سگ سانان از دید جانورشناسی

اولین اعضای خانوادۀ سگ سانان حدود ۲۵ ملیون سال قبل در شمال آمریکا به وجود آمدند و سپس به سمت غرب گسترش یافتند. در اثر این تکامل تدریجی دوگونه Caniformia و Feli formia به وجود آمدند. گونۀ اول اجداد اصلی سگ ها، راکون ها، خرس ها، شیر های دریایی و خوک ها، والروس ها و راسو ها، محسوب شده و از گونۀ دوم گربه ها، کفتارها، زبادها به وجود آمدند.

با تغییر تدریجی زمین و تکامل Caniformia، خانوادۀ Candie (سگ سانان) ایجاد شد. از تکامل Candie سه گونۀ جدید حاصل شد که تمامی آن ها شباهت هایی به گرگ های امروزی داشتند. سرانجام در جنوب ایالات متحده امروزی خانواده Caninea که در واقع جد اصلی سگ ها محسوب می شد، پا به عرصۀ وجود گذاشت. با گذشت زمان و تغییرات تدریجی محیطی، Leptocyon ها و سپس Canis ها پا به عرصه وجود نهادند که جد مشترک گرگ ها، سگ ها، شغال ها، و کایوت ها، محسوب می شوند. سپس گرگ های خاکستری (canis lupus) در شمال اوراسیا تکامل پیدا کرده و در سراسر اروپا و شمال آسیا پراکنده شدند.

در واقع تمامی نژاد های سگ و گرگ های امروزی از نسل گرگ های خاکستری می باشند که به تدریج از حدود یک تا ۲ میلیون سال قبل، از هم تفکیک شده اند. بررسی های انجام شده نشان می دهد که اختلافی در حدود ۰۲ /۰ درصد بین DNA سگ ها و گرگ های امروزی وجود دارد و این اختلاف ناچیز نشان دهندۀ نزدیکی بسیار زیاد این دو موجود به یکدیگر می باشد. در ضمن تعداد کروموزم های سگ و گرگ هر دو ۷۸ است و این خود می تواند مؤید این نزدیکی باشد.

خانوادۀ سگ سانان (Canidae) واقع در راستۀ گوشتخواران (Carnivora) قرار دارند.

سگ‌سانان

سگ سانان دارای بدنی کم و بیش باریک و کشیده می باشند که برای سریع دویدن و تعقیب شکار مساعد شده‌اند. سر آنها دراز و گوشها قائم و نوک‌دار است. پاهای جلو مستقیم و باریک و تقریبا به اندازه پای عقب است، با وجود این قسمت عقب پایین‌تر از قسمت جلو است. روی پنجه راه می‌روند و در پاهای جلو ۵ انگشت و در پاهای عقب ۴ انگشت دارند. انگشت شست در دست بطور قابل ملاحظه کوتاه‌ تر از سایر انگشتان بوده و با زمین تماس پیدا نمی‌کند. چنگالها بسته نمی‌شوند و نوک آنها کند است و بر خلاف گربه‌سانان دارای غلاف ناخن نیستند و در رد پای آنان اثر ناخن دیده می‌شود. دم پر مو و کم و بیش بلند ، رنگ موهای پشت بدن مختلف، در پشت نیمه قاعده‌ای دم غده بوداری وجود دارد که معمولا بوسیله یک لکه سیاه محل آن مشخص می‌شود. دندانهای نیش بلند و تیز و دندانهای کارناسیل خوب رشد کرده و دندان کارناسیل بالا دارای سه ریشه و تاج با دو تیغه است. تاج دندانهای آسیای بالا سه گوش است. قسمت جلوی جمجمه دراز و زائده‌های پس حدقه‌ای کوتاه هستند. صندوق صماغ بطور متوسط یا خیلی زیاد متورم شده است.
این گوشتخواران کاملا خشکی‌زی بوده و در شرایط مختلف زندگی می‌کنند. بیشتر آنها گودیها و حفره‌ها را برای استراحت اختصاص می‌دهند و تعدادی در روی زمین برای خود لانه می‌سازند. غذای آنها بیشتر از مواد حیوانی تشکیل می‌شود. معمولا در سال یکبار تولید مثل می‌کنند و بعضی از آنها منوگام هستند (چندین ماده برای جفتگیری انتخاب می کنند). در ایران از این تیره دو جنس Canis و Vulpes وجود دارد.

تفاوت دو جنس Canis و Vulpes در سگ سانان

جنس Canis

طول دم با موهای انتهایی از نصف طول بدن کوتاه‌تر، در کف پای عقب چهار پینه برهنه در قاعده انگشتان و یک پینه پاشنه‌ای وجود دارد. جثۀ آنها بزرگ، طول سر و بدن در بالغها از ۸۰ سانتیمتر بیشتر و ارتفاع در ناحیه شانه از ۴۵ سانتیمتر بیشتر می باشد.

جنس Vulpes

طول دم با موهای انتهایی از نصف بدن بلندتر، در کف پای عقب فقط ۴ پینه انگشتی کوچک و دراز وجود دارد و بقیه کف پا بطور انبوه از مو پوشیده شده است. جثۀ آنها کوچک، طول سر و بدن کمتر از ۸۰ سانتیمتر و ارتفاع در ناحیه شانه از ۴۵ سانتیمتر کمتر می باشد.

جنس Vulpes oken

این جنس دارای اندازه‌ای متوسط و بدنی باریک و کشیده و پاهای نسبتا کوتاه و دم پر مو است که هنگام ایستادن با زمین تماس پیدا می‌کند. گوش نسبت به جثه حیوان بزرگ و سه گوش و نوک‌دار است و روباهان را در بر می گیرد. گونه های اصلی روباه ها شامل: روباه معمولی، روباه ترکمنی، روباه شنی، روباه افغانی، روباه قطبی و روباه قرمز می شود.

جنس Canis linnaeus

این جنس دارای بدنی نسبتا کشیده و پاهای قوی است. دم پر مو ولی زیاد کشیده نیست. از این جنس گونه گرگ و شغال در ایران یافت می‌شود.

گونه گرگها

گرگ با نام علمی canis lupus دارای اندازه بزرگتر است. طول بدن در بالغها از ۹۰ سانتیمتر بیشتر، طول پای عقب در بالغها از ۱۸ سانتیمتر بیشتر و طول جمجمه معمولا از ۲۰ سانتیمتر بیشتر است. لبه دو استخوان بینی در بالا و وسط گرد و دندانهای آسیای بالا دارای حاشیه واضح است.  گونه های اصلی گرگها شامل: گرگ خاکستری، گرگ هندی، گرگ سفید یا گرگ قطبی، گرگ سیاه، گرگ قرمز، گرگ ژاپنی، گرگ آند، گرگ ماند (wolf maned)، گرگ اتیوپی، دینگو و کایوت می شود.

گونه شغالها

شغال با نام علمی Canis aureus دارای جثه ای کوچکتر است. طول بدن کمتر از ۸۵ سانتیمتر، طول پای عقب کمتر از ۱۸ سانتیمتر و طول جمجمه کمتر از ۱۹ سانتمتر است. لبه‌های دو استخوان بینی در بالا و وسط پوزه به طرف جلو نوک‌دار شده و دندانهای آسیای بالا بدون حاشیه واضح است. گونه اصلی شغالها شامل: شغال پشت سیاه، شغال طلائی و شغال پهلوخط دار می شود.

گونۀ کفتاران

هر چند شکل این حیوان شبیه سگها می‌باشد، اما به خانواده گربه ها نزدیکتر است. این حیوان از گوشتخواران خشکی زی و بومی آفریقا و آسیا است کفتارها از باقیمانده لاشه مرداری که توسط حیوانات دیگر شکار شده اند، تغذیه می‌کنند اما شکارچیان ماهری می باشند. آنها به طور عادی در طول شب فعالیت می‌کنند و در طول روز در لانه‌هایشان استراحت می‌کنند. گونه های اصلی کفتارها شامل: کفتار قهوه ای، کفتار راه راه (Striped hyena)، کفتار خالدار ( Spotted hyena)، سگ وحشی آفریقایی می باشد.

تفاوت های سگ و گرگ

سگ های اهلی شباهت های ظاهری و رفتاری ای را از گرگ ها به ارث برده اند. ادراک بسیار بیشرفتۀ اجتماعی سگ ها تنها در گونه های بدوی گرگ های خاکستری دیده می شود. از ابتدای اهلی شدن سگ ها رفتار آن ها زیر نظر گرفته شده است و در این شکی نیست که عوال ژنتیکی و محیطی بر آن تاثیر می گذارد. وقتی به خصوصیات ظاهری این دو موجود توجه می کنیم گرگ ها و سگ ها به همان اندازه که با هم شباهت دارند تفاوت های با هم دارند. سگ در مقایسه با گرگ سایز جمجمه ای ۲۰% کوچکتر و همچنین مغزی ۳۰% کوچتر نسبت به گرگ دارد. سگ ها همچنین دندان های کوچکتری نسبت به گرگ ها دارند و میزان کالری مورد نیاز آن ها برای فعالیت های روزانه کمتر می باشد. از دیگر تفاوت های ظاهری پوست سگ ها است که از پوست گرگ کمی ضخیم تر می باشد و همچنین سگ ها پنجه های ۵۰% کوچکتر از پنجه های گرگ دارند. در همۀ نژاد های سگ دم آن ها کمی به طرف بالا خم شده است که در هیچ گونه ای از گرگ این حالت دیده نمی شود.
بر خلاف گرگ ها سگ ها نگاه ریز بینی ندارند به این معنی که یادگیری فقط توسط مشاهده برایشان دشوار است. این موضوع در موسسۀ تحقیقاتی در آلمان بار ها آزمایش شده است و در این آزمایش ابتدا سگی از قبل آموزش دید جعبه ای را با فشار دادن دستگیرۀ مخصوص باز می کند. گرگ با چند بار مشاهده به راحتی متوجه وظیفه اش می شود و در جعبه را با فشار دادن دستگیره باز میکند. وقتی نوبت سگی می شود که این آموزش را از قبل یاد نگرفته سگ متوجه کاری که باید انجام دهد می شود ولی فقط نمی داند آن را به چه شکل انجام دهد. از این رو مشخص می شود که گرگ ها نگاه ریز بینی دارند و این موضوع نشان می دهد که بر عکس سگ ها گرگ ها وابسته به انسان ها نیستند. البته برای سگ ها وقتی بحث تشویق و غذا در کار باشد یادگیری به مراتب ساده تر می شود.گرگ ها هم نسبت به غذا واکنش مثبتی نشان می دهند با این تفاوت که یک گرگ فقط برای گرفتن غذا فرمان بشین را انجام می دهد ولی یکی از خصلت های خوب سگ ها این است که آن ها برای خوشحال کردن صاحب خود فرمان ها را اجرا می کنند حتی اگر غذایی در کار نباشد.
اگر در زندگی اجتماعی این دو موجود دقت کنید به این نتیجه می رسید که دعوا و گاز گرفتن هم نوع بیشتر بین سگ ها اتفاق می افتد تا گرگ ها. گرگ ها همگی با هم به شکار می روند و همگی با رعایت حق تقدم شکار را می خورند در صورتی که سگ ها بر سر غذا دعوا می کنند و ممکن است حتی یکدیگر را گاز بگیرند. گرگ ها اکثرا با خرناس کشیدن به یکدیگر اخطار می دهند و کمتر پیش می آید همدیگر را گاز بگیرند.
در حالت کلی سگ ها بیشتر نسبت به تشویق و تنبیه عکس العمل نشان می دهند. در تحقیقات نشان داده شده که سگ ها نسبت به فرمان های صوتی حساس تر اند در حالی که گرگ ها به فرمان های اشاره ای بیشتر جواب می دهند. پس می توان به این نتیجه رسید که سگ ها به مراتب قابل کنترل تر از گرگ ها می باشند.

آیا اگر جای گرگ و سگ عوض شود رفتار آنها هم عوض می شود؟

یک سگ حتی وقتی مدت زیادی را در جنگل گذرانده باشد باز هم ترجیح می دهد به سبد خواب خود باز گردد در حالی که گرگی که در خانه زندانی شده روح وحشی و آزاد خود را هیچ وقت از دست نمی دهد. یک گرگ همیشه یک گرگ باقی می ماند و یک سگ تا آخر عمرش نسبت به صاحبش وفادار است