دربافت استخوان دونوع سلول وجود دارد : استئوبلاست واستئو کلاست .استئو بلاست ها وظیفه ساخت استخوان را برعهده دارند و استئو کلاست ها استخوان را تجزیه می کنند . پس ازاینکه استئو کلاست ها نواحی آسیب دیده یا ضعیف شده استخوان را تجزیه کردند استئو بلاست ها آنها را با موادی پرکرده وکلسیم را درآن قرار می دهند ، یعنی استخوان جدید می سازند، این روند دو مرحله ای تجدید وتعویض استخوان نامیده می شود.روند تجدید استخوان درافراد بزرگسال سالم هر سه یا چهار ماه یکباربه طور کامل انجام می شود .
زمانی که مسن تر می شویم ، هماهنگی میان این دو گروه سلول کمتر می شود.استئو کلاست ها با سرعت بیشتری استخوان را برداشت می کنند اما استئو بلاست ها نمی توانند با همان سرعت مجدد آن را بسازند .علاوه براین با افزایش سن کلسیم دیگربه خوبی جذب بدن نمی شود . درنتیجه فضاهای خالی که استئو کلاست ها حفر کردند به طورکامل پرنمی شوند. با افزایش این فضاهای خالی استخوان نازک تر، کم تراکم تروضعیف ترازپیش می شود.
این نوع کاهش تراکم استخوان علامتی ندارد. اما اگر این روند مدتی ادامه یابد استخوان ها بسیارضعیف شده ونمی توانند وظیفه خود را انجام دهند ونتیجه آن معمولا شکستگی لگن ،مچ یا مهره ها ست .
انواع پوکی استخوان
پوکی استخوان به دونوع تقسیم می شود:
1- پوکی استخوان یا ئسگی
بیشتر درخانم های یائسه دیده میشود واین افراد بیشتر دچارشکستگی فشرده ستون مهره ومچ دست می شوند.
2 - پوکی استخوان وابسته به سن (ناشی ازپیری)
درمردان وزنان بالای 70 سال دیده می شود . این افراد بیشتر دچار شکستگی لگن وشکستگی فشرده ستون مهره می شوند.
نشانه های پوکی استخوان
درگذشته پوکی استخوان را بیماری خاموش می دانستند زیرا موذیانه وبدون سروصدا استخوان ها را تخریب می کرد وهیچ نشانه هشدار دهنده ای نداشت . سرانجام با وقوع یک شکستگی بدون علت خاص یا با یک حرکت ساده ( مثل عطسه کردن ) خود را نشان می داد درواقع پوکی استخوان قبل ازرسیدن به مراحل حاد نشانه خاصی نداشت .
اما امروزه با استفاده ازتکنولوژی های جدید ، به راحتی می توان پوکی استخوان را درمراحل اولیه وقبل ازبروز هرعارضه ای تشخیص داد و درمان کرد .زمان انجام آزمایش ها وروش آزمایش را درادامه کتاب بررسی خواهیم کرد .اما اگر بیماری به موقع تشخیص داده نشود ، نشانه های دیرهنگام زیر را به دنبال خواهد داشت :
شکستگی لگن
شکستگی مهره ها
شکستگی مچ دست
وشکستگی درنواحی دیگری مثل دنده ها که البته این شکستگی ها نادر هستند .
عوامل موثر درپوکی استخوان
همان طورکه گفتیم ازهردوزن یکی وازهرچهار مرد نیز یک مرد نیز به پوکی استخوان مبتلا می شود .اما بعضی عوامل احتمال ابتلا به این بیماری را بیشتر می کنند که عبارتند از:
1- جنسیت
شکستگی ناشی ازپوکی استخوان درزنان دوبرابر مردها است . علت این است که تراکم استخوان درزن ها کمتر است وعمرطولانی تری دارند . همچنین دردوران یائسگی مقداراستروژن آنها کم می شود که به کاهش تراکم بافت استخوان سرعت می بخشد .
2- سن
با افزایش سن ، خطر پوکی استخوان افزایش می یابد . زیرا با افزایش سن استئوکلاست ها دیگر بافت های استخوان را ترمیم نمی کنند واین باعث تسریع روند پوکی استخوان می شود.
3- نژاد
افراد سفید پوست وزرد پوست جنوب شرقی آسیا درمعرض بیشترین خطر ابتلا به پوکی استخوان قراردارند. مردان وزنان نژاد سیاه واسپانیولی درمعرض خطر کمتری هستند.
4- سابقه فامیلی
اگر والدین یا خویشاوندان مبتلا به پوکی استخوان دارید ، درمعرض خطربیشتری هستید به ویژه اگرسابقه شکستگی درخانواده وجودداشته باشد.
5- وزن بدن
هرچه وزن شما نسبت به قدتان کمترباشد احتمال پوکی استخوان بیشتراست .نسبت وزن به قد را شاخص توده بدنی می نامند .برای محاسبه توده بدنی ابتدا قدتان را به توان 2 برسانید وسپس وزنتان را برآن تقسیم کنید . (واحد قدمتر و واحد وزن کیلو گرم ) اگرشاخص توده بدنی شما کمتر از19 باشد احتمال ابتلا به پوکی استخوان درشما بیشتر است .مثلا اگر قد شما 2متر ووزن شما 80 کیلوگرم باشد ، توده بدنی شما برابراست با 20 خواهد بود ومناسب است .
6- شکستگی قبلی
اگرسابقه شکستگی استخوان بدون ضربه شدید را دارید احتمال داردکه به پوکی استخوان مبتلا باشید .
7- استعمال دخانیات
افرادی که دخانیات مصرف می کنند استخوان های ضعیف تری دارند واحتمال شکستگی استخوان درآنها بالاتر است . همچنین خانم های سیگاری دارای هورمون استروژن کمتری هستند که خطر پوکی استخوان را افزایش می دهد .
8- هورمون استروژن
هرچه دوره ترشح استروژن درزنان طولانی تر باشد ، خطر پوکی استخوان کمتراست به عنوان مثال زنانی که دوره های قاعدگی شان درسنین پایین تر آغاز می شود یا دیرتریائسه می شوند کمترمبتلا به پوکی استخوان می شوند زیرا به مدت طولانی تری ترشح استروژن داشته اند . اما قاعدگی های کم یا یائسگی قبل از45 سالگی احتمال ابتلا را بیشتر می کند.
9- اختلال تغذیه
مردان وزنان مبتلا به بی اشتهایی عصبی درمعرض خطر بیشتری برای کاهش تراکم استخوان هستند.
10- داروهای کورتیکواستروئیدی (کورتون)
مصرف طولانی مدت داروهای کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزون ، کورتیزون ، پردنیزلون و دگزامتازون به استخوان ها آسیب می رساند . مصرف این داروها دربیماری های مزمن مانند آسم ، روماتیسم مفصلی وپسوریازیس شایع است . اگرلازم است داروهای کورتیکواستروئیدی را به مدت طولانی مصرف کنید ،پزشک شما باید تراکم استخوان شما را تحت نظر قرار داده وداروهایی به شما بدهد که ازکاهش بافت استخوان جلوگیری کند.
11- سایر داروها
مصرف طولانی داروهای ضد انعقاد مانند هپارین ، داروهای ضد سرطان مثل متوترکسایت ، برخی داروهای ضد تشنج ، دیورتیک ها (داروهای ادرار آور) وآنتی اسیدهای حاوی س یا داروهایی که برای درمان سرطان پروستات به کارمی روند ممکن است موجب ازدست دادن بافت استخوانی شود.
12- هورمون تیروئید
مقداراضافی هورمون تیروئید می تواند منجر به کاهش بافت استخوان شود.این حالت یا به علت فعالیت بیش ازحد طبیعی غده تیروئید است (هایپرتیروئیدی) یا به علت مصرف مقدار زیاد هورمون تیروئید به صورت دارو برای جبران کم کاری تیروئید .
13- سرطان پستان
زنان یائسه ای که سرطان پستان دارند بیشتر درخطر ابتلا به پوکی استخوان هستند به ویژه اگر تحت شیمی درمانی باشند.چون این داروها ترشح استروژن را مهار می کنند. این امردرمورد زنانی که توسط تاموکسیفن درمان می شودصدق نمی کند زیرا این دارو خطر شکستگی را کاهش می دهد.
14- کلسیم و ویتامین D
کلسیم مهمترین ماده معدنی به کاررفته دربافت استخوان است .ویتامین D هم در جذب کلسیم از روده ها نقش دارد . پس کمبود هریک ازاینها می تواند موجب پوکی استخوان شود.
افرادی که جراحی معده انجام داده اند یا دچار بیماری هایی مانند کرون ، سلیاک وبیماری کوشینگ هستند نمی توانند کلسیم را به خوبی جذب کنند.
15- میزان تحرک درزندگی
افرادی که علاوه برمصرف کلسیم کافی ازنظر جسمی فعال هستند بیشترین میزان تراکم استخوان را دارند .هرنوع ورزش تحمل کننده وزن بدن مفید است اما به نظر می رسد که دویدن وپریدن بیشترازبقیه ورزش ها درایجاد استخوان های سالم موثر باشند . دقت کنید که ورزش مداوم اهمیت دارد وبهتراست ازدوران کودکی آغاز شود.
16- مصرف بیش ازحد نوشابه ومواد کافئین دار
رابطه پوکی استخوان ومواد کافئین دار روشن نیست اما ممکن است کافئین درجذب کلسیم اختلال ایجاد کند واثر ادرارآورآن موجب افزایش دفع موادمعدنی شود.علاوه براین ، اسید فسفریک (یک اسیدموجود درنوشابه ) می تواند ازطریق تغییر تعادل اسید دربدن باعث کاهش بافت استخوانی شود .اگر نوشابه یا مواد کافئین دارمی نوشید ، مطمئن شوید که کلسیم D را به حد کافی ازطریق غذا یا داروهای مکمل دریافت می کنید .
17- مصرف زیاد الکل
مصرف الکل یکی ازعوامل خطرزای پوکی استخوان است . مصرف مقدارزیاد الکل تشکیل استخوان را کاهش داده ودرقابلیت جذب کلسیم دربدن اختلال ایجاد می کند .
18- افسردگی
درافرادی که افسردگی شدید دارند توده استخوانی کاهش بیشتری دارد.
چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد
درپوکی استخوان تشخیص زودهنگام اهمیت دارد ، اما سن خاصی برای بررسی ازنظر پوکی استخوان ذکرنشده است بهتر است درشرایط زیرجهت بررسی مراجعه کنید:
اگردرسن یائسگی هستید وحداقل یک عامل خطر(مثل شکستگی ) دارید.اگربیماری ستون فقرات دارید .اگرازداروهای نظیرپردنیزولون که موجب پوکی استخوان می شوند استفاده می کنید.اگردیابت نوع 1 بیماری کبدی ، بیماری کلیه ، بیماری تیروئید یا سابقه خانوادگی پوکی استخوان زودهنگام دارید .اگر65 سال یا بیشتر سن دارید حتی بدون وجود بقیه علائم.