رفتارهای مادرانه در حیوانات تحت تاثیر ارث، تجربه و عوامل هرمونی قرار دارد. در اکثر مواقع مادر با فرزند خود رابطه ای صمیمانه برقرار می کند. در عین حال برخی از حیوانات نسبت به بچه های خود رفتاری توامبا بی مهری دارند و ممکن است حتی به آنها حمله کنند. اینموضوع در اسب و گوسفند به مراتب بیشتر از گاو و بز دیده می شود. برای نوزاد مدت زمانی بیشتری لازم است تا با مادر ارتباط برقرار کند و او را بشناسد.
توله خوک، سگ و گربه نه تنها با مادر بلکه با سایر توله ها نیز ارتباط برقرار می کنند.مادر برای زایمان و محافظت توله، لانه سازی انجام می دهد. این رفتار در خوکها به طور خیلی جدی و در گربه و سگها با شدت کمتری انجام می شود. دوران شیردهی به عملکرد هرمونها و غدد درون ریز، تعداد فرزندان، نحوۀ تغذیۀ مادر و مدیریت گله بستگی دارد.
 |
Click this bar to view the full image. |
رفتارهای مادرانه ماهیتی ناگهانی دارد. به عبارتی حیوانات تا قبل از زایمان به بازی، تغذیه و رفتارهای عادی خود مشغول است و به ناگاه بعد از تولد فرزندان به مراقبت از آنها و اعمال مادرانه مشغول می شود. رفتارهای پرخاشگرانۀ مادری هم امری موقتی بوده و به تدریج فروکش می کند.
رفتارهای مادرانه امری ذاتی است. به علاوه عوامل ژنتیکی و هرمونها عمده ترین نقش رادر شکل گیری رفتارهای مادرانه دارند
. به عنوان مثال در زمان زایش گوسفندان مقدار استروژن افزایش می یابد و مقدار پروژسترون کاهش پیدا می کند.
در میشهایی که در مرحلۀ آنستروس قرار دارند با تجویز داخل مهبلی پروژسترون می توان رفتارهای مادرانه را بوجود آورد. این نکته اهمیت هر دو عامل عصبی و هرمونی را نشان می دهد. جالب است که با همین روش می توان بره های غریبه را به کنار میش آورد، بدون اینکه رفتارهای تهاجمی در حیوان بروز کند.
|
Click this bar to view the full image. |
یکی از محرکهای مهم برای رفتار مادرانه، بوی ترشحات مایع آمنیوتیک است. در چند آزمایش مجزا وقتی توله سگها را بلافاصله بعد از تولد از مادر جدا کردند، بدن آنها را شستشو دادند و بعد از سه ساعت به کنار مادر برگرداندند، تقریبا همۀ آنها توسط مادران پس زده شدند. اما وقتی دوباره بدن همین توله ها را با مایع آمنیوتیک خارج شده از رحم مادر آغشته کردند، ماده سگها آنها را پذیرفتند. وقتی توله ها با سزارین بدنیا می آیند مادر به بوی ترشحات آمنیوتیک دسترسی ندارد.
این نکته می تواند از علتهای پس زدن فرزندان بدنبال سزارین باشد.یادگیری نقش مهمی در شکل گیری رفتارهای مادرانه دارد. در پریماتهای عالی که در شرایط آزمایشگاهی و به طور مصنوعی تربیت شده اند، رفتارهای کادرانه بسیار ضعیف است و برعکس، برخی از نژادها رفتارهای قوی مادرانه از خود نشان می دهند. مثلا رفتارهای مادرانه در گاوهای گوشتی قویتر از گاوهای شیری است.
|
Click this bar to view the full image. |
گروهی از رفتارهای مادرانه اکتسابی می باشد و مادر آنها را در زایمان اول خود فرا می گیرد و در زایش های بعدی بهتر به وظایف مادرانۀ خود عمل می کنند. معمولا اگر حیوان فرزند خود را از دست داده باشد، در زایمان بعدی مراقبت بیشتری از نوزادان به عمل می آورد. درصد پس زدن نوزادان در زایمان اول به مراتب بیشتر از زایمانهای بعدی است. زندگی حیوان در کنار انسان می تواند رفتارهای مادرانه را تغییر دهد یا اساسا اجازۀ بروز آنها را ندهد، چون گاهی اوقات نوزاد بعد از تولد تماسی با مادر ندارد و یا قاهی زمان از شیر گرفته شدن نوزاد به مراتب زودتر از زمان طبیعی است. در مورد برخی حیوانات اهلی مانند گاوهایی که در گاوداری های صنعتی نگهداری می شوند، ممکن است گوساله اصلا از شیر مادر تغذیه نشود.
|
Click this bar to view the full image. |
ارث میز جزو عوامل مهم در رفتارهای مادرانه می باشد. وجود ژنهای خاص برای رفتارهای مادرانه در موشها به اثبات رسیده است. موتاسیون در این ژنها باعث توقف عملکرد گیرنده های پرولاکتین و از دست رفتن بخش عمده ای از رفتارهای مادرانه و میل به خوردن جفت می شود. عملی که یک رفتار عادی بعد از زایمان در موش می باشد.
رفتارهای اجتماعی سگها و گربه ها باعث می شود
که در برخی مواقع یک سگ و یا گربه نسبت به بچه های حیوان همنوع خود حالت دفاعی و حمایت داشته باشد و در صورت نزدیک شدن یک فرد غریبه به آنها، از خود به شدت واکنش نشان دهد.
|
Click this bar to view the full image. |
هرمون اکسی توسین نقش مهمی در شکل گیری رفتارهای مادرانه دارد که از قسمتی از غدۀ هیپوفیز به نام هیپوفیزپسین ترشح می شود. این قسمت از هیپوفیز مانند مخزنی برای ذخیرۀ اکسی توسین و ADH تولید شده در هیپوتالاموس عمل می کند. ADH روی کلیه ها اثر می کند و بازجذب آب را افزایش می دهد. با کمک این هورمون بدن در مواقع کم آبی با غلیظ کردن ادرار از هدر رفتن آب جلوگیری به عمل می آورد.
عبور نوزاد از مجرای زایمان و تحریک واژن و گردن رحم، نرونهای پیامهای عصبی را به نخاع و هیپوتالاموس منتقل کرده و باعث آزاد شدن اکسی توسین از هیپوفیز پسین می شود.
اکسی توسین بعد از انتشار در جریان خون به چند شکل در بدن اثر می کند:
1_ بوجود آوردن رفتارهای مادرانه.
2_ اثر بر روی پستانها و تسهیل خروج شیر.
3_ تحریک عضلات رحم و کمک به زایمان.
4_ طی 24 ساعت اول تولد، با آزاد کردن مونوآمین های مختلف، پیاز بویایی را تحریک و برای شناخت نوزادان و بوی آنها به مادر کمک می کند.