تعريف : طاعون گاوي (Rinderpest) RP يك بيماري ويروسي واگيردار است كه درگاو و گاو ميش اهلي وبعضي حيوانات وحشي بوجود ميآيد .
اين بيماري با تب زخمهاي دهاني اسهال و نكروز غدد لنفاوي و مرگ ومير زياد مشخص ميشود ظاهر ميشود.
علت شناسي(سبب شناسي)Etiology
ويروس طاعون گاوي تنها ويروس دارايRNA تك رشته اي است از خانواده بارا ميكسوويريده ازجنس موربيلوويروس هاست .
اين ويروس با ويروسهاي : ديستمپر وسرخك انسان وطاعون نشخواركنندگان كوچك و موربيلو ويروس پستانداران دريائي وابستگي ايمني دارند.
ويروس طاعون گاوي فقط يك سروتيپ دارد ولي ويروس مزرعه ( وحشي ) آن واگيري شديد وگسترده اي دارد كه بآساني به دامهاي حساس منتقل ميشود.
ويروس طاعون گاوي در مقابل نورآفتاب حساس است و از بين ميرود بنابراين بايستي واكسن هاي توليدي در شيشه هاي تاريك قهوه اي رنگ نگهداري شوند . اين ويروس در لايه هاي خوني نازك بعد از دو ساعت غير فعال ميشود. در رطوبت بالا و يا خشكي سريعا" غير فعال ميشود. در مقابل حرارت حساس است بنابراين در زمان ليوفيليزه و حل شدن ويروس ها بايستي در شرايط خنك نگهداري شوند . درصورتيكه و-اكسن ليوفيلزه براي مدت طولاني ذخيره ميشود در 20- درجه سانتيگراد بايستي نگهداري شود از شرايط مهم نگهداري واكسن است كه ميتوان آنرا تا چند سال نگهداري كرد . واكسن در آب خالص پتاسيل خود را سريعا" از دست ميدهد براي نگهداري واكسن بايستي از سرم فيزيولوژي يا محلول 9 در هزار نمك استفاده كرد در محلولهاي مولاريون سولفات متراكم پايداري ومقاومت ويروس در مقابل حرارت بيشتر ميشود.
طرز انتقال
طاعون گاوي در سال 1754 بعنوان يك بيماري واگيردار شناخته شد درآن زمان ترشحات محتوي جرم ويروسي را در دامهاي أ لوده با شكاف دادن زير غبغب دام تزريق مي كردند . براي بدست آوردن ويروس در سال 1899 يا تسويه ترشحات از جرم ميكروبي از ترشحات دامهاي آلوده ويروس تهيه مي كردندو به گله ها براي يكبار تزريق ميشد
يك يا دو روز قبل از مشاهده علائم كلينيكي پارتيكل ويروسي به مقدار زيادي از ترشحات ومدفوع خارج ميشود و 8تا 9 روز بعد ار مشاهده علائم كلينيكي مقدار زيادي ويروس در اين ترشحات ومواد خروجي از بدن وجود دارد.
ويروس بطور مستقيم يا غير مستقيم توسط دام آلوده يا لباس كارگران درتماس با دام آلوده ووسائل ويا ازطريق كود و آب پخش ميشود . انتقال وپخش ويروس بوسيله باد و هوا به فاصله زياد ثابت نشده ولي در فاصله كم از طريق باد وهوا نيز ويروس منتقل ميشود . در آفريقا بيشتر واگيريها توسط كوچ گله هاي گاو آلوده در مناطقيكه بدنبال آب و علف بوده اند ايجاد ميشده اين گله هاي آلوده فاصله هاي زيادي را درافريقا طي ميكنند ( مثل گوسفند وبز عشايري در ايران ) گسترش بيماري در آفريقا از اين طريق ميباشد تنها سروتيپ ويروس كه وجود دارد براي تهيه واكسن براي پيشگيري و نجات دامهاي حساس استفاده ميشود. انتقال بيماري در دامها بصورت عمودي ( Vertical) نيست . همچنين توسط بند پايان انتقال نمي يابد (Noarthropodvector) بنابراين براحتي ميتوان بيماري را ريشه كن كرد و ويروس را از بين برد.
(Strainfield) با سويه ويروس مزرعه داراي مدت زيادي است بطوريكه سبب واگيري وشيوع شديد در دامهاي حساس ميشود وموجب مرگ ومير زياد ميگردد . سويه ديگر آن بنام (Milder Strain) تمايل به باقيماندن در ناحيه آلوده دارد وآنهم بعلت عدم شناخته شدن بيماري است كه علائم ظاهري ندارد مگر باسرولوژي رل ميزبان هاي مختلف در تداوم ويروس وبيماري در گله اهميت دارد اين ميزبانها عبارتند:
گاو گاو ميش اهلي كه حساسيت شديدي در مقابل ويروس دارند. گوسفند و بز كه تا مدتي ويروس را نگهداري ميكند اما آلودگي ندارد وتنها با سرولوژي ميتوان وجود ويروس را درگله مشخص كرد بعضا" علائم تحت درماتگاهي نيز دارند ولي بيماري را به ساير حيوانات منتقل نميكنند .
در هندوستان زمانيكه باساژ آلودگي به مقدار كم براي تهيه واكسن داده اند بيماري را به بوفالو اهلي منتقل ميكنند
خوك و خوك پشت خميده در تايلند وجزيره مالي بطور طبيعي به بيماري طاعون گاوي مبتلا ميشوند وتلفات ميدهند . خوك اروپائي نيز به بيماري مبتلا ميشود وبراثر خوردن گوشت وفرآورده هاي خام ، خوك وساير دامها آلوده ميشوند و بيماري را ار اين طريق به گله هاي گاو منتقل ميكنند اغلب حيوانات وحشي واهلي زوج سم به بيماري مبتلا ميشوند .
پخش جغرافيائي بيماري
ويروس طاعون گاوي در حال حاضر در هندوستان خاور نزديك صحراي آفريقا وآنگولا حضوردارد .
دامهاي حساس شديد در آفريقا بوفالو گوزن وحشي . زرافه . گاوكوهان دار بزكوهي وگاو كوهي . دامهاي با حساسيت كمتر : كرگدن وآهو.
دامهاي وحشي انگولا بوسيله گله گاوها آلوده ميشوند و همين دامهاي وحشي آلوده سبب آلودكي
گاو هاي ديگرميشوند بنابراين در صورت عدم وجود طاعون گاوي در گاوها باعث ميشود بيماري در طبيعت از بين برود.
دوره كمون
دوره كمون بيماري بستگي به سويه (Strain) ويروس مقدار ويروس ، راه ورود ويروس و نحوه درمعرض قرار گرفتن دام در مقابل بيماري متفاوت است از سه تا 15 روز ولي معمولا" 4 تا 5 روز است.
علائم كلينيكي
بروز علائم كلينيكي نيز بستگي به Strain ويروس Field يا Milder وپايداري دام وحالات فيزيولوژيك در مقابل آلودگي دارو بصور ت هاي فوق حاد . حاد وملايم (Mild) ظاهر ميشود .
فرم فوق حاد : اين فرم در دامهاي جوان حساس ديده ميشود كه فقط با تب 41-40 درجه ديده ميشود وبعد از 2 تا 3 روز منجر به مرگ ميشود . بعضا" تجمع موكوس در اعضاء ديده ميشود.
فرم حاد: فرم كلاسيك بيماري است و به اين شرح پيشرفت ميكند
ابتدا ترشحات بيني وچشم همراه با مقدار كمي ويروس قبل از تب دارد .سپس تب F106-104 يا 1/41-40 درجه سانتيكراد.
بيني وچشم ترشحا ت موكوسي ميشود در اين حالت لوكوپني . بي اشتهائي ، بي حالي وپوزه خشك است . 92 و 93: FIG
بعدا" تب كاهش مي يابد وميزان ويروس خون وترشحات كاهش مي يابد اسهال آبكي يا خوني يا هردو حالت و FIG دهيدراسيون وخشكي پوست لاغري و از پا افتادن دام ودر نهايت مرگ بعد از 6 تا 12 روز.
جراحات
جراحات زبان: دردام بيمار متفاوت است بعضي بطور مجزا وبعضي بخوبي با جراحات ديگر جمع شده است . جراحات زباني با كانونهاي خاكستري كوچك شروع ميشود سپس بهم ديگر ميپيوندند .اپتيليوم نكروتيك وخاكستري سپس زخم مشاهده ميشود وقرمز رنگ و خراشيده ميشود.
دهان: جراحات برروي لثه ها لب ها وقسمت هاي نرم و سخت گام . گونه وپايه زبان بوجود ميايد . جراحات اوليه نكروتيك وخاكستري باندازه سرسنجاق است سپس يهم ميپيوندند وقرمز رنگ وخراشيده وتكه تكه ميشوند .
مري : داراي نكروزهاي قهوه اي و يا لكه هاي خراشيده.
نگاري : شكمبه و هزارلا داراي جراحات كم.
شيردان : ادم دار وگرفتگي دارد.
روده كوچك: بخصوص در قسمتهاي انتهائي ژژنوم جراحات نكروزي بخصوص در پلاكهاي پاير و غددلنفاوي ناحيه ايلياك نكرونيك . مواد داخل روده بهم چسبيده وموكوس دار اپينليوم اين نواحي نكروتيك است .
راست روده : قولون داراي ديواره ادمي وداراي خون ولخته هاي خوني همراه با موكوس است جراحات دراين ناحيه شديد است . ديواره ها متورم همراه با جراحات ومجتمع موكوس وجراحات برجسته اي در سكوم بهم متصل شده وداراي مرزهائي ازلبه موكوس و راه راه كه دراصطلاح به هاشور ببري با پوست ببري يا خطوط گورخري Zebraline ناميده ميشود. FIG
كبد: ممكن است داراي نقطه هاي خونريزي همراه با لخته هاي خون دركيسه صفرا باشد.FIG99
ريه : ممكن است آمفبزمي متراكم وداراي نواحي پنوموني باشد.
تشخيص
تشخيص نوع طاعون گاوي FIELD در همه سنين ممكن است مشاهده شود زمانيكه شكل حاد بيماري همراه با تب وعلائم كلينيكي وجراحات همراه با شد آسان است در ايتصورت بايستي كليه دامها و همه
سنها را بازرسي ومعاينه كرد. وآنرا از بيماري BVD.MD كه معمولا" در سن 4 تا 24 ماه اتفاق مي افتد تفكيك كرد .
نمونه هاي آزمايشگاهي
زمانيكه تب از بين ميرود و يا اسهال متوقف ميشود ميزان ويروس درترشحات وخون ومدفوع كاهش
مي يابد براي دنبال كردن ويروسي بايستي زمانيكه تب بالاست از دام زنده نمونه جمع آوري كرد در اينجا ميتوان خون هپاريته در كنار يخ براي جداسازي ويروس تهيه كرد.
ازبافتهاي نكروتيك وجراحات وسواپ تهيه شده از ترشحات وغدد لنفاوي سطحي نيزميتوان ويروس جدا كرد( براي تهيه غدد لنفاوي ميتوان بيوپسي يا آسپيره كرد.) اين نمو نة ها بايستي در كنار يخ ارسال شود
بعد از پايان تب منحصرا" ميتوان خون را براي تهيه سرم براي سرولوژي و ميزان تيتر آنتي بادي اقدام كرد نمونه هاي مناسب براي جداسازي ويروس زماني است كه دام را درتب بالا ذبح كرد وغددلنفائي تانسيل طحال وعدد لنفاوي مزانيژيك در كنا يخ نگهداري وسريعا" ظرف 12 تا 24 ساعت ارسال كرد . نبايستي اين نمونه ها منجمد شوند . از منجمد كردن نمونه ها خودداري شود.
جراحات بافتي را نيز ميتوان در فرمالين 10 درصد جهت تائيد پاتولوژي نگهداري كرد.
تشخيص آزمايشگاهي
بهترين تشخيص جداسازي ويروس وشناسائي آن است ليكن از طريق سرولوژي وتعيين تيتر آنتي بادي نيز ميتوان بوجود آلودگي ناشي از درگيري با ويروس مشخص كرد.
تشخيص تفريقي
بيماري بايستي از FMD.وMCFوIBRوBVD-MD وVS.سالمونلوزيس وپاراتوبركولوزيس ومسموميت تشخيص داده شود.
واكسيناسيون
واكسنهاي زير در دنيا مصرف ميشود.
نوع خرگوشي در چين وكره ، نوع پرنده اي خرگوشي در كره . نوع عادت داده شده به بز در هند . و كشت سلولي آداپته شده در افريقاو خاورميانه و هند(TCRV) .
(Tissue calture rinder pest vaccine)
يك واكسن تجربي از ژنوم FوH ويروس طاعون گاوي كاهش مدت يافته جدا شده كه در دست تهيه وتوليد است.
درحال حاضر دو نوع واكسن از سال 1996 در دنيا مصرف ميشود يك عادت داده شده به بزو ديگري كشت بافت سلولي عادت داده شده (TCRV) واكسن عادت داده شده به بز ويروس رقيق شده است كه اغلب ايجاد بيماري مي كند يا مقدار ويروس كافي نيست وبطور تاخيري بيماري ايجاد ميكند و مقاومت مادري كمي براي گوساله باقي ميگذارد.واكسن رقيق شده كشت بافت سلولي در سال 1960 در پلورايت كنيا توسعه يافته وتوليد شده است اين واكسن واكسن سالم (SAFTY) براي انواع دامهاي حساس به بيماري است وايجاد ايمني طولاتي تا حدود 7 سال مي كند. در مناطق آندميك به كليه
گله هاي گاو بايستي تزريق شود. كلسترال(ايمني مادري)درابن دامها در مناطق اندميك متفاوت است گاهي تا 11 تا 12 ماهگي ايمني وجود دارد لكن تا سه سالگي بايستي به گوساله ها همه ساله واكسن تزريق شود.. يكي از مشكلات واكسن كشت سلولي نگهداري وپايداري واكسن ليوفيلتره در شرايط زنجيره سرد است و تا زمان مصرف بايستي در20- نگهداري شود . كه حمل در فاصله هاي زياد ونگهداري طولاني گران تمام ميشود . درغير اينصورت واكسن ماندني نيست ودرواكسيناسيون دامها ايمني ايجاد نمي شود. اخيرا" در سال 1990 در تحقيقاتي كه درپلوم ايسلند انجام شده نوع واكسن ليوفيلتره داراي پايداري مقاومت بيشتر تهيه شده كه با تسهيلات مناسب به افريقا حمل ميشود .
بطور تجربي: واكسن قابل انتقال طاعون گاوي((VACCINA .VECTOR- كه گله گاوها را در مقابل تزريق با Challenge ويروس طاعون گاوي محافظت ميكند تهيه شده اين نوع واكسن درحال تجربه و آ‌زمايش در مزارع است . اين واكسن مفيد براي " برنامه ريشه كني است . ايمني كه اين واكسن وكتور ميدهد قابل تفكيك از ايمني است كه دراثر آلودگي با ويروس در حيوانات زنده توليد ميشود واكسن قادر است درمقابله بيماري در پايان ريشه كني ايمني مناسب بدهد بطوريكه گله ها بدون بيماري طاعون گاوي و وجود ويروس زنده طاعون گاوي داشنه باشيم
كنترل وريشه كني
كشورهائيكه عاري از بيماري طاعون گاوي هستند بايستي از ورود دامهاي حساس وفرآورده هاي خام دامي ( گوشت) از كشورهاي مناطق آلوده يا دامهاي واكسنيه شده جلوگيري كنند.. دامهاي بهبود يافته carrier وعامل انتقال بيماري نيستند وسرولوژي خوبي دارند ولي در شرايط قرنطينه مناسب ميتوان خوك نشخواركنندگان را وارد كرد.
اگر بيماري در يك ناحيه اتفاق افتد بايستي آنجا را قرنطينه كرد ودامهاي آلوده ودرمعرض آلوده را كشتار و سوزانده يا دفن كرد وبطور حلقه اي تا كانون بيماري واكسينه كرد.
تجربه نشان داده است كه ويروس قابل انتقال از طريق جنين نيست (noverticalvector) وتكنولوژي تهيه جنين و انتقال جنين درصورتيكه شرايطOIE رعايت شود اجازه ورود جنين داده ميشود. دركشورهاي پرخطر كه محل دادوستد دام وتجارت دام هستند وشرايط جغرافيائي وابسته به كشورهاي آلوده دارند بايستي دامهاي حساس آنها واكسينه شوند . وقبل از ورود دام گله هاي ورودي وگله هاي بومي هردو واكسينه شوند.در موقع شيوع بيماري بايستي آن ناحيه قرنطينه كرده وبصورت حلقه اي واكسيناسيون انجام شود. در كشورهائيكه بيماري بومي ( آندميك) شده است كليه دامهاي حساس بومي واكسينه ميشوند وتازماينكه تيترواكسن نامشخص است توصيه ميشود حداقل بمدت 4 سال واكسيناسيون دامها ادامه داشته باشد همچتين واكسيناسيون گوساله ها تا سن 3 سالگي ادامه داشته باشد
درمناطق آندميك كود ومواد زائد آلوده بايستي قرنطينه شود و با مجوز از منطقه خارج شود.
حيوانات وحشي . گوسفند و بزتحت مراقبت سرولوژي باشند. سرولوژي گوسفند و بزكار را پيچيده مي كند بخصوص زمانيكه از واكسن طاعون گاوي برا ي بيماري طاعون نشخواركنندگان كوچك استفا د مي شود.
_________________________
تهیه و تدوین دکتر افسانه زرگر