موارد استفاده از کانول داخل استخوانی در سگ و گربه

کانول داخل استخوانی در حیوانات کوچک زمانی استفاده می‌شود که دسترسی مستقیم به وریدهای محیطی یا مرکزی دشوار یا غیرممکن باشد. این حالت معمولاً در توله سگ‌ها و بچه گربه‌های شدیداً هیپوولمیک، حیوانات دچار شوک شدید، فروپاشی عروقی، کاهش شدید فشار خون و یا زمانی که رگ‌ها به دلیل دهیدراتاسیون و کلاپس قابل لمس و کانوله کردن نیستند، دیده می‌شود. از این روش برای شروع سریع احیای مایعات و دارو تا زمانی که امکان ایجاد دسترسی وریدی استاندارد فراهم شود، استفاده می‌گردد.

بیشتر داروهایی که به صورت داخل وریدی تزریق می‌شوند را می‌توان از طریق کانول داخل استخوانی وارد بدن کرد؛ زیرا دارو پس از ورود به حفره مغز استخوان، به سرعت وارد جریان خون سیستمیک می‌شود. تنها نکته مهم، احتیاط در استفاده از محلول‌های بسیار هیپرتونیک یا شدیداً قلیایی است، زیرا این نوع مایعات می‌توانند باعث درد، ناراحتی و در برخی موارد لنگش بعد از بهبود حیوان شوند.

موارد منع مصرف و محدودیت‌های تزریق داخل استخوانی

با وجود ایمنی بالای روش تزریق داخل استخوانی، در برخی شرایط نباید از آن استفاده کرد. در نواحی‌ای که خطر بالای آلودگی و عفونت باکتریایی وجود دارد، مانند محل‌هایی با آسیب شدید بافت نرم، زخم‌های عمیق، عفونت پوستی موضعی، فیستول، مناطق آلوده به مدفوع در اثر اسهال یا بی‌اختیاری ادرار، ورود کانول به استخوان توصیه نمی‌شود. همچنین در صورتی که امکان ایجاد دسترسی وریدی مطمئن و سریع وجود دارد، بهتر است از همان راه استاندارد استفاده شود و جایگذاری کانول داخل استخوانی به موارد اورژانسی واقعی محدود گردد.

تجهیزات مورد نیاز برای جایگذاری کانول داخل استخوانی

برای انجام صحیح و ایمن این روش در سگ و گربه، رعایت اصول آسپسی کامل و استفاده از تجهیزات مناسب ضروری است. مهم‌ترین وسیله، کانول یا سوزن مخصوص داخل استخوانی است که می‌تواند از نوع تجاری اختصاصی، سوزن اسپاینال، سوزن آسپیراسیون مغز استخوان و در توله‌ها و بچه گربه‌ها سوزن هیپودرمیک محکم باشد. وجود استایلت مرکزی در کانول اهمیت زیادی دارد، زیرا از ورود و گیرکردن قطعات کوچک استخوان در مجرای سوزن جلوگیری می‌کند و عبور به داخل کانال مغز استخوان را آسان‌تر می‌سازد.

انتخاب سایز کانول باید متناسب با قطر کانال مغز استخوان، محل انتخابی روی استخوان و سرعت تزریق مایعات مورد نظر باشد. علاوه بر سوزن یا کانول، نیاز به اسکالپل شماره ۱۱ برای ایجاد برش کوچک پوستی، سرنگ و داروی بی‌حسی موضعی جهت کاهش درد در محل ورود، ست اتصال یا اکستنشن‌ست حاوی سرم هپارینه برای جلوگیری از لخته شدن، گاز یا پد غیرچسبنده، چسب یا نخ بخیه برای فیکس کردن کانول و در نهایت بانداژ نرم محافظ برای پوشاندن اندام وجود دارد.

آماده‌سازی بیمار و پوزیشن صحیح برای تزریق داخل استخوانی

قبل از شروع کار، اندام انتخابی حیوان باید به صورت کامل ثابت شود تا از حرکت ناگهانی در حین ورود سوزن جلوگیری گردد. در بسیاری از موارد، مهار مناسب توسط دستیار دامپزشک کافی است؛ اما در بیماران بسیار مضطرب، دردناک یا پرخاشگر ممکن است نیاز به استفاده از آرام‌بخشی سبک یا بیهوشی عمومی کوتاه‌مدت وجود داشته باشد. سطح وسیعی از پوست اطراف محل ورود کانول باید با محلول‌های ضدعفونی‌کننده به روش آسپتیک آماده شود تا خطر عفونت کاهش یابد.

محل‌های مناسب برای جایگذاری کانول داخل استخوانی در حیوانات کوچک

رایج‌ترین محل‌ها برای دسترسی داخل استخوانی در سگ و گربه، استخوان‌های فمور و تیبیا هستند. سطح داخلی حفره تروکانتریک فمور به دلیل دسترسی آسان و ضخامت مناسب استخوان، یکی از بهترین گزینه‌ها در حیوانات جوان و بالغ کوچک‌جثه محسوب می‌شود. در تیبیا معمولاً سطح داخلی بخش پروگزیمال، حدود یک تا دو سانتی‌متر پایین‌تر از توبروزیته تیبیا، برای ورود سوزن انتخاب می‌شود که هم دسترسی خوبی به کانال مغز استخوان دارد و هم فاصله ایمنی مناسبی از مفصل زانو ایجاد می‌کند.

در برخی موارد خاص می‌توان از برجستگی بزرگ هومروس یا بال ایلیوم نیز استفاده کرد. انتخاب محل دقیق بر اساس سن، اندازه بدن، وضعیت عمومی بیمار و تجربه دامپزشک انجام می‌شود، اما در اکثر شرایط، فمور و تیبیا همچنان گزینه‌های ارجح برای تزریق داخل استخوانی در حیوانات کوچک هستند.

تکنیک گام به گام جایگذاری کانول داخل استخوانی

در اولین مرحله، مقدار مناسبی از داروی بی‌حسی موضعی در پوست و بافت زیرجلدی تا سطح پریوست در محل انتخابی تزریق می‌شود تا درد ناشی از ورود سوزن کاهش یابد. سپس با استفاده از اسکالپل، یک برش کوچک روی پوست ایجاد می‌گردد تا عبور سوزن راحت‌تر انجام شود و موها یا پوست ضخیم مانع ورود نشوند.

در مرحله بعد، سوزن یا کانول داخل استخوانی به شکل عمود یا با زاویه مناسب نسبت به سطح استخوان قرار داده شده و با فشار کنترل‌شده و حرکات چرخشی منظم، از کورتکس استخوان عبور داده می‌شود. زمانی که سوزن از لایه سخت کورتکس عبور کرده و وارد حفره مغز استخوان می‌شود، دامپزشک کاهش ناگهانی مقاومت را احساس می‌کند که نشان‌دهنده ورود به مکان صحیح است. در این وضعیت، حرکت کانول نسبت به استخوان کاهش می‌یابد و در صورت حرکت دادن سوزن، استخوان نیز به همراه آن اندکی جابه‌جا می‌شود که نشانه قرارگیری محکم در داخل کانال است.

پس از اطمینان از موقعیت صحیح، استایلت مرکزی خارج شده و با مقدار کمی سرم هپارینه یا سرم نرمال سالین، پتنسی داخل کانول بررسی می‌شود. عبور آسان مایع بدون تورم زیرجلدی نشان می‌دهد که نوک سوزن در داخل مغز استخوان قرار دارد. سپس ست اتصال یا لاین انفوزیون به کانول متصل شده و پس از فیکس کردن صحیح با بخیه یا چسب، محل ورود با گاز استریل پوشانده می‌شود. در پایان، اندام با بانداژ نرم و محافظ بسته می‌شود تا هم از آلودگی جلوگیری شده و هم از جابه‌جایی تصادفی کانول پیشگیری گردد.

مراقبت‌های بعد از جایگذاری کانول داخل استخوانی

کانول داخل استخوانی معمولاً به عنوان یک راه دسترسی کوتاه‌مدت در اورژانس‌های دامپزشکی استفاده می‌شود و باید به محض ایجاد یک دسترسی وریدی مناسب و پایدار، خارج گردد. برای حفظ پتِنسی کانول، در صورت عدم انفوزیون پیوسته، لازم است در فواصل منظم با سرم نرمال سالین یا سرم هپارینه شست‌وشو صورت گیرد تا از تشکیل لخته داخل مجرا جلوگیری شود. این شست‌وشو بسته به شرایط بیمار می‌تواند هر چند ساعت یک‌بار و قبل و بعد از تزریق دارو انجام شود.

پانسمان ناحیه باید روزانه با تکنیک آسپتیک تعویض شود. در هر بار معاینه، محل ورود کانول از نظر گرمی، قرمزی، تورم، درد در لمس و وجود هرگونه تراوش مایع بررسی می‌شود. مشاهده هر یک از این علائم می‌تواند نشانه شروع عفونت یا نشت زیرجلدی مایع باشد و در چنین شرایطی باید کانول هرچه سریع‌تر خارج شده و در صورت نیاز، در محل مناسب دیگری مجدداً جایگذاری شود. به محض این که نیاز بالینی به تزریق داخل استخوانی برطرف شد، کانول باید برداشته شود تا خطر عوارض طولانی‌مدت به حداقل برسد.

عوارض احتمالی تزریق داخل استخوانی در سگ و گربه

اگرچه روش جایگذاری کانول داخل استخوانی در حیوانات کوچک به طور کلی ایمن است، اما مانند هر روش تهاجمی دیگر می‌تواند با عوارضی همراه باشد. یکی از مهم‌ترین عوارض، آسیب عصب سیاتیک در هنگام استفاده از فمور به عنوان محل ورود سوزن است. با انتخاب صحیح نقطه ورود و حرکت دادن سوزن روی لبه داخلی تروکانتر بزرگ، می‌توان به میزان زیادی از این آسیب جلوگیری کرد.

در حیوانات جوان، خطر آسیب به صفحه رشد استخوان نیز وجود دارد؛ بنابراین انتخاب محل نوک سوزن باید با دقت انجام شود تا به این ناحیه آسیب نرسد. جابه‌جایی کانول، نشت زیرجلدی مایعات یا داروها، عفونت موضعی، استئومیلیت و در موارد نادر شکستگی استخوان، از دیگر عوارض احتمالی محسوب می‌شوند. پایش دقیق بیمار، تثبیت صحیح کانول و رعایت اصول بهداشتی می‌تواند بروز بیشتر این مشکلات را به حداقل برساند.

سوالات متداول درباره کانول داخل استخوانی در دامپزشکی

سوال: آیا تزریق داخل استخوانی برای همه سگ‌ها و گربه‌ها قابل استفاده است؟ پاسخ: این روش در اغلب بیماران قابل استفاده است، اما در حضور عفونت فعال در محل ورود، شکستگی استخوان یا امکان ایجاد سریع دسترسی وریدی، ترجیح داده می‌شود از آن صرف‌نظر شود.

سوال: چه مدت می‌توان از یک کانول داخل استخوانی استفاده کرد؟ پاسخ: این نوع دسترسی معمولاً کوتاه‌مدت است و بهتر است ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت، پس از ایجاد دسترسی وریدی پایدار، کانول خارج شود تا خطر عفونت و سایر عوارض کاهش یابد.

سوال: آیا داروهای وریدی را می‌توان بدون محدودیت از این راه تزریق کرد؟ پاسخ: بیشتر داروهای وریدی از این راه قابل استفاده هستند، اما محلول‌های بسیار هیپرتونیک یا شدیداً قلیایی باید با احتیاط و طبق نظر دامپزشک متخصص تزریق شوند تا باعث درد و آسیب بافتی نشوند.