواجه هستیم. من از وزارت نیرو استدعا دارم حالا که خود به عدد 1/3 تخصیص منابع آبی رسیده است برای احقاق آن اقدام نماید

 

آقای دکتر کهرم شما نظریه آقایان نجفی و کریمی را مبنی بر اینکه عاملی مانند تبخیر باعث خشکسالی دریاچه شده است را نمی‌پذیرید؟

اسماعیل کهرم: ببینید ما داریم از یک نعمت بی‌انتها از یک دریاچه عظیم حرف می‌زنیم که اگر به حال خود رها می‌شد یقینا هم‌اکنون چنین مشکلی نداشتیم. این دریاچه از 100 درصد 64 درصد آن پایین است و 36 درصد آن بالاست. ما از یک مخزن عظیم حرف می‌زنیم. اگر این مخزن همان میزان آبی را دریافت می‌کرد که سابقا دریافت می‌کرد چرا باید از بین می‌رفت؟ جلوی ریزش آب را ما با ساخت سدها گرفتیم، ما عامل‌های انسانی. چرا وزارت نیرو با این حرف‌ها اتهام را به گردن وزارت راه می‌اندازد و بحران را ناشی از احداث جاده شهید کلانتری می‌داند و بعد هم می‌گوید کشاورزی ناپایدار و بعد عدم بارش باران؟ در انتها هم در گزارش خود27 درصد را ساخت سد عنوان می‌کند.

جواد جهانگیرزاده: این موضوع را در گزارش رسمی خود اعلام کرده است؟

اسماعیل کهرم: بله. من می‌خواهم اتفاقا به آقای نجفی که اظهار می‌کنند باید نماز باران خواند و همه تقصیرها به گردن کاهش بارش باران است بگویم که بیاییم در برنامه‌ها تخریب سدها را قرار دهیم که عملیاتی‌تر هم هست و می‌توانیم به نتیجه آن اطمینان داشته باشیم. خودمان آمده‌ایم خراب کرده‌ایم بعد از خدا می‌خواهیم که درستش کند؟! حق آب دریاچه ارومیه را باید وزارت نیرو پرداخت کند. 7 میلیارد مترمکعب آب به دریاچه ریزش می‌شد و وزارت نیرو جلوی این ریزش را گرفت.5/5 از رودخانه‌ها بوده است،5/0 میلیارد متر مکعب از چشمه‌ها و یک میلیارد از نزولات آسمانی چراکه حوضه آبگیر خیلی بزرگ است. سدهای ما از آن 5/5 درصد ریزش آب به دریاچه جلوگیری کرده‌اند یعنی بخش عمده و بسزایی که بارورکردن ابرها یا بارش باران می‌تواند تنها 1 میلیارد مترمکعب آن را جبران نماید. وزارت جهاد کشاورزی پاسخ بدهد، چرا اینقدر چاه زدند برای کشاورزی و از دریاچه آب کشیدند؟ جاده شهید کلانتری هم گردش جریان آب و هوا را که مانند عقربه‌های ساعت در دریاچه دور می‌زد دچار اختلال کرده است. وجود این جاده هم در حد خود بسیار تاثیرگذار بوده و هست.

باقرزاده کریمی: اشتباهاتی را که آمریکا و اروپا 30 سال پیش انجام دادند و جلوی آن را گرفتند ما الان انجام می‌دهیم. ما هم اعتقاد داریم که با ساخت سدها تمام شریانهای حیاتی از بین رفت و همه آبزیان هم با این انقطاع ارتباط مجبور به هدایت در آب های بالادستی شدند که البته به از بین رفتن آنها هم منجر شد. اصلا به مهاجرت آبزیان فکر نکردیم. باید برگردیم به خودمان به قضاوت به دموکراسی و عدالت در توزیع منابع اینکه در همه اجزاء اتفاق بیافتد. وقتی در یکی از بندهای قوانین حقوق بشر قید شد که حق بشر برای دسترسی به آب، بازهم نتوانستیم عدالت را در توزیع آب به بالادستی و پایین دستی برقرار نماییم درواقع هنوز در قومیت‌های ما این اتفاق‌ها و این بی‌عدالتی‌ها مرسوم است. چرا می‌آییم و همه تقصیرها را به گردن دولت و وزارتخانه‌ها اعم از وزارتخانه نیرو می‌اندازیم؟ ما هنوز در بین خودمان ضعف فرهنگی و انصاف اجتماعی داریم که هیچ طرحی نمی‌تواند آن را محو کند.

اسماعیل کهرم: ما نیامده‌ایم که وزارت کشاورزی را تحسین کنیم. ما می‌گوییم عامل خشکی دریاچه ارومیه چیست؟ شاید صرف آب برای کشاورزی دلیل عمده‌اش باشد.

باقرزاده کریمی: شما متوجه عرض بنده نشدید. بگذارید من در ادامه بگویم که با توجه به اینکه در دریاچه خشکسالی دیده شده است اما ما برای ابقای کشاورزی خود روی به منابع می‌آوریم و منابع را تحت فشار می‌گذاریم چاه 20 متری را می‌کنیم 40 متر و بعد هم به آب شور می‌رسیم. درواقع من با باز کردن سدها هم از این رو مخالف هستم که آب باز به دریاچه نمی‌رسد و به باغات خواهد رفت.

اسماعیل کهرم: اما من بازهم یادآور می‌شوم که بارور کردن ابرها هم نمی‌تواند چاره‌ساز باشد برای انکه ما با گستره‌ای عظیم مواجه هستیم و من راه سدها را بهتر می‌دانم.

دلاور نجفی: آقای جهانگیرزاده به گزینه‌های نجات این دریاچه فکر کنید و حتما در مجلس مطرح نمایید. ما در این جلسه به این نتیجه رسیدیم که چند راه نجات برای دریاچه وجود دارد. بارورکردن ابرها، انتقال آب از رودخانه و تخریب سدها یا تخصیص اعتبار 1000 میلیارد تومانی. من معتقدم باید به همه این موارد فکر کرد و هر آنچه را که باعث نجات دریاچه می‌شود باید به کار گرفت. در بحث انتقال آب از خزر که با اختلاف سطح مواجه هستیم و بسیاری هم مخالف هستند اما انتقال آب از ارس را هم باید به شرطی که در راه صرف کشاورزی نشود پذیرفت و به کار گرفت. درمورد باروری ابرها هم باید بگویم که من هم معتقد هستم که چندان کمک کننده نیست. به لحاظ دانستن در حال حاضر همه می‌دانند که باید چه اقداماتی انجام داد مهم آن است که اعتبار داده شود و دولت هم اراده کند. چرا دولت توانست مسکن مهر را با این سرعت به سرانجام برساند؟ اما هنوز هیچ اعتباری به دریاچه اختصاص داده نشده است.

جواد جهانگیرزاده: خیلی‌ها می‌گویند تمام این حرفهایی که امروز در مورد دریاچه ارومیه می‌زنیم، حرفهایی است که ده سال پیش و چه بسا 15 سال پیش هم می‌زدیم. اما اینها تنها انتقال اطلاعات است. متاسفانه در طول این سال‌ها نتوانسته‌ایم راهکار صحیح و کارشناسی‌شده‌ای ارائه دهیم و نه در پی آن راهکار ارائه شده مجلس توانسته است برای قانونی شدن آن تصمیمی اتخاد نماید. دولت در جلسه استانی درمورد همین مشکل و بسیاری از مشکلات دیگر در این استان قول دادن اعتبار کافی دادند اما کمک جدی برای حل مشکلات اختصاص داده نشد. بر همین اساس ما در جلسه علنی مطرح کردیم گرچه بسیاری از نمایندگان اظهار کردند که چرا در مجلس مطرح می‌کنید اما پاسخ ما این بود که ما تاکنون برای حل این معضلات از دولت کمکی ندیده‌ایم. این موضوع به نظر من نباید امنیتی بشود و نباید به آن نگاه سیاسی انداخت. مسئله اجتماعی و مسئله زیست‌بومی است که می‌توان برای نجات آن اقدام کرد و به دست بشر هم قابل حل است.

47234