مینو صابری
در سال‌های اخیر با دارندگان حیوانات خانگی در کشورمان برخورد میشود، با این توجیه که نگهداری این‌گونه حیوانات یک «مد و نماد فرهنگ غرب» شده است. انتقال بیماری از حیوانات خانگی به انسان، دیگر دلیلی است که مخالفان نگهداری حیوانات خانگی عنوان می‌کنند.
با آغاز فصل تابستان برخورد پلیس با دارندگان حیوانات خانگی (خصوصا سگ) شدت بیشتری پیدا می‌کند و مشکلاتی چون توقیف خودروی شخصی این افراد، جرایم نقدی و گاه بازداشت سگ و انتقال آن به بازداشتگاه سگها صورت می‌گیرد.
از آن سو، کلینیک‌هایی مخصوص واکسینه کردن و درمان این‌گونه حیوانات وجود دارد، انواع و اقسام خوراک و لوازم وارداتی مخصوص حیوانات خانگی در برخی فروشگاه‌ها عرضه میشود، و نیروی انتظامی هم در کنار تولید غذا برای سگ‌های پلیس، غذای گربه تولید و روانه‌ی بازار می‌کند. همه این موارد این سوال را برمی‌انگیزد که بالاخره نگهداری از این حیوانات جرم است یا نه؟
با توجه به تناقضاتی که در نگرش جامعه و مجریان قانون نسبت به مقوله‌ی نگهداری از حیوانات خانگی وجود دارد، بر آن شدم که نظر یک متخصص را در این رابطه جویا شوم. پس به سراغ دکتر هومن ملوک‌پور، جراح و دامپزشک رفتم که عضو جامعه جهانی دامپزشکی و همچنین عضو انجمن دامپزشکان حیات وحش اروپا است.
غذای گربه تولید نزاجا
دکتر ملوک‌پور درباره‌ی کانونی صحبت کرد که پناهگاه حیوانات بیخانمان و بعضا مجروح و معلول است. حیواناتی که توسط برخی از ما آدم‌ها مورد اذیت و آزار قرار گرفته‌اند. وی با اشاره به این موضوع که نگهداری از حیوانات خانگی نزد ما ایرانیان پیشینه‌ی تاریخی دارد، گفت:
«اولین حیوانی که به دست انسان اهلی شد، سگ بود که حدود هجده هزار سال پیش توسط ایرانیان، اهلی و از آن برای شکار و نگهبانی استفاده شد. این حیوان خیلی زود به عنوان همدم و دوست انسان جای خود را باز کرد.
اسب، دیگر حیوانی است که باز توسط ایرانیان هشت هزار سال پیش اهلی شد که از آن برای باربری همچنین در جنگ ها استفاده می‌شد. بنابراین نگهداری از حیوانات پیروی از فرهنگ غربی نیست. اما متاسفانه افرادی هستند که برای خودنمایی و اعتبار بخشیدن به خود از این موضوع سوء‌استفاده می‌کنند. همین امر باعث میشود علاوه بر این‌که بهانه به دست پلیس بدهند، ضربه‌های سنگینی به افرادی که واقعا به حیوانات علاقه‌مند هستند و نیاز دارند وارد کنند. می‌توان گفت در این میان بیشترین آسیب را حیوانات متحمل می‌شوند.
دکتر هومن ملوک‌پور، جراح و دامپزشک
به‌طور مثال برخی افراد به حیوان همان‌گونه نگاه می‌کنند که به ماشین آخرین مدل و یا لباس و عطر و ادکلن مارک‌دارشان، که نه برای نگهداری و استفاده، بلکه برای فخرفروشی و جلب توجه از آنها استفاده می‌کنند. اما این‌ها دلیل کافی برای انکار مفید بودن حیوانات خانگی نیست.
این یک واقعیت است که با صنعتی شدن زندگی و با کم عمق شدن روابط انسانی، تمایل به داشتن حیوانات خانگی بالطبع افزایش پیدا می‌کند و می‌توان گفت یکی از ملزومات زندگی بشر شده است. این اتفاق بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا افتاد، تا پیش از جنگ جهانی به این صورت نگهداری از حیوانات خانگی رایج نبود. اما ظرف پنجاه سال اخیر این موضوع تا آن حد پیشرفته است که پرورش حیوانات خانگی و تولید ملزومات آن پنجمین صنعت پردرآمد دنیا به حساب می‌آید. به عنوان مثال سال گذشته درهلند تعداد سگ های قلاده دار (سگ های صاحب دار) چهار برابر بچه‌های یک تا شانزده ساله این کشور اعلام شد. همه گیر شدن یک اتفاق دلیل بر مدگرایی جامعه نیست و جامعه‌ی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.»
دکتر ملوک‌پور در ادامه اضافه کرد که غیبت حیوانات خانگی در زندگی شهری ایرانیان، در سال‌های دراز لزوم فرهنگ‌سازی برای چگونگی نگهداری از آنها را به وجود می‌آورد. وی درباره‌ی انتقال بیماری از حیوانات خانگی به انسان گفت:
«اگر پیشگیری‌های لازم انجام شود و حیوان خانگی به موقع واکسینه و داروی ضد انگل استفاده کند، خطر انتقال بیماری از آنها به انسان به مراتب بسیار کم‌تر و کم‌خطرتر از انتقال بیماری از یک انسان به انسان دیگر است.»
پناهگاه حیوانات بیخانمان در حومه‌ی شهر هشتگرد
وی همچنین اضافه کرد که نزدیک به چهار صد بیماری مشترک بین انسان و حیوان وجود دارد که کم‌ترین این بیماری‌ها از سگ و گربه است و می‌توان گفت تعداد بیماری‌های قابل انتقال از گاو و گوسفند بارها بیشتر از خطر انتقال بیماری از سگ و گربه به انسان است.
نکته دیگری که به گفته‌ی دکتر ملوک‌پور قابل تأمل است، این است که در برخی موراد که انسان از تماس با حیوان بیمار میشود، در واقع مقصر آن حیوان نیست، بلکه سیستم ایمنی بدن انسان‌ها است که آن آنتی‌بادی خاص را ندارد و سیستم ایمنی بدن‌اش دچار اختلال و مبتلا به بیماری میشود. به عنوان مثال حساسیت به موی گربه یا پر پرنده در افراد مانند حساسیت در مقابل گوجه فرنگی و...
دکتر ملوک‌پور درباره‌ی شایعاتی مانند این‌که تماس با موی گربه در زنان ایجاد نازایی می‌کند و یا موی گربه باعث ایجاد کیست در دستگاه تنفسی میشود، گفت:
«اگر گربه‌ای به انگلی به نام «توکسوپلاسموز» مبتلا باشد و گربه این انگل را همراه مدفوع دفع کند و این مدفوع تا سه روز از محیط خارج نشود، (این انگل بعد از سه روز قابلیت بیماری‌زایی به دست می‌آورد) و به موی گربه بچسبد و موی گربه به عنوان ناقل این انگل را وارد منافذ بدن انسان کند، آن موقع ممکن است فردی را بیمار کند.
پس می‌بینید که با این روند احتمال ابتلا به این بیماری بسیار کم است، در حالی که انتقال همین بیماری توسط گوشت خام بسیار زیاد است، یعنی خانمی که در آشپزخانه گوشت خام را می‌شوید ممکن است به آسانی مبتلا به این بیماری و به مشکل نازایی دچار شود.»
وی درباره‌ی خطر ابتلای بیماری دستگاه تنفسی توسط موی گربه گفت:
«سیستم تنفسی بدن ما انسان‌ها اجازه نمی‌دهد که اجرام بالای بیست میکرون وارد سیستم تنفسی شود. آن وقت چطور ممکن است که موی گربه که چند سانتیمتر است، وارد ریه شده و ایجاد کیست کند؟! این‌ها باورهای غلطی است که متاسفانه در جامعه وجود دارد.»
بلوط، گربه مینو صابری
او افزود: «یکی از مسائل مهمی که در نگهداری حیوانات خانگی نقش مهمی دارد، بحث مذهب و دین ما است. چندی قبل تحقیقی در دانشگاه شهرکرد انجام گرفت در مورد این‌که چرا می‌گویند سگ نجس است؟
در قرآن چند بار نام سگ برده شده؛ از جمله در سوره‌ی «کهف». وقتی از اصحاب کهف به عنوان افراد مقرب درگاه خدا نام برده میشود، سگی که همراه آنها بوده را هم همراه آن افراد شمرده‌اند و یا در سوره‌ی «مائده» چنین آمده که اگر سگی گوشت شکار بیاورد و از آن گوشت خودش خورده باشد، آن گوشت باز هم حلال است.
من تصور می کنم موضوع نجس بودن سگ به مقتضی زمان بعدها وارد دین شده باشد، ولی خوشبختانه مذهب شیعه به عنوان پویاترین مذاهب - که همواره علمای دین‌مان بر این امر تأکید دارند که درب اجتهاد همیشه باز است - با زمان پیش می رود. یعنی این‌که ممکن است در شرایط زمانی و مکانی یک حکم به حکم دیگر تغییر کند، مثل حلال اعلام شدن ماهی ازون‌برون و یا بازی شطرنج و غیره.
تصور من این است که نجس بودن سگ (بزاق دهان سگ)، مربوط باشد به بیماری هاری که از طریق بزاق دهان سگ منتقل میشود و احتمالا در دوره‌ای تلفات زیاد داده و همین امر باعث شده که سگ را نجس بخوانند. اما خوشبختانه باید بگویم با اقدام‌های موثر و تلاش و زحمات همکاران ما این بیماری تقریبا در ایران ریشه‌کن شده است. سال گذشته فقط چهار نفر به علت ابتلا به بیماری هاری در گذشتند که هر چهار نفر در مناطق مرزی افغانستان و کردستان عراق بوده‌اند. این در حالی‌است که فقط در ایام تعطیلات عید بالای هفت هزار نفر در اثر سوانح رانندگی جان خود را از دست داده‌اند.»
دکتر ملوک‌پور بر این موضوع تاکید کرد که نگهداری از حیوان خانگی مانند هر مقوله‌ی دیگر فرهنگ خاص خود را می‌طلبد که چنان‌چه با عدم اطلاع کافی همراه باشد نه تنها می‌تواند موجب دردسر برای صاحب آن شود، بلکه آزار و اذیت را برای حیوان به همراه دارد.
خانم اثناعشری، مدیر کانون دوستداران حیوانات در حال معاینه سگ
کانون دوستداران حیوانات، پناهگاه حیوانات بیخانمان
اولین مرکز خیریه‌ی نگهداری از حیوانات بی‌سرپناه کشور در سال ۱۳۸۳ در حومه‌ی شهر جدید هشتگرد توسط فردی خیر و بانی این مجموعه و مؤسس کانون دوستداران حیوانات ساخته شد. با توجه به فراوانی جمعیت سگ در آن منطقه و آمار بالای تصادفات جاده‌ای این حیوان، مرکز فوق برای ساماندهی به وضعیت این حیوان تجهیز گردید و «وفا» نام گرفت.
این مرکز در دشت‌های وسیع شرقی شهر جدید هشتگرد در زمینی به مساحت ۵۰۰۰ متر بنا شده است که دارای امکاناتی از قبیل اتاق نگهبانی، اتاق جراحی، اتاق ریکاوری، اتاق استراحت اعضاء، موتورخانه، آشپزخانه، سرویس بهداشتی، محوطه‌ی خاکی جهت قرنطینه سگ‌های ورودی و محوطه‌ی سیمانی محصور و حدود چهل لانه در اطراف آن برای نگهداری سگها است.
زمانی که با خانم اثناعشری، مدیر کانون دوستداران حیوانات تماس گرفتم تا در باره‌ی پناهگاه حیوانات سوال کنم، سگ تازه‌واردی مشغول به‌دنیا آوردن توله‌هایش بود. به گفته‌ی خانوم اثناعشری، این سگ قبلا مورد اذیت و آزار قرار گرفته و یک پایش دچار آسیب جدی شده و توسط افراد حامی حیوانات به این مکان انتقال داده شده که برای نجات جان این سگ ناچار شده بودند پای آسیب‌دیده‌ی حیوان را قطع و مداوا کنند.
خانم اثناعشری درباره‌ی پناهگاه حیوانات بیخانمان به رادیو زمانه گفت:
«احداث این مکان چهار سال پیش توسط خانم فاطمه معتمدی صورت گرفت. ایشان قطعه زمینی را در حومه شهر جدید هشتگرد که متعلق به خودشان بود، حصار کشی و حدود چهل لانه در آن ساختند. همان‌موقع با نگهداری چهارقلاده سگ در این مکان، کار آغاز شد که در حال حاضر تعداد سگها به بیش از دویست قلاده رسیده است.
معمولا سگ‌های مجروح یا سگ‌های بی‌خانمانی که در معرض کشتار یا آزار و اذیت هستند به این مکان منتقل می‌شوند و توسط دامپزشکان نیکوکار به‌طور رایگان معالجه، واکسینه، انگل‌زدایی و عقیم می‌شوند. در این مکان ما یک اتاق عمل صحرایی احداث کرده‌ایم که معالجات توسط دامپزشکان خیری چون دکتر هومن، دکتر عابدی، دکتر غفاری، دکتر شیخی و دکتر موسوی و... انجام میشود.»
وی ادامه می‌دهد: «سال گذشته حدود دویست سگ در عرض دو سه هفته به اینجا آوردیم و پس از عقیم‌سازی آنها را واگذار کردیم.
اینجا مکان خوبی است که دانشجویان دامپزشکی از آن بازدید می‌کنند، چرا که می‌توانند با مشکلات جسمی متفاوتی از حیوانات روبه‌رو شوند؛ مثل بیماری‌های مادرزادی یا دیگر بیماری‌هایی که حیوان به آن مبتلا و تحت درمان است. البته گاهی دانشجویان به ما کمک می‌کنند، ولی نه برای درمان. درمان توسط دامپزشک صورت می‌گیرد.»
فاطمه معتمدی، بنیان‌گذار پناهگاه حیوانات
از خانم اثناعشری سوال کردم که این حیوانات معمولا تا چه مدت در پناهگاه نگهداری می‌شوند؟ او پاسخ داد:
«حیواناتی که مداوا می‌شوند و مشکلی ندارند به افراد داوطلب واگذار میشود که معمولا برای نگهبانی و گله و این‌گونه موارد برخی افراد تقاضا می‌کنند. ما این حیوانات را با گرفتن تضمین واگذار می‌کنیم و هر از گاهی به مکانی که حیوان سپرده شده سر می‌زنیم تا از وضعیت سلامت و امنیت حیوان با خبر شویم.»
وی همچنین افزود: این پناهگاه از نادرترین پناهگاه‌ها در نوع خودش در سراسر دنیا است. به گفته‌ی اثناعشری در کشورهای دیگر اگر حیوانی به پناهگاه برده شود و بعد از ده پانزده روز صاحبی برای آن حیوان پیدا نشود، او را می‌کشند. درحالی که در این پناهگاه یا حیوان را واگذار می‌کنند و یا تا آخرین روز عمرشان به آنها خدمات می‌دهند. سگ‌های کور و معلول نزد ما همیشه مهمان هستند.»
به خانم اثناعشری گفتم شاید افرادی باشند که بخواهند از نظر مالی یا نیروی انسانی شما را در این امر خداپسندانه یاری دهند یا بخواهند حیوان بی‌پناهی را واگذار کنند، اما نمی‌دانند از چه راهی باید وارد شوند، وی گفت:
«فعلا مکانی که ما در اختیار داریم بسیار محدود است. ما این مکان را برای نگهداری حدود شصت حیوان در نظر گرفته بودیم که الآن متاسفانه مجبوریم در این فضای کم بیش از دویست حیوان نگهداری کنیم. اما با این وجود، تلفن تماس من 09121211629 و آدرس سایت‌مان هم این است.
دوستدار حیوانات بی‌پناه در حال برقراری ارتباط با سگها
آقای احمری، یکی دیگر از افراد نیکوکاری است که در این کانون فعالیت دارد، او درباره‌ی فعالیت‌های پناهگاه گفت:
«ما دوست داریم همه‌ی حیوانات بی‌پناه و مجروح و معلول را زیر پوشش قرار دهیم، اما متاسفانه با مشکلاتی روبه‌رو هستیم که مجبوریم تعداد محدودی را نگهداری کنیم. این کار گذشته از مسئله‌ی مکان و غذا و درمان، مسائل جانبی دیگری هم دارد مثل بهداشت این مکان. با وجود این‌که از کمک مالی تعدادی افراد نیکوکار بی‌نصیب نیستیم، اما برای گسترش این کار از نظر مالی در مضیقه هستیم.
گاه افرادی تماس می‌گیرند و می‌گویند در فلان مکان سگی شش بچه زائیده و می‌خواهند آنها را بکشند و ما علی‌رغم میل باطنی‌مان نمی‌توانیم عملا برای این حیوانات که تعدادشان کم هم نیست، کاری انجام دهیم.
فعلا داریم یک قرنطینه احداث می‌کنیم که با ساخت این قرنطینه بخشی از مشکلات حل میشود. ما حیوانات آواره را دو ماه در قرنطینه نگهداری می‌کنیم، از آنها آزمایش انواع بیماری‌ها را می‌گیریم، درمان و واکسینه می‌کنیم و بعد به پناهگاه انتقال می‌دهیم، البته اگر توان مالی این اجازه را بدهد.»
خانم دخیلی یکی از افراد نیکوکاری است که مسئولیت نگهداری گربه‌های این پناهگاه را بر عهده دارد که متاسفانه موفق به تماس با ایشان نشدم، خانم دخیلی مراقبت بیش از هفتاد گربه را به عهده دارد که در بخشی از همان مکان اسکان داده شده‌اند.
قرار است این گربه‌ها به‌زودی به مکان دیگری منتقل شوند. نزدیک بودن محل نگهداری سگ و گربه به این تعداد در مجاور هم از سویی ایجاد استرس برای گربه‌ها و از سویی دیگر عصبانیت سگها را موجب میشود.
الاغ مهمان همیشگی این پناهگاه است.
این پناهگاه یک مهمان دیگر هم دارد، این مهمان الاغی است که در اثر تصادف با اتومبیل به کنار جاده افتاده و توسط شخصی به این مکان منتقل شده است.
چند بار افرادی داوطلبانه الاغ را تحویل می‌گیرند تا از او مراقبت کنند. وقتی مسئولان پناهگاه به سراغ این الاغ می‌روند تا از حال و روز‌اش با خبر شوند، می‌بینند که آن افراد از این الاغ که مهره‌‌های کمرش شکسته بوده، بار می‌کشند. همین امر موجب میشود که مسئولان پناهگاه دوباره این الاغ را به پناهگاه منتقل کنند و او مهمان دائمی این پناهگاه شود.