1- موقعیت فعلی اثر:
آذربایجان شرقی – تبریز – خیابان جمهوری اسلامی – جنب
مسجد انگجی – کوچه مدیر شهلاء – میدان ویجویه –
مسجد کلکته چی
2- تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
این
مسجد بنا به روایتهای مختلفی که در مورد آن وجود دارد دارای قدمت و تاریخ ساخت مشخص و دقیقی نمی باشد. بعضی معتقد هستند که این
مسجد به 400 سال قبل از این تاریخ بر می گردد و مسجدی که هم اکنون شاهد آن هستیم بارها مورد تعمیر مرمت واقع گردیده است و برخی دیگر معتقد هستند که قدمت این
مسجد به 90 الی 100 سال قبل برمی گردد و شخصی بنام محمد باقر
کلکته که از اهلی محل و به تجارت چای از کشور هندوستان مشغول بوده اقدام به ساختن این
مسجد می نماید که به همین دلیل به
مسجد کلکته چی مشهور می شود.
به نظر می رسد نظریه دوم در مورد این
مسجد قرین به حقیقت می باشد.
3- ویژگی اثر:
این
مسجد در ضلع شمالی محوطه (میدانی) قرار دارد که از آن به عنوان میدان ویجویه یاد می شده و هم اکنون نیز اهل محل آن را به همین نام می شناسند.
مسجد دارای دو ورودی می باشد که هر دو ورودی در بدنه شمالی بنا و مشرف به میدان قرار دارند و نسبت به محور تقارن
مسجد تا حدی متقارن به نظر می رسند. ولیکن ورودی سمت راست (شرقی) فعال نبوده و درب آن به ندرت باز می شود. در مقابل در ورودی سمت راست (غربی)
مسجد فعال بوده و همیشه به روی مردم باز است. زمانیکه از ورودی
مسجد به هشتی و سپس به شبستان وارد می شویم. در آکس اصلی و جهت قبله قرار نمی گیریم که این اتفاق برخلاف اصول مساجد سنتی و اصیل است. (در مساجد سنتی ایران و اکثر کشورهای اسلامی به ورود شبستان و یا صحن
مسجد در یک جهت و در امتداد قبله انجام می گیرد.) این
مسجد تنها دارای یک گنبد است و از مناره که جزء عناصر اصلی و از مشخصه های مساجد می باشد خبری نیست.
به نظر می رسد این
مسجد یک
مسجد محلی بوده و می باشد که در حوزه و حریم خود دارای کارکرد است، تا اینکه یک
مسجد فرا محلی و شهری باشد و بیشتر محل عبادت و تجمع اهل محل می باشد.
مسجد از تمام ضلع های خود دارای نورگیر و پنجره است که کلیه این پنجره ها غیر قدیمی و جدید بوده و از نوع آلومینیومی هستند.
در فضای داخلی
مسجد و در روی ستونها و دیوارها اثری از آجرکاری و نازک کاریهای اولیه دیده نمی شود و تنها در روی گچ دیوارها و ستونها نقاشی و تصویر آجرها با رنگ و ماژیک دیده می شود که انجام این شباهت تا حدی غیر علمی به نظر می رسد.
مسجد در ضلع شمالی خود دارای حیاط می باشد که سرویسهای بهداشتی و وضوخانه که به صورت یک دستشویی نازل شده است در آن قرار دارند، که این حیاط به علت دور بودن از فضای ورودی، مراجعه مردم به ان تنها جهت استفاده از سرویسهای بهداشتی و دستشویی و دارا نبودن یک عملکرد مشخص روح زندگی در آن دیده نمی شود و به یک فضای فاقد خیال تبدیل شده است.
4- تزئینات، نوع مصالح و ابعاد اثر :
در این بنا در قسمتهای مختلف آجرکاریهای متنوعی دیده میشود ؛ از جمله اینکه بیشتر آجرکاری ضلع جنوبی
مسجد به صورت آجرکاری حصیری می باشد . در قسمت فوقانی نمای
مسجد و در رخ بام نیز آجرهای شتری که در تمام بناهای قدیمی ایران با این آجر نما را تمام کرده و خط آسمان را تعریف می کرده اند وجود دارد.
درفضای داخلی
مسجد اثری از آجرکاری و یا نازک کاری قدیمی و مشخص دیده نمی شود و تنها شکل آجرها را با رنگ بر روی گچ به صورت نقاشی شده می بینیم. در ورودی
مسجد نیز آجرهای رنگی که به شکلهای متنوع چیده شده اند همراه با آیه هایی از قرآن توجه هر عابر و رهگذری را به خود جلب می کند. در داخل
مسجد تنها در اطراف گنبد همچنین آجرکاری همراه با آیه های قرآنی دیده می شود.
مصالح به کار رفته در این بنا عبارتند از : آجر (به شکلها و فرمهای نسبتا" متنوع )، سنگ که به صورت تفلیسی در پایین دیوارها چیده شده است و ملات می باشد.