!

به بهانه‎ی ترانه «کوچه ملی» یغما گلرویی در آلبوم «ساعت 25 شب»/ حمید رضا امیدی سرور

در این سالها از لاله‎زار عزیز قدیم هیچ رد و نشانی نمانده، حتی از آن چند سینمای معدود قدیمی و یا انگشت‎شمار سالن‎های تئاتری که در دهه شصت و اوایل هفتاد، بقایایش هنوز لک و لکی می‎کردند.

حمید رضا امیدی سرور

در میانه‎ی دهه‎ی شصت، روزهای جمعه که به لاله‎زار می‎رفتی، هنوز می‎شد بی‎قراری این خیابان را برای رجعت گذشته دریافت، و صدای ترانه‎های قدیمی را (به خصوص از نوع کوچه بازاری‎اش) شنید، آن هم از بلند گوی نوار فروشان دوره گردی که بساطشان یک ضبط ماشین بود(!) با بلندگو و باطری ماشین و نوارهایی که هنوز عکسهای شرکتهای ضبط و پخش نوار قدیم را داشت و دستفروش‎هایی که روی پیاده‎رو عکس‎های کوچک و سیاه و سفید بهروز، ناصر، بیک، فردین و… را می‎فروختند، چند دکه‎ی کتابفروشی‎ هم بود که کتابهای جیبی عشقی و پلیسی می فروختند یا کرایه می‎دادند که مضمونشان شرح عملیات مایک هامر بود و یا عاشقانه‎های ر. اعتمادی و از این قسم، نوشته دیگر نویسندگان رمانها‎ی عشقی و یا پلیسی. تئاتر نصر و تئاتر پارس هنوز برنامه داشتند، دو نمایش با یک بلیط، که می‎شد صبح با یک بلیط رفت داخل سالن تئاتر و بعد از ظهر هم پس از دیدن دو نمایش کمدی و اخلاقی (!) بیرون آمد، سینماهای بسیاری کرکره‎ها را پایین کشیده و خاموشی گزیده بودند، اما هنوز این خیابان کم سینما نداشت  و سر جمع می‎شد ته مانده عطردلنشین لاله‎زار قدیم را بویید و هوای روح نوازش را تنفس کرد و پی به شکوه آن روزگاری که سپری شده بود، برد.

در دهه هفتاد اما همان بقایای ناچیز هم رو به نابودی گذاشتند، تئاتر‎ نصر هم کرکره‎اش پایین آمد، اکثریت قریب به اتفاق سینماها تعطیل شدند، بساط آن دکه‎های کتاب فروشی جمع شد و دیگر خبری از دستفروش‎های دوره‎گرد هم نبود. سالهایی که خانه پدری صادق هدایت (آن بالای لاله‎زار که به لاله زار نو معروف است، بعد از منوچهری که می‎پیچی به کوشک)، مهد کودک صادقیه بود با عکس‎های سگ و گربه بر نمای بیرونی خانه… (و اما امروز و مرحمتی شده و با نصب یک پلاک ثبت ملی به حال خودش رها شده که گذر ایام مخروبه‎اش کند)، برای ما که احتضار لاله زار را دیدیم و هیچ کاری از دستمان برنیامد، بغضی که در گلویمان بود در گذر از لاله‎زار به اینجا که می رسیدیم به اشکی جاری بدل می‎شد.

اما در این سالها که از لاله‎زار دیگر جز یاد و خاطره‎ای بیش نمانده، سه بار به لاله‎زار قدیم سفر کردم، همان لاله‎زار صدا و نور، موسیقی و تصویر، لاله زار سینما و تئاتر، و به قول مسعود کیمیایی «برادوی تهران». آنجا که وقتی از جلوی سر در سینماهایش رد می‎شدی، صدای فیلم از بلندگویی در بیرون سینما پخش می‎شد تا تو را وسوسه کند به رفتن به آن سالن تاریک که روشن بود به نور متحرکی بر پرده‎ای نقره‎ای، نزدیک این بلندگو جایی بود که بچه‎هایی با جیب‎هایی خالی جمع می‎شدند تا لااقل صدای فیلم‎ها را بشنوند و تصویرشان را تخیل کنند! همان لاله زار که وسط نمایش فیلمها، وقتی یک پرده که تمام می‎شد، چراغ‎ها را روشن می‎کردند، و صدای تخمه، آجیل، لیموناد و بستنی … مردی که جعبه‎ای از گردنش آویخته بود، بلند می‎شد. فروشنده‎ای که گویی همه تنقلات دنیا را در همان جعبه کوچک جمع کرده بود. همان لاله زار تئاتر‎های روحوضی «خشم هیتلر یا کلفت پررو»، بشتابید… بشتابید… گفتن های سید (بهروز وثوقی) فیلم گوزنها را به خاطر بیارید؟ لاله‎زار ابی فیلم کندو، بچه کتک خورده این خیابان که می‎خواست برای رسیدن به اوج از هفت کافه مجانی بخورد و بنوشد، لاله زار محمود سیاه، سعدی افشار یا حتی قدیمی‎تر از آن، روزگاری که سن تئاترهای تهران جولانگاه بزرگانی چون نوشین بود…

چه حیف و چه حیف و چه حیف …که ما نبودیم و تنها خاطراتش را جستیم در روایت عکسها و از زبان آدمهای دلتنگی که ساعتشان در همان سی سال پیش یخ زده بود (تعبیری از ترانه زیبای کوچه ملی یغما گلرویی)، در روایت پرویز دوایی از روزگار رنگین لاله‎زار در کتاب بازگشت «یکه سوار»ش کسی که این سالها دور از وطن، در آن کوچه پس کوچه‎های قدیمی و با معماری زیبای پراگ، همیشه دلتنگ لاله زار آن سالها بوده… دوایی باوجود اینکه هیچ مشکلی برای بازگشت به ایران نداشته، نیامده؛ چرا که می‎ترسد به تهران پا نگذاشته دلش هوای لاله‎زاری کند که با لاله‎زار روزگار جوانی او تفاوت‎های بسیار دارد، همان لاله‎زاری که ما شاهد احتضارش بویم و هیچ کس نتوانست،  و یا اگر می توانست نخواست که دست یاری به سویش دراز کند!

آری سه بار به لاله زار قدیم سفر کردم و گریستم، با بغضی که انگار همه این سالها در گلویم مانده بود. بار اول زمانی  که با انتظامی در باغ فردوس نشستیم به گفتگو در مورد لاله‎زار (که بخشی از آن در «بانی فیلم» منتشر شد)، از همان اول لاله‎زار شروع کردیم و آمدیم بالا و به یکایک سالن‎های تئاتر و سینما سر زدیم، پیرمرد رفته بود به سالهای جوانی، با همان لهجه تهرانی اصیل و دوست داشتنی‎اش چنان پر احساس از دوران شکوه لاله‎زار روایت می‎کرد که گویی دست مرا گرفته و صاف برده در لاله زار قدیم، چشمهایش پر بود از یادآوری آن روزگار، چنان که من نیز خود را رها کردم و همپای او اشک ریختم.

بار دوم، وقتی بود که رضا (شخصیت رمانم «از پائولو کوئیلو متنفرم») دست غزل عشقش را گرفت و برد به لاله‎زار قدیم، در تاریکی سینما به تماشای زخم خوردن رضا موتوری، به تماشای انتقام‎گیری قیصر، به تماشای شکوه اجراهای نوشین بر روی سن تئاتر تهران، به شنیدن پیش‎پرده خوانی مرتضی احمدی و عزت‎الله انتظامی و به زیارت شمایل هدایت آن هنگام که آراسته و آرام چوب سیگارش را لای انگشتان کشیده‎اش گرفته و قدم زنان از خانه پدری‎اش در خیابان کوشک وارد لاله زار نو می‎شد و اول لاله‎زار نو می‎پیچید سمت کافه نادری… و لحظه لحظه‎ در سفر شخصیت‎های رمانم به لاله‎زار قدیم همراهی شان کردم و گریستم.

و اما آخرین‎بار همین چند روز پیش بود، در غروب دلگیر شنبه، روز بد بی‎حوصلگی (که با خبر بد دیگری بی‎حوصله‎تر بودم)، پشت رل ماشین، برای اولین بار ترانه «کوچه ملی» را شنیدم، موسیقی زیبا و نوستالژیک ترانه مقدمه را چید تا با اولین خط شعر ترانه: «هنوز عکس فردین به دیوارشه» (۱) بغض کنم، خط‎های بعدی شعر که خوانده می‎شد، دوباره در لاله‎زار قدیم بودم و گریه می‎کردم، در همان روزگار شکوه لاله‎زار. این سفر را مدیون یغما گلرویی بودم که شاخک هایش برای درک گذشته، زمانه ای که شاید او نیز چون در روایت دیگران جسته باشد، اما چنین هنرمندانه آنها را در دل ترانه‎اش گنجانده که واسطه‎ای باشد برای زنده شدن گذشته در پیش روی ما.

این یادداشت ناچیز را تقدیم می‎کنم به او و همچنین فصل لاله‎زار «از پائولو کوئیو متنفرم»  را که امیدوارم در آینده‎ی نزدیک منتشرشود و نسخه‎ای از آن را برایش بفرستم، که اثری‎ست در جستجوی زمان از دست رفته.

این هم ترانه ی زیبای کوچه ملی:

هنوز عکس فردین به دیوارشه

هنوز پرسه تو لاله زار کارشه

تو رویاش هنوزم بلیط میخره

میگه این چهار شنبه رو میبره

تو جیباش بلیطای بازندگی

روی شونه هاش کوه این زندگی

حواسش تو سی سال پیش گمشده

دلش زخمی حرف مردم شده

سر کوچه ملی یه مرد یه مرد  که سی سال پیش ساعتش یخ زده

نمی دونه دنیا چه رنگی شده    نمی دونه کی رفته کی اومده

سر کوچه ملی یه مرد یه مرد  توی پالتوی کهنه ی عهدبوق

داره عابرهارو نگاه میکنه    که رد میشن ازکوچه های شلوغ

اول خیابان لاله زار در آستانه روزهایشکوه

هنوز عکس فردین به دیوارشه

خراباتی خوندن هنوز کارشه

یه عالم ترانه تو سینش داره

قدمهاشو تو لاله زار میشماره

دلش از تئاتر های بسته پره

چشاش از نگاهای خسته پره

هنوز فکر چهارشنبه بردنه

یه عمره باختاشو رج میزنه

سر کوچه ملی یه مرد یه مرد که سی سال پیش ساعتش یخ زده

نمیدونه دنیا چه رنگی شده    نمیدونه کی رفته کی اومده

سر کوچه ملی یه مرد یه مرد توی پالتوی کهنه ی عهدبوق

داره عابرهارو نگاه میکنه    که رد میشن ازکوچه های شلوغ

(کوچه ملی اسم کوچه ای کوچک در خیابان لاله زار است که روزگارپرازسالنهای کوچک و بزرگ سینما در کنار هم بود)

شعر از: یغما گلرویی

آهنگساز: فرزین قره‌گزلو

از آلبوم ساعت ۲۵ شب

خواننده: رضا یزدانی

پی نوشت:

۱-      و ای کاش بدین ترتیب آمده بود: «هنوز عکس بهروز به دیوارشه»، که سی سال پیش روزگار اوج بهروز وثوقی بود، هرچند که بدین شکل قطعا امکان خواندن این ترانه منتفی می‎شد!