صفحه-نخست » دنیای حیوانات

سبزپرس – گروه محیط طبیعی؛ کوشان مهران: شواهد برجای مانده از چند ده هزار سال پیش حکایت از وجود «گوزن پیردیوید» (Elaphurus davidianus) نه تنها در دشت های تالاب چین شمالی (و به ویژه حوزه دریای زرد) بلکه جزایر ژاپن دارد.

شکل پهن سم و علاقه مفرط این گوزن به آب، نشان دهنده وابستگی به زیستگاه های تالابی دارد که اکنون برای چند هزار سال است که تبدیل به کشتزار های برنج شده است. در منابع کلاسیک چینی به کاهش شدید جمعیت این گوزن در زمان سلسله «هان» اشاره شده و داستانی حکایت از اعزام گروهانی سرباز مغول از سوی سلسله «یوآن» برای زنده گیری آخرین نمونه ها و انتقال به شکارگاه سلطنتی اطراف شهر «خانبالیغ» (پکن کنونی) دارد.
در سال 1865 که کشیش «فرانسوس پیر آرماند» (از گروه مبلغان مذهبی فرانسوی) برای نخستین بار این گونه جالب را به جهان غرب شناساند، برای قرن ها گله های «گوزن میلو» (نام چینی) در پناه دیوارهای بلند شکارگاه سلطنتی به دور از جانوران درنده ای چون «ببر جنوب چین» و گرگ بودند. در سال 1894 سیلی مهیب دیوار نخجیرگاه را ویران کرد و تعداد زیادی از گوزن های فراری خوراک کشاورزان قحطی زده شدند و درسرکوب شورش «بکسور ها» در سال 1900 میلادی سربازان بریتانیایی و ژاپنی آخرین گوزن های پارک را خوردند و اگر «دوک بدفورد» در سال 1898 تعداد 18 گوزن را از باغ وحش های پاریس، آنتورب، برلین و کلن با صرف هزینه سنگین خریداری نکرده و به پارک گوزن معروف خود Woburn Abbey انگلستان انتقال نمی داد، امروز دیگر تنها خاطره ای از این جانور برجای مانده بود.
در سال 1985، طی توافقی بین چین و بریتانیا 22 گوزن پیردیوید از املاک خاندان دوک بدفورد به یک منطقه تالابی  به وسعت در حدود سه هزار هکتار در جنوب پکن انتقال یافتند و از آن زمان تا کنون پژوهشگران به بررسی کنش این جانور در محیط نیمه طبیعی می پردازند.
شاید یکی از جالب ترین پژوهش های انجام گرفته بررسی کنش گوزن پیردیوید دربرابر نمایه های دشمنان کهن او است. پژوهشگران با ایجاد ماکت هایی از ببر، گرگ، پلنگ و گونه غیر بومی شیر و پخش بو و صدای این جانور به حقیقت جالبی پی بردند.

پس از طی قرن ها عدم برخورد با گوشتخواران، شدیدترین کنش در برابر غرش ببر بوده و گوزن ها به سرعت به درون محیط تالابی پراکنده می شدند.
در حافظه تاریخی و غریزه این گونه ترس از ببر که روزگاری شریک قلمروهای تالابی او بود نهادینه شده است. هرچند اکنون به احتمال بسیار زیاد نسل ببر جنوب چین در طبیعت نابود شده و تعداد پلنگ چینی بسیار کاهش یافته است ولی این تجربه نشان دهنده این واقعیت است که در صورت معرفی این گونه در زیستگاه های طبیعی شانس بقای او در برابر گوشتخواران به دلیل ترسی که نهادینه شده بالا است.
همین تجربه در اسکاتلند نیز آزموده شده است. پیش از عصر یخبندان و پیشروی صفحات سترگ یخی بر بریتانیا (به ویژه اسکاتلند) حضور «کفتار خالدار»، شیر ، پلنگ در کنار گرگ بر اساس شواهد موجود به اثبات رسیده است.
در آزمایش مورد بحث تعدادی از خوک هایی از نژاد های بومی اسکاتلند که بی شباهت به گراز نیستند، در معرض ادرار شیر قرار داده شده و کنش آنها (فرار دسته جمعی) مانند مناطقی است که اکنون دارای گراز و شیر است.
البته فرآیند اهلی کردن جانوران در پاره ای موارد اثراتی بر نمونه ها طی قرون داشته است. برای نمونه شواهد نشان دهنده تحلیل 30 درصدی حجم مغز در نمونه های خانگی مرغ و بوقلمون دارد و قدرت پرواز در نمونه های اهلی شده ای چون «اردک موسکویت» (اردک روسی از آمریکای مرکزی) و مرغ خانگی بسیار کاهش یافته که شاید به دلیل هزاران سال زیستن در کنار انسان و بهره مندی از پوشش حفاظتی، این ویژگی ها که در طبیعت حیاتی هستند در برابر خصوصیات مطلوب بشر چون تولید گوشت بیشتر کاهش یافته اند.
شاید ذکر حکایتی درباره تقابل غریزه و تربیت در خاتمه خالی از لطف نباشد:
می گویند پادشاهی وزیری خردمند و عاقل و نه چندان بله قربان گو داشت که به دلیل کارایی و کفایت امکان حذف او ممکن نبود و سلطان هم هرچند در جمع از بزرگداشت این وزیر بی نظیر فروگذاری نمی کرد، ولی در باطن چون اکثر ایرانیان از آتش حسد می گداخت.
روزی در بارعام صحبت از تربیت و ذات فطری افراد به میان آمد و پادشاه به طعنه  در جمع غیر مستقیم به وزیر پراند که : ...بله! این نظر کیمیا آثار ماست که بر هر ذره ناچیزی بیافتند چونان کیمیا خاک را طلا می نماید (ناصرالدین شاه هم مدعی بود که از چوب صدراعظم می تراشد و در جوانی و به هنگام فرستادن شصت هزار سرباز بی توشه به جنگ مرو مدعی بود که می تواند شهاب سنگی را در آسمان نگاه دارد.)
وزیر تعظیمی کرد و به عرض رساند که هرچند همگی پرورده مرحمت ملوکانه می باشیم ولی ذات فرد عملا غیر ممکن است که با تربیت تغییر یابد.
پادشاه خود را به نشنیدن این جمله زد و چند ماه بعد وزیر را به میهمانی دعوت نمود. در اطراف سفره عده ای گربه سرپا ایستاده بودند و شمعدان هایی در دست داشتند! سلطان به طعنه به درباریان پوزخندی زد که حال فلانی چگونه می خواهد کیمیای تربیت ملوکانه ما را منکر شود. وزیر سری تکان داد و مدتی از مجلس بیرون رفت.
در بازگشت وزیر دست در جیب فراخ خود نموده و چند موش را در سفره خانه رها ساخت. گربه ها به یکباره غران شمعدان ها را بسویی پرتاب نموده و با چنگ و دندان بر روی سفره به تعقیب موش ها پرداختند.
وزیر به آرامی عرض نمود: ملاحظه می فرمایید که تغییر ذات موجودات با وجود تربیت و توجه کافی و وافی بسیار دشوار می باشد.