غذاها و مواد مغذي موجود در آن ها از مهم ترين و متغيرترين عواملي هستند که بر زيست دسترسي و عملکرد داروهاي خوراکي در بدن تاثير مي گذارند.
اين اثرات به دليل وجود ترکيبات متنوعي از مواد معدني، مواد آلي، پروتئين ها و ويتامين ها در غذاها و همچنين فرمولاسيون
داروها بسيار پيچيده است و در بسياري از موارد قابل پيش بيني نيست.
به همين جهت، پيشگيري از
تداخل غذا – دارو، بسيار دشوار مي باشد و به دليل همين پيچيدگي، در حال حاضر نيز مطالعات بيشتري توسط مراکز تحقيقاتي و شرکت هاي داروسازي نسبت به
تداخل دارو - دارو انجام شده است تا
تداخل غذا - دارو.
غذاها نيز از طرق مختلف بر اثر بخشي داروها اثر مي گذارند:
1- تاثير بر قدرت جذب داروها:
همان طور که
داروها غالبا باعث کاهش جذب مواد مغذي مي گردند مواد غذايي نيز در اغلب موارد باعث کاهش اثر
داروها مي شوند، بنابراين به عنوان يک قانون کلي، داروسازان حداقل نيم ساعت فاصله را قبل و بعد از صرف غذا براي مصرف دارو و يا مصرف دارو را با معده خالي، يعني يک ساعت قبل از غذا و يا دو ساعت بعد از غذا، توصيه مي کنند، به جز در موارد استثناء که ذکر مي شود و در مواردي که پزشک تجويز ديگري کرده باشد.
چنان چه مجبور به مصرف دارو همراه با غذا هستيد، بايد يک روال ثابت را داشته باشيد به اين معنا که ساعت صرف غذاي خود را با دارو تنظيم کنيد به جاي آن که ساعت صرف دارو را با زمان وعده غذايي تنظيم کنيد، مثلاً اگر قرار است دارويي را با صبحانه ميل کنيد، زمان صرف صبحانه نبايد يک روز ساعت 7 و روز ديگر ساعت 10 باشد. اين کار در جذب دارو در بدن شما اشکال ايجاد مي کند، مخصوصا اگر
داروها را به مدت طولاني مصرف مي کنيد، مانند داروهاي هورموني(مثل لووتيروکسين)، داروهاي ضد ديابت(متفورمين و گلي بن کلاميد) و بعضي از داروهاي قلبي- عروقي.
* وجود غذا در معده باعث تاخير در جذب پني سيلين و آموکسي سيلين و داروهاي ضد فشارخون نظير کاپتوپريل مي شود. همچنين وجود غذا در معده و تماس اسيد معده براي مدت طولاني با کاپتوپريل و همچنين آريترومايسين باعث تجزيه سريع تر دارو مي شوند.
* مواد معدني موجود در برخي مواد غذايي مثل آهن موجود در گوشت با اتصال به آنتي بيوتيک هايي نظير تتراسايکلين و سيپروفلوکساسين باعث کاهش جذب دارو و غلظت خوني آن مي شوند.
* فرآورده هاي لبني باعث کاهش اثر تتراسايکلين و سيپروفلوکساسين مي شوند، بنابراين مصرف مکمل کلسيم نيز بايد حداقل با 2 ساعت فاصله از مصرف اين آنتي بيوتيک ها باشد. در غير اين صورت غلظت خوني آنتي بيوتيک به مقدار مورد نياز نمي رسد.
* مصرف فيبرهاي غلات، سبوس، حبوبات و اگزالات ريواس و اسفناج جذب قرص هاي کلسيم را کاهش مي دهد.
* مصرف همزمان چاي و قهوه، حبوبات، تخم مرغ و لبنيات با مکمل آهن(فروس سولفات)، آن را به صورت کمپلکس نامحلول در مي آورند و مانع جذب آن مي شوند.
* داروهاي ضد قارچ مثل گريزوفلووين و فلوکونازول که محلول در چربي هستند، در صورت مصرف با غذاهاي چرب، بهتر جذب مي شوند.
2- برخي مواد غذايي باعث تغيير سرعت متابوليسم داروها از طريق تشديد يا مهار عملکرد آنزيم هاي موثر بر آن ها مي شوند:
* گريپ فروت مهم ترين مثال براي اين مورد است که به علت مهار آنزيم تجزيه کننده
داروها باعث کاهش سرعت متابوليسم داروهاي متعدد مي شود. لازم به ذکر است که اثر گريپ فروت حتي تا 24 ساعت بعد از مصرف در بدن باقي مي ماند. داروهايي که گريپ فروت نبايد با آن ها مصرف شود، عبارت هستند از:
داروهاي ضد کلسترول از خانواده استاتين ها(لوستاتين و آترووستاتين) خصوصا اگر افراد براي بار اول از آن
داروها استفاده مي کنند، زيرا آب گريپ فروت اثر اين
داروها را به راحتي تا 2 برابر افزايش مي دهد. همچنين بيماراني که از سيزاپرايد، سرترالين، بوسپيرون، ديازپام، تربازولام، ميدازولام کاربامازپين، داروهاي کاهنده فشارخون نظير لوزارتان، داروهاي ضد آريتمي، ضد آنژين، داروهاي مهار کننده سيستم ايمني، داروهاي هورموني نظير اتينيل استراديول، پروژسترون و ضد بارداري خوراکي استفاده مي کنند بايد اکيداً از مصرف گريپ فروت خودداري نمايند.
* ترکيبات غير مغذي موجود در مواد غذايي نظير ترکيبات اندول موجود در خانواده کلم، فلاوون ها در مرکبات و ميوه جات و ترکيبات ايجاد شده در
غذاهايي که مستقيماً با ذغال تهيه مي شوند سرعت متابوليسم
داروها را افزايش مي دهند، براي مثال مصرف همزمان گوشت قرمز کباب شده با داروهاي ضد آسم(تئوفيلين، پزدوافدرين و...)، باعث کاهش اثر اين
داروها به علت افزايش متابوليسم دارو مي گردد.
* ترکيبات اسيدي موجود در آب ميوه ها مي توانند اثر بخشي آنتي بيوتيک ها(نظير پني سيلين) را کاهش دهند. در عين حال مصرف داروي کينيدين همراه با آب مرکبات به علت کاهش متابوليسم دارو در بدن باعث افزايش طول اثر دارو مي گردد.
3- مواد غذايي با تغيير اسيديته ادارار باعث افزايش يا کاهش سرعت دفع داروها مي شوند.
برخي
داروها به محيط اسيدي تر براي دفع نياز دارند و اگر ادرار به اندازه کافي اسيدي نباشد به مقدار بيشتري توسط کليه باز جذب مي شوند، نظير آنتي بيوتيک جنتامايسين و داروي ضد آريتمي پروکايناميد. مصرف بيش از حد آب ميوه، دريافت کم پروتئين در رژيم غذايي و مصرف آنتي اسيدها باعث به وجود آمدن اين وضعيت مي شود.
4- کاهش اثر دارو
* ترکيبات شيرين بيان، نوشابه هاي الکلي، موز، شکلات، پنير، انجير، جگر، ماهي، ترشي، آناناس، مخمر و مالت ممکن است به علت آمين هاي موثر بر افزايش فشار خون، سبب کاهش اثر داروي کاهش دهنده فشارخون شوند. البته مصرف يک بار در روز از ترکيبات شيرين بيان مشکلي ايجاد نخواهد کرد.
* سبزيجات برگ دار سبز(کاهو، اسفناج، کلم، شلغم و سويا) اثر داروي وارفارين را کاهش مي دهند.
* مصرف مايعات داغ همزمان با دارو باعث از بين رفتن دارو و کاهش اثر دارو خواهد شد.
* کربوهيدرات زياد موجب کاهش جذب دارو مي گردد.
5- افزايش اثر دارو
* مصرف 3 تا 4 فنجان چاي يا قهوه در روز ممکن
______________________
گرداورنده:دکترافسانه زرگر